МІНСК, 30 сне — Sputnik. Мяняць гарады і краіны нармальная практыка для сучаснага вучонага-даследчыка. Беларуская навуковая школа па-ранейшаму шануецца ў свеце. Sputnik распытаў былога вучонага сакратара інстытута фізікі НАН Беларусі Яну Кароль, як уладкавацца на працу ў NASA і чым праца вучонага ў ЗША адрозніваецца ад беларускай рэчаіснасці.
Яшчэ не так даўно вы давалі інтэрв'ю для нас у Мінску, а цяпер вы ўжо ў Сан-Францыска. Што прывяло да такіх моцных пераменаў?
— Наогул змена месца жыхарства для навуковага супрацоўніка не лічыцца такой ужо моцнай пераменай. Гэта зусім звычайная справа — працаваць па некалькі гадоў у розных месцах. Так назапашваецца вопыт, з'яўляюцца сувязі, пашыраецца навуковы кругагляд. Мала хто з заходніх навукоўцаў працаваў усё жыццё ў адным і тым жа месцы.
Я была задаволеная сваім становішчам у Інстытуце фізікі НАН Беларусі, але ўсё ж сумавала па навуцы, бо мая пасада была ў першую чаргу адміністрацыйнай. Таму, даведаўшыся пра наяўнасць вакансіі постдокаў у NASA, я вырашыла на яе паспрабавацца.
Наколькі складана беларускаму навукоўцу трапіць на працу ў NASA?
— Усе ведаюць, што адукацыя ў постсавецкіх краінах цэніцца ва ўсім свеце і нашы навукоўцы лёгка могуць атрымаць добрую пазіцыю пры пэўных намаганнях.
Тут важна ў першую чаргу вядомасць у навуковай супольнасці, якая дасягаецца публікацыямі ў салідных выданнях, выступамі на прэстыжных канферэнцыях і гэтак далей. На канферэнцыях, калі добра ведаць мову і не баяцца мець зносіны, лёгка можна завязаць карысныя знаёмствы.
У мяне не так шмат публікацый, але дзякуючы таму, што я вучылася ў аспірантуры ў Францыі, мне ўдалося пабываць на некалькіх значных навуковых мерапрыемствах, дзе здолела пазнаёміцца практычна з усёй навуковай супольнасцю па сваёй тэматыцы, у тым ліку са сваім будучым кіраўніком ў NASA.
Нягледзячы на тое, што маю заяўку разглядалі, акрамя непасрэднага кіраўніка, яшчэ тры незалежныя эксперты, усё ж яго голас у мяне напэўна быў, бо значна прасцей ўзяць на працу таго, каго ведаеш.
Пры гэтым у NASA могуць працаваць, за вельмі рэдкімі выключэннямі, толькі грамадзяне ЗША! Усе астатнія працуюць "каля NASA", у арганізацыях, якія фізічна знаходзяцца на іх тэрыторыі, і якія з'яўляюцца, груба кажучы, іх падрадчыкамі.
Так і я атрымліваю стыпендыю "NASA Postdoctoral Program", якую мне плаціць Universities Space Research Assocoation. Я фізічна знаходжуся на тэрыторыі NASA, працую з супрацоўнікамі NASA, маю е-мэйл на сэрвэры nasa.gov, але пры гэтым усё ж такі не з'яўляюся наёмным работнікам NASA.
Чым цяпер вы будзеце займацца ў NASA?
— Я займаюся даследаваннем атмасферных аэразоляў. У прыватнасці, у NASA пачала працаваць з бартавым спектрометрам, які ўдзельнічае ў вымяральных кампаніях па ўсім свеце. Гэтыя даследаванні ў першую чаргу важныя ў кліматалогіі і іншых сумежных галінах.
Як бы вы параўналі працу ў NASA і ў НАН РБ: што ёсць агульнага, а што кардынальным чынам адрозніваецца?
