Лекцыя, якую прачыталі ў музеі, з'яўляецца вынікам двухгадовай працы над праектам Беларускага рэспубліканскага фонда фундаментальных даследаванняў супрацоўніц Інстытута мовазнаўства Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Кацярыны Ганчарэнка і Анастасіі Марозавай.
На ёй разгледзелі пытанні адаптацыі размоўных словаў з замежных моў, адрозненні моладзевага слэнгу ад жаргону.
"Размоўная лексіка падзяляецца па адкрытасці альбо зацемненасці значэння, ступені экспрэсіўнасці, прыналежнасці да пэўнага кола носьбітаў і ступені дапушчальнасці ўжывання ў маўленні", — распавяла Кацярына Ганчарэнка, старшы навуковы супрацоўнік.
У адпаведнасці можна вылучыць моладзевы слэнг (напрыклад: лясік ад размоўнага "лісапед" — веласіпед), прафесійны жаргон (мамка – ад "мацярынская плата"), а таксама вульгарызмы, грубую і абсцэнную лексіку і пурызмы – словы, якія імкнуцца да літаратурнай мовы і адпаведнага зафіксавання ў слоўніках.
У асноўным слэнгавыя словы прыходзяць у беларускую мову з рускай (ці варта казаць з англійскай, але ўжо адаптаваныя рускай мовай). Гэта такія словы як "цішотка", "худзі", "мэйк", "гамовер" (англ. game over).
Але ёсць у сучасным маўленні і словы, якія прыйшлі ў размоўную лексіку з дыялектаў беларускай мовы, паланізмы (файна, фрызура), украінізмы (гаманец – кашалёк) альбо нават былі не так даўно ўтвораны пісьменнікамі альбо СМІ. Напрыклад, ачмурэнны (замест рускага "обалденный"), падабайка (замест "лайк"), тэчка (партфель, часам ужываецца ў значэнні "папка ў інтэрфэйсе камп’ютара"). Ужытае ўпершыню "Нашай нівай" слова "шмаравідла" (у слоўніку – мазут, змазка для колаў) у значэнні "лубрыкант, інтымная змазка", як цяпер кажуць, парвала інфармацыйную прастору.
Таксама адметнай рысай слэнгу з’яўляецца змешанае руска-беларускае маўленне альбо трасянка. Часам словы альбо выразы калькуюцца з рускай мовы (напрыклад: мяне бесіць), альбо адбываецца неўсвядомленае ўжыванне русізмаў, як у песні Паліны Рэспублікі: "Думкі ўвесь вечар, размова не аб нечым" (рус. "ни о чем", адпабедна па-беларуску: ні аб чым).
"Беларускамоўны слэнг – гэта яшчэ маладая з’ява, несфарміраваная, якая знаходзіцца ў працэсе інтэнсіўнага развіцця", — падагульніла Анастасія Марозава, малодшы навуковы супрацоўнік.
Яна дадала, што гэтыя словы імкнуцца "афіцыйна" стаць часткай мовы, але гэта доўгі працэс, таму што для замацавання ў слоўніках слова павінна актыўна ўжывацца як мінімум 10-15 гадоў. Нават такія словы, як "цягнік" і "паштоўка", якія ўспрымаюцца намі як спрадвечна беларускія, былі замацаваныя ў слоўніку не так даўно.
Наступная лекцыя прымеркавана да Дня роднай мовы і адбудзецца 22 лютага ў Музеі Якуба Коласа, яна будзе прысвечана гістарычнаму слоўніку беларускай мовы. Лекцыю чытаюць: акадэмік НАН Беларусі, мовазнаўца Аляксандр Лукашанец, дырэктар Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Ігар Капылоў і загадчыца аддзела гісторыі беларускай мовы Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Наталля Паляшчук. Наведвальнікі лекцыі атрымаюць магчымасць паўдзельнічаць у моўнай дыскусіі а таксама паслухаць гурт "Чарка", які выступіць напрыканцы мерапрыемства.
