Тэрмін "рэйкавая вайна" з'явіўся ў афіцыйных савецкіх дакументах у чэрвені 1943 года. Цэнтральны камітэт кампартыі Беларусі прыняў 24 чэрвеня пастанову "Аб разбурэнні чыгуначных камунікацый праціўніка метадам "рэйкавай вайны".
Гаворка ішла аб адначасовым масавым удары па асноўных чыгуначных пуцях, якія выкарыстаў праціўнік. Пад адхон павінны былі ляцець цягнікі, разбурацца масты і станцыйныя будынкі.
Але поўнамаштабная кампанія стартавала толькі ў ноч на 3 жніўня — пасля дэталёвай распрацоўкі і адабрэння ў стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання.
Не хапіла трацілу
Удар сапраўды атрымаўся аднамомантным і маштабным. У ноч на 3 жніўня, як сведчаць дадзеныя нацыянальнага архіва Беларусі, парадку 85 тысяч беларускіх партызан ударылі па чыгунках, станцыях, мостах і гарнізонах суперніка.
Напрыклад, толькі адна 13-ая Касцюковіцкая брыгада ў пачатку жніўня за ноч узарвала 637 рэек на чыгунцы Крычаў-Унеча, а таксама мост, семафор і паўтара кіламетры сувязі. Рух варожых цягнікоў у выніку на гэтым участку быў паралізаваны на пяць сутак.
Прычым рэйкі не толькі падрывалі, часам проста разбіралі. Пакуль узброеныя партызаны разбіраліся з аховай, якую выставілі ля чыгуначных шляхоў немцы, мясцовыя памочнікі здымалі іх пры дапамозе сякер і кірак.
"Пакуль ахова вяла бой, партызаны з насельніцтвам зносілі пуці, перабівалі рэйкі, выдзіралі са шпалаў кастылі", — успамінаў у сваіх мемуарах камандзір Лепельскай партызанскай брыгады імя Сталіна, Герой Савецкага Саюза Уладзімір Лабанок.
У той дзень яго партызаны і іх добраахвотныя памочнікі за чатыры гадзіны разабралі пяць кіламетраў двухкалейкі.
Партызаны ўспаміналі, што не хапала ўзрыўчаткі. А каб яе здабыць, збіралі ў лесе снарады і вытапливали з іх тол — прама ў кацялку на вогнішчы.
"Разводзілі вогнішча, над ім вешалі кацялок з вадой, у яго апускаўся снарад. Затым яго выцягвалі, а расплаўлены тол вылівалі ў драўляную скрынку, у якой была адтуліна для запала", — успамінаў удзельнік "рэйкавай вайны" Мікалай Юркевіч.
А цяпер — "Канцэрт"
Эшалоны з войскамі і баявой тэхнікай, якія спяшаюцца ў бок Арла і Белгарада, у жніўні 1943-го захрасалі, часам, у шляху на месяц. Перавозкі суперніка ў тыя дні скараціліся па розных дадзеных ад 30 да 40%.
Першы этап аперацыі "Рэйкавая вайна" быў завершаны 15 верасня, а ўжо 19-га партызаны зладзілі непрыяцелю яшчэ і "Канцэрт", які стаў другім этапам аперацыі. Другім масіраваным ударам падарвалі яшчэ дзясяткі тысяч рэек, на працягу ўсёй лініі фронту пусцілі пад адхон больш за 1000 эшалонаў, знішчылі 72 чыгуначныя мосты.
"2-я нямецкая армія, пачынаючы з 27 верасня, беспаспяхова спрабавала падцягнуць дастатковую колькасць сіл з мэтай ударам у паўднёвым напрамку аднавіць сувязь з групай армій "Поўдзень" паміж Прыпяццю і Дняпром. Не густая і таму да мяжы перагружаная чыгуначная сетка яшчэ больш зніжалася ў выніку жорсткай дзейнасці партызан", — успамінаў восень 1943-го ў той час камандзір 12-га армейскага корпуса групы армій "Цэнтр" генерал Курт фон Тыпельскірх.
А іншы нямецкі военачальнік генерал-палкоўнік Лотар Рэндуліч пісаў пра партызанаў і іх акцыі як пра "цяжар" і "немалую небяспеку" для яго войска.
Практыка рэйкавай вайны ўжывалася і пасля намінальнага завяршэння аперацыі. Тэрмін сталі ўжываць шырэй, пазначаючы ім усе партызанскія аперацыі, звязаныя з разбурэннем чыгуначных шляхоў.