— У НАН Беларусі, як і ўсюды ў постсавецкіх краінах, як казаў вядомы савецкі фізік Арцімовіч, навука — гэта задавальненне цікаўнасці за дзяржаўны кошт.
Нават у нейкай ступені і ў Еўропе гэта прысутнічае. А ў ЗША ўсё нацэлена на вынік. Пры гэтым усё роўна, хто ты сам і як ты атрымаў гэты вынік, галоўнае, што ён ёсць. У гэтым ёсць вялікі плюс, але маецца і зваротны бок: вельмі шмат часу навукоўцы трацяць на напісанне праектаў і выбіванне пад іх фінансавання.
У праекце трэба адлюстраваць канкрэтны вынік, які павінен быць дасягнуты ў самыя кароткія тэрміны, быць вымяраемым і канкурэнтаздольным. Таму складана бывае атрымаць фінансаванне пад глыбокія складаныя даследаванні з невымяральнымі мэтамі, усё заточана пад хуткі вынік. Але, вяртаючыся да плюсаў, калі вынік дасягнуты, ніхто не пытае, як ты гэта зрабіў.
Таму, напрыклад, ні ў каго няма начальнікаў, ніхто не турбуецца аб працоўнай дысцыпліне, усе вольныя ў рухах, многія працуюць з дому. Мой кіраўнік на самай справе не кіраўнік, гэта было падкрэслена ў многіх маіх дакументах. Напісана "advisor but not a supervisor".
Я сама паставіла сабе задачу, мой праект прынялі, цяпер я працую над дасягненнем выніку, а кіраўнік выконвае ролю дарадцы. І калі я зраблю тое, што абяцала, ніхто не спытае, колькі я над гэтым вынікам працавала, хто мне дапамагаў і чаму ў мяне ў працоўны час у інстаграме з'яўляюцца фатаграфіі з пляжу.
Беларусь пазіцыянуе сябе як сацыяльна-арыентаваная дзяржава. Ці ёсць у вас нейкі сацыяльны пакет або льготы як у супрацоўніка NASA?
— Асаблівых льгот, акрамя медыцынскай страхоўкі, якую мне аплачваюць на 85%, быццам бы няма. Нядаўна бясплатна ў кіно на "Зорныя войны" схадзілі ўсім цэнтрам.
Якія навуковыя адкрыцці або даследаванні на ваш погляд былі самымі важнымі ў гэтым годзе?
— Я тут магу казаць толькі аб фізіцы. Усе, нават тыя, хто не цікавіцца навінамі навукі, чулі пра адкрыццё гравітацыйных хваль. Усе астатнія адкрыцця блекнуць на фоне гэтага, бо існаванне гравітацыйных хваль пацвярджае агульную тэорыю адноснасці, а яна ў сваю чаргу з'яўляецца часткай наяўнай у нас карціны свету.
Былі і іншыя адкрыцці, напрыклад, яшчэ адна планета ў нашай сонечнай сістэме, планета ў зоне заселенасці ў сістэме Проксімы Цэнтаўры, самая далёкая галактыка, знятая Хаблам, і многае іншае. Але няма ў гэтых адкрыццях таго "Ваў!", якога ўсе так чакаюць ад навукоўцаў.
Які ваш прагноз чаканняў на навуковыя адкрыцці ў 2017 годзе?
— Паколькі я жыву і працую ў Сіліконавай даліне, то знаходжуся ў інфармацыйнай прасторы, дзе вяршэнствуе Google. Кожны год усе чакаюць ад яго чаго-небудзь такога, а ў 2017-м, здаецца, дачакаюцца — Гугл абяцае выпусціць квантавы кампутар.
Калі ўсё пойдзе добра, гэта будзе сапраўдны фурор. Яшчэ ў маёй асяроддзі ўсё поўныя энтузіязму ў сувязі з якая рыхтуецца місіяй на Марс, хоць пасля крушэння Скіяпарэлі аптымізму некалькі паменшылася.
Але чагосьці цікавага варта чакаць ужо ў лепшым выпадку ў 2018-м годзе.
