Нагодай для сустрэчы карэспандэнта Sputnik з Васілём Кісялёвым, сынам першага міністра замежных спраў БССР, была размова пра "Містэра Не" Андрэя Грамыку. Кузьма Кісялёў з Грамыкам падпісвалі Статут ААН 26 чэрвеня 1945 года на канферэнцыі ў Сан-Францыска, неаднаразова размаўлялі і пазней.
Хацелася зразумець, як складваліся адносіны ўраджэнца беларускага Палесся Грамыкі з роднай рэспублікай, ці бываў ён тут з прыватнымі паездкамі.
Ніякіх асаблівых адносін у Грамыкі да рэспублікі не было, выказаў здагадку Васіль Кісялёў і растлумачыў, чаму так думае, а таксама распавёў некалькі цікавых эпізодаў з шчыльна закрытага палітычнага жыцця таго часу.
Пра Грамыку
— Што распавядаў вам бацька пра Грамыку? Ці бываў легендарны "Містэр Не" ў вас дома?
— Не вельмі шмат, але расказваў. Казаў, што Грамыка быў вельмі высокі прафесіянал. Прыстойны чалавек, наколькі такім можна быць там. І ў яго быў выбітны нюх на "зрухі і вятры наверсе". Сябрамі яны не былі, у іх былі чыста дзелавыя адносіны. Тым больш што Беларусь і Украіна ў той час былі часткамі СССР, і, адпаведна, указанні Масквы былі для іх абавязковыя. А ўказанні ішлі як па лініі МЗС, так і па лініі міжнароднага аддзела ЦК КПСС. Але, яшчэ раз паўтаруся, бацька распавядаў няшмат. Па-першае, жучкі ў тэлефонах у нас дома прыбралі толькі ў 1965 годзе — пасля зняцця Хрушчова. А пры Сталіне і Хрушчове ў нас дома стаяла 4 жучкі.
— Вы ведалі дзе?
— Так. Нам, вядома, не паказвалі, але мы ведалі. І нават пасля зняцця праслушкі бацька быў не вельмі шчыры, стараўся трымаць мяне і сястру як мага далей ад МЗС наогул, а ад МЗС саюзнага — тым больш.
— Чаму?
— Для гэтага трэба ведаць яго біяграфію. За той час, пакуль ён быў міністрам замежных спраў Беларусі з 1944 па 66-ы год, змянілася чатыры міністра замежных спраў ва Украіне, прычым двое з іх былі арыштаваныя. Дык вось, у выпадку нейкіх цяжкасцяў, калі мы не мелі сувязі з МЗС, то сям'я магла ацалець.
— Гэта значыць Грамыку вы ніколі не бачылі?
— Самога Грамыку — не. Яго жонку я бачыў двойчы, яна была ў нас у Мінску, у нашай кватэры. Бацькі былі знаёмыя паміж сабой, і сям'я Грамыка — так яны падпісваліся — віншавалі нас з святамі, з 1 мая, лістападаўскімі, Новым годам. Але калі жонка Грамыкі прыходзіла да нас, мяне і сястру адпраўлялі шпацыраваць. І шпацыравалі мы да таго часу, пакуль яна не сыходзіла. Так што якія там былі размовы — я нічога не ведаю. А прыдумляць не хачу.
Таемныя перамовы з Кэнэдзі
— Наколькі МЗС БССР была самастойнай адзінкай? Як складваліся адносіны беларускага міністра з саюзным МЗС?
— Беларусь і беларускае МЗС былі, вядома, у падпарадкаваным становішчы. Іншая справа, мала хто ведае, што летам — на пачатку восені 1963 года менавіта Беларусь была абраная пляцоўкай таемных перамоваў па лініі ЗША — СССР.
Бацька распавядаў, як яго раптам запрасілі ў Белы дом. Ён маментальна запытаў кіраўніка нашай савецкай дыпламатыі і МЗС, спытаў: "Як быць?". Бо туды ні разу не запрашалі ні беларусаў, ні ўкраінцаў. А тут запрашаюць міністра, аднаго, без суправаджаючых. Потым па ініцыятыве Кэнэдзі яны бачыліся яшчэ — гэта я кажу па апавяданні бацькі — у верасні 63-га года.
