"Маякніце ім, дайце трошачкі агню. Калі вы іх не бачыце, значыць, яны робяць усё правільна", - інструктару Яўгену тэлефануюць з каманды, якая стаілася ў руінах Заходняга форта Брэсцкай крэпасці.
Гэта ўжо другі дзень працы лагера "Адзінства", у якім сабраліся хлопцы з Брэста, Пінска і Чачэнскай рэспублікі. Лагер арганізаваны ў раёне Кобрынскага ўмацавання ў Брэсцкай крэпасці. Задача суперніка - прайсці ў будынак, дзе знаходзіцца ўмоўны праціўнік. На штурм форта хлопцам-падлеткам выдалі зброю для гульні ў лазертаг, каб яны паспрабавалі ўявіць, што адбывалася тут больш за 70 гадоў таму.
А 22 чэрвеня 1941 года на гэтым месцы байцы розных падраздзяленняў першымі сустрэлі націск ворага. Па некаторых крыніцах, яны сустракалі суперніка толькі асабістай зброяй - карабінамі сістэмы Мосіна і вінтоўкамі Cв-40. У некаторых былі кулямёты і мінамёты. За некалькі дзён да пачатку вайны вялікая частка зброі была адпраўлена на вучэнні, яшчэ частка знаходзілася ў арт-майстэрнях або ў разабраным выглядзе.
Абарону трымалі да 18:00.
Гэта было ў чэрвені 1941-га, а ў лістападзе 2018-га форт штурмавалі, пакуль інструктар не сказаў - адключаюць аўтаматы.
"Нічога не зламалі? Самаадчуванне ва ўсіх нармальнае?" - "Так точна! Цяпер бы паесці!"
На зарадку, штурм валаў і падлеткавае жыццё ў казарме крэпасці адправілася карэспандэнт Sputnik і паназірала, чаму ў лагеры навучаць дзяцей.
Спальні з кулявымі меткамі
Удзельнікі лагера "Адзінства" жывуць у будынку казармаў, які ў 1941 годзе належыў 125-му стралковаму палку. Ужо ў мірны час - да 2003 года - тут размяшчаўся 111-й гвардзейскі артылерыйскі полк, а потым па казармах прайшліся пікнікамі і здымкамі фільма "Брэсцкая крэпасць".
"Дзе былі кіношнікі, там не расце трава сто гадоў", - смяюцца арганізатары лагера.
Здымалі не дарма. У першы ж дзень працы лагера фільм паказалі дзецям.
"Глядзелі так уважліва, што нават тэлефоны ў рукі не бралі. Асабліва госці з Чачэнскай рэспублікі, якія яго раней не бачылі", - распавяла адміністратар Патрыятычнага цэнтра Алена.
Яна была адной з тых, хто дапамагаў аднаўляць будынак Моладзевага патрыятычнага цэнтра ў складзе валанцёрскіх атрадаў БРСМ. У агульнай складанасці ў добраўпарадкаванні тэрыторыі і аднаўленні ўмацаванняў прыняло ўдзел дзве тысячы чалавек: члены БРСМ, ваенна-гістарычнага клуба "Гарнізон" і проста неабыякавыя. Фасады будынка адрэстаўравалі, замянілі вокны і дзверы, аднавілі ўнутранае аздабленне і камунікацыі. У пакоях паставілі ложкі, на першым паверсе арганізавалі сталовую, а побач пабудавалі гарадок для лазертага. Цяпер у старой казарме могуць круглы год спыняцца групы хлопчыкаў і дзяўчынак, і для іх тут арганізуюць праграму.
У ліпені тут адкрыўся маладзёжны патрыятычны цэнтр, на базе якога і арганізавалі лагер "Адзінства". Увесь будынак - у метках ад куль, а з акна штаба можна ўбачыць, як нясуць службу ля сцяга.
"Мы наладжваем дзяцей памятаць пра тое, хто тут змагаўся, і паводзіць сябе годна", - кажа каардынатар праекта Пётр Піцко, седзячы ў кабінеце намесніка па тыле камандзіра 111 гвардзейскага артылерыйскага палка.
У 2011 годзе з ініцыятывай стварыць на тэрыторыі крэпасці моладзевы патрыятычны цэнтр выступіў БРСМ. Праз два гады з ідэяй азнаёмілі прэзідэнта, а яшчэ праз год пачалі працу. Аляксандр Лукашэнка вылучыў на будаўніцтва цэнтра сабраныя на рэспубліканскім суботніку грошы, яшчэ частку сродкаў вылучыў БРСМ, а саму ініцыятыву абвясцілі абласной маладзёжнай будоўляй.
"Студэнты, школьнікі ледзь не кожную суботу прымалі ўдзел у суботніках. Сюды адпраўлялі студэнцкія атрады, а калі будынак быў пабудаваны, прыходзілі мыць вокны і дапамагаць з уборкай. Пётр Мікалаевіч пісаў у сацсетках, што ў нас суботнік, і кожны раз чалавек пятнаццаць-дваццаць прыходзілі на дапамогу", - распавяла адміністратар.
І так закінутыя казармы ператварылі ці ледзь не ва ўтульны хостал, куды ў панядзелак на чатыры дні з'ехаліся дзеці. Побач з казармай, у якой яны жывуць, стаіць таполя, якой больш за сто гадоў - нашпігаванае кулямі, гэта адзінае дрэва ў Брэсце, якое яшчэ памятае падзеі 22 чэрвеня 1941 года.
