Нобелеўскія лаўрэаты па эканоміцы вывучаюць праблемы асабістага шчасця, змагаюцца з голадам і выступаюць з вострымі калонкамі аб крыптавалютах у сусветных СМІ. Калі вы ўсё яшчэ думаеце, што эканоміка — гэта сумна, прачытайце пра некалькі лаўрэатах мінулых гадоў, якія сваімі поглядамі і красамоўствам не саступаюць лаўрэатам па літаратуры.
У 2017 годзе Нобелеўскую прэмію па эканоміцы далі прафесару Чыкагскага ўніверсітэта Рычарду Талеру за даследаванні ў сферы паводніцкай эканомікі. Ні на што не намякаючы, нагадаем, што пасол Беларусі ў Кітаі Кірыл Руды таксама звяртаўся да паводніцкай эканомікі і апублікаваў кнігу "Так вырашылі мы". Закінуўшы ў вас зерне надзеі на тое, што ў беларусаў можа быць больш за аднаго нобелеўскага лаўрэата, вернемся да тых, хто ўжо атрымаў адабрэнне нобелеўскага камітэта.
Амарыя Сен і яго барацьба з голадам
Яшчэ дзесяцігадовым дзіцем будучы індыйскі эканаміст Амарыя Сен стаў сведкам крывавых міжнацыянальных канфліктаў, а пазней убачыў страшны голад у індыйскай правінцыі Бенгалія. Голад тады забраў жыцці трох мільёнаў чалавек. Гэта наклала адбітак на ўсё далейшае жыццё Сена.
Яшчэ ў гады вучобы ва ўніверсітэце ён публікуе работы, у якіх разглядае праблему няроўнасці з прымяненнем не толькі матэматычнай логікі, але і маральных прынцыпаў. Ён апублікаваў кнігу, у якой абгрунтоўваў, што голад у краіне наступае не столькі з-за недахопу харчавання, колькі з-за няроўнасці ў механізме размеркавання ежы.
І Нобелеўскую прэмію па эканоміцы ён атрымаў у 1998 годзе менавіта "за яго ўклад у эканоміку дабрабыту і аднаўленне этычнага падыходу да жыццёва важных эканамічных праблем". Яго працы аказалі ўплыў на міжнародную палітыку эканамічнай дапамогі краінам, якія развіваюцца. Распрацаваную ім мадэль дапамогі краінам, якія развіваюцца, узялі на ўзбраенне развітыя дзяржавы і Сусветны банк.
Даніэль Канеман і асабістае шчасце
У пэўным сэнсе Канеман быў адным з самых паэтычных нобелеўскіх лаўрэатаў па эканоміцы. Ён вывучаў шчасце.
І звычайныя людзі, і навукоўцы ў роўнай ступені заблыталіся, разважаючы пра шчасце, сцвярджаў ён у адной са сваіх лекцый. І адна з прычын — нежаданне прыняць, наколькі складанае гэта паняцце. Ён заклікаў выпрацаваць новы погляд на тое, што ёсць дабрабыт. Узровень шчасця, асабістая суб'ектыўная ацэнка якасці жыцця таксама істотныя, як і аб'ектыўныя паказчыкі, лічыць Канеман.
Яго даследаванні былі абцяжараныя тым, што ў кожнай краіне шчасце разумеецца па-рознаму. Адно з апошніх даследаванняў, якія праводзіліся па метадалогіі Канемана, падводзіла да высновы аб тым, як рэлігійнасць грамадзян робіць іх больш шчаслівым.
Канеман — адзіны псіхолаг, які атрымаў Нобелеўскую прэмію па эканоміцы. Увагу Нобелеўскага камітэта прыцягнулі яго даследаванні аб тым, як чалавек здзяйсняе выбар ва ўмовах нявызначанасці.
Пол Кругман і жаданне спажываць
Кругман стварыў новую тэорыю міжнароднага гандлю, якая грунтуецца на імкненні чалавека разнастаіць прадукты, якія ён спажывае. Ён патлумачыў, як фарміруецца няроўнасць у сусветным гандлі. Тыя рэгіёны, якія вырабляюць больш тавараў, прыцягваюць і больш інвестыцый, і такім чынам яшчэ больш развіваюць сваю вытворчасць.
Гэты лаўрэат Нобелеўскай прэміі яшчэ і галоўны эканамічны калумніст The New York Times. У адной са сваіх калонак ён крытыкаваў крыптавалюты. Тэзіс нобелеўскага лаўрэата складаўся ў тым, што біткоін адкідвае эканоміку на трыста гадоў таму. Вучоны мяркуе, што грашовая сістэма ўжо эвалюцыянавала да таго ўзроўню, калі для вытворчасці грошай не патрэбныя дадатковыя складанасці. Біткоін жа зноў іх уводзіць — яго трэба майніць, а транзакцыі — пацвярджаць. Зрэшты, пра Кругмана пішуць як пра славутага спрачальніка, так што ў гэтым імкненні дыскутаваць на актуальныя тэмы няма нічога дзіўнага.
Чорны лебедзь супраць нобелеўскіх лаўрэатаў
Прэмію па эканоміцы заснавалі праз семдзесят гадоў пасля асноўных Нобелеўскіх прэмій, і яна не ўсім даспадобы. Нават унучаты пляменнік Альфрэда Нобеля сцвярджае, што няма ніякіх дадзеных аб тым, што сам філантроп жадаў бы ўручаць Нобелеўскую прэмію па эканоміцы.
Верхаводы рынка заяўляюць, што даследаванні лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі па эканоміцы не заўсёды жыццяздольныя. Адно з самых гучных выкрыццяў — кніга Насіма Нікаласа Талеба "Чорны лебедзь". Ён незадаволены тым, што з-за тэарэтыкаў у практычную сферу праніклі модныя словы, на якія цяпер часта абапіраюцца, напрыклад, кансультанты пры выбары пенсійнага фонду. Калі нешта пойдзе не так, яны могуць спаслацца на эканамічную тэорыю, піша Талеб.
На рынку асобныя нобелеўскія лаўрэаты па эканоміцы не так паспяховыя, як у сценах каралеўскай акадэміі. Інвестыцыйны фонд лаўрэатаў Роберта Мелтана і Майрана Шоулза збанкрутаваў, і гэта не адзіны прыклад, які любяць прыводзіць практыкі ад эканомікі, каб скампрамэтаваць Нобелеўскую прэмію. Хтосьці называе яе піяр-ходам эканамістаў, зробленым для падвышэння ўласнай рэпутацыі.
А зрэшты, дачакаемся вынікаў гэтага года, і калі лаўрэат будзе гэтак жа харызматычным і падпаленым уласнай ідэяй, як індыйскі эканаміст Сен або даследчык шчасця Канеман, нам варта ўслухацца ў тэкст яго нобелеўскай лекцыі.