Тыя прапановы, што праз яго рабіў Кэнэдзі, бацька падрабязна паведамляў у Маскву. Кэнэдзі прапанаваў, па-першае, паспрабаваць праз год — два дамовіцца аб аб'яднанні Германіі на тых ці іншых умовах, казаў аб сумеснай падрыхтоўцы і палёце амерыканскага і савецкіх касманаўтаў на Месяц. Гэта са стратэгічных планаў.
Але былі і планы, якія непасрэдна тычыліся Беларусі. Кэнэдзі прапаноўваў адкрыць амерыканскія амбасады ў Мінску і ў Кіеве. Плюс яшчэ ў пяці абласцях, акрамя Мінскай, — па консульству. Зразумела, што гэта выведка. Але меркавалася, што пяць беларускіх консульстваў на парытэтных асновах з'явяцца ў ЗША. Таксама прапаноўвалася падумаць аб адкрыцці беларускага універсітэта ў Чыкага і амерыканскага — у Мінску. Аднак у канцы кастрычніка Кэнэдзі забілі. А ў наступнага прэзідэнта Джонсана была зусім іншая скіраванасць і наконт В'етнама, і наконт СССР у цэлым.
— Гэта значыць уласна з Кэнэдзі Кузьма Венедыктавіч сустракаўся двойчы. Як жа адбываўся абмен думкамі?
— Зносіны вялося з Нью-Ёрка. Інфармацыя з савецкага пасольства шыфрам перадавалася ў Маскву. Усе гэтыя тэлеграмы бацькі захоўваюцца ў Маскве. У Мінску, на жаль, нічога няма.
Бацька быў перакананы: Сталіна забілі, і забілі свае
— Ваш бацька быў адпраўлены ў адстаўку ў 1966 годзе па стане здароўя. Ён сябе сапраўды дрэнна адчуваў?
— Бацьку адправілі ў адстаўку, калі генеральным сакратаром ЦК КПСС стаў Брэжнеў. Справа ў тым, што ў свой час бацька быў супернікам Брэжнева. У верасні 1952 года — напярэдадні ХІХ партз'езда — бацьку выклікалі ў Маскву і прапанавалі яму стаць сакратаром ЦК КПСС па кадрах, ну і членам Палітбюро адпаведна. Бацька з тыдзень падумаў і адмовіўся. У яго былі розныя прычыны, але ён занадта добра ведаў лёс папярэднікаў.
Да таго ж у той час адносіны наверсе былі вельмі складаныя, разгаралася сапраўдная барацьба. Бацька ніколі — ні на адну хвіліну — не верыў, што Сталін памёр сваёй смерцю. Яго, як бацька быў перакананы, атруцілі, але хітра. Прычым атруцілі свае ж, зусім не шпіёны сусветнага імперыялізму.
Дык вось, бацька адмовіўся. І толькі тады на яго месца прапанавалі Брэжнева. Стаўшы генсекам, Брэжнеў успомніў крыўду, што першаму месца сакратара ЦК прапанавалі Кісялёву, а не яму, і бацьку адправілі ў адстаўку "па стане здароўя". Хоць на здароўе ён не скардзіўся, яму было 63 гады. І Грамыка за яго тады не заступіўся. Адмаўчаўся ў сваёй манеры. За бацьку казаў Машэраў, за бацьку казаў Мазураў, Грамыка маўчаў.
Пасля адстаўкі
— Чым заняўся ваш бацька пасля адстаўкі?
— Праз некалькі гадоў, у 1970 годзе, пасля прапановы Мазурава і Машэрава, бацьку дазволілі стаць дарадцам Савета міністраў Беларусі. Гэтую пасаду заснавалі спецыяльна пад яго. І калі ён памёр, гэтую пасаду ліквідавалі. У Саўміне бацька курыраваў дзве рэчы — ахову прыроды (так называлі тады экалогію — Sputnik) і медыцыну — ён быў медыкам па адукацыі. Менавіта па яго ініцыятыве ў Барысаве быў пабудаваны завод медпрэпаратаў.
Але да дыпламатыі бацьку больш блізка не падпускалі. Не таму, што ён дапусціў нейкія памылкі, а таму, што ў яго быў вялікі аўтарытэт, яго добра ведалі за мяжой. І гэта выклікала пэўную зайздрасць у Маскве, ды і ў Кіеве таксама. Хаця, калі замежныя дыпламаты былі ў Беларусі, яны часта сустракаліся з бацькам.