Раннія ўздымы і лыжы на чацвярых
"Калі пастаўленыя задачы выконваюць дзеці з розных краін, гэта своеасаблівая даніна памяці нашым продкам, якія на гэтай зямлі выконвалі свае задачы такім жа шматнацыянальным складам. Было б ідэальна сабраць прадстаўнікоў усіх нацыянальнасцяў, якія абаранялі Брэсцкую крэпасць, каб успомніць, што калісьці мы нічога не дзялілі, ні Крым, ні пісьменнікаў, а жылі разам і будавалі", - распавядае канцэпцыю лагера каардынатар праекта Піцко.
На сценах крэпасці надпісы, якія пакінулі чырвонаармейцы, што змагаліся ў крэпасці на пачатку вайны - ураджэнцы Чачэна-Інгушскай ССР.
"Паважаючы нашых гасцей, мы выключылі з меню свініну. Беларускім хлопцам было нязвыкла ўбачыць кілімкі для намаза. Мы патлумачылі, што трэба паважаць традыцыі гасцей, і шматнацыянальную дружбу трэба вырошчваць з такога ўзросту. З самых юных гадоў яны павінны як мага больш мець зносіны і пазбаўляцца ад стэрэатыпаў у дачыненні адзін аднаго", - упэўнены Піцко.
У лагеры хлопцы маюць зносіны па пазыўных. Самога Піцко клічуць "Камсамольцам". Самы маленькі ўдзельнік - дзесяцігадовы Ілля - на чатыры дні стаў "Камаром". Хлопцы з Чачні прыехалі ў форме "Юнарміі" і ўжо тут пераапрануліся ў тую, што выдае цэнтр. Адзінае адрозненне - падпісаныя ручкай падэшвы берцаў, каб не пераблытаць.
На раннія пад'ёмы ў 07:30 не скардзяцца, кажуць, як у школе. Адразу пасля пастраення ў рукі бяруць канат, каб далей усе практыкаванні выконваць, трымаючыся за яго і адчуваючы локаць суседа. На адбой па раскладзе таксама нараканняў няма, таму што перад адбоем даюць пабегаць па валах крэпасці з аўтаматам у руках і паспаборнічаць у камандах.
"Злобы быць не павінна, спакойны праціўнік заўсёды мацнейшы", - навучае Піцко рабят перад тым, як яны возьмуцца перацягваць канат або выконваць практыкаванне на бервяне, залазіць адзін аднаму на плечы або ставіць палатку. Асаблівую радасць выклікалі "лыжы".
"У нас у Беларусі ўсе на такіх лыжах ходзяць. Нават у Дар'і Домрачавай такія", - жартуюць беларусы, калі ім выдаюць доўгія драўляныя лыжы, разлічаныя на чацвярых.
Далей жартаваць некалі, трэба учатырох з гэтай канструкцыяй даць рады, каб абагнаць іншую каманду, а для гэтага працаваць зладжана без падзелу на берасцейцаў, пінчукоў і чачэнцаў.
"Мы вучым іх, як правільна схавацца, як адшукаць ўмоўнага праціўніка. Для іх гэта паглыбленне ў іх любімы свет камп'ютарных гульняў, толькі ў галоўнай ролі - яны самі. Хлопцы атрымліваюць карысныя нагрузкі - не ўзнімаючы кубак гарбаты ў камп'ютара, а рухаючыся на паветры і атрымліваючы эмоцыі. Вучым іх рухацца правільна, на першых жа занятках праходзяць, як прызямліцца, каб не траўмаваць ногі і рукі, вывучаем асновы медыцыны", - распавёў інструктар Яўген.
Для рабят з Чачні самае нязвыклае - клімат і ландшафт, бо ў высакагор'і нават паветра іншае, больш разрэджанае. Чацвёрка рабят, якія прыехалі сюды, складаецца з удзельнікаў усерасійскага руху "Юнармія", у Чачні яго членамі сталі ўжо каля 900 хлопчыкаў і дзяўчынак, распавёў Ахмед Муратаў, які суправаджае дзяцей у беларусі.
"Ёсць актыў рабят, іх я вывозіў у Маскву на ўсерасійскія чэмпіянаты, конкурсы, злёты, але сюды вырашыў выцягнуць дзяцей з глыбінкі, якія раней нікуды не выязджалі. Няхай вучацца, глядзяць, знаёмяцца. Я сам не чакаў, што траплю на тэрыторыю Брэсцкай крэпасці, тым больш, шчаслівыя дзеці, ім усё вельмі падабаецца", - распавёў Муратаў, начальнік штаба аддзялення "Юнарміі" ў Чачэнскай рэспубліцы.
Мікаіл прыехаў з горада Аргун - гэта недалёка ад Грознага - і ўспамінае, як на адным са злётаў даводзілася начаваць у драўляным доміку пад тонкай коўдрай. Зараз умовы беларускага лагера здаюцца яму калі не казачнымі, то як мінімум камфортнымі. Лагер арганізавала Брэсцкае аддзяленне прадстаўніцтва Рассупрацоўніцтва Беларусі пры падтрымцы Маладзёжнага патрыятычнага цэнтра.
"І кормяць смачна, - дадае беларус Андрэй. - Бясплатна і смачна".
Трое хлопцаў прыехалі з Пінска, яны займаюцца ў клубе "Юныя сябры пагранічнікаў". Кіруе хлопцамі ваенны запасу памежнік Рыгор Качаноўскі.
"Мае хлопцы задаволеныя, яны не камплексуюць, хоць і адбіваецца тое, што яны змянілі абстаноўку. Яны ў розных камандах, гэта і да лепшага, няхай пасупернічаць адзін з адным у рэальных умовах", - распавёў Рыгор Мікалаевіч.
Перад адбоем у адзін з дзён рабят зноў падзялілі на каманды і далі заданне - знайсці скрыню з-пад боепрыпасаў у цемры крэпасці. На валы не лазіць, а астатняе - можна.
