https://bel.sputnik.by/20181211/Yareyskya-gstory-Mnska-stadyn-Dynama-pabudavany-na-moglkakh-1039096577.html

Яўрэйскія гісторыі Мінска: стадыён "Дынама" пабудаваны на могілках

Яўрэйскія гісторыі Мінска: стадыён "Дынама" пабудаваны на могілках

Sputnik Беларусь

Дзе можна пабачыць надмагіллі са старых яўрэйскіх могілак, на месцы якіх пабудавалі стадыён, чытайце ў матэрыяле Sputnik. 11.12.2018, Sputnik Беларусь

2018-12-11T11:59+0300

2018-12-11T11:59+0300

2018-12-11T10:52+0300

культура

грамадства

спадчына

у беларусі

цiкавосткi

стадыён "дынама"

мінск

https://cdnn11.img.sputnik.by/img/102200/70/1022007034_0:239:4929:3011_1920x0_80_0_0_bbcf96d5216df4e031b3b8b79b6fa87e.jpg

У першай гісторыі мы распавялі пра праклён рабіна, з-за якога Нямігу пастаянна затапляе. Карэспандэнт Sputnik Анастасія Ваўчок працягвае гутарку з пісьменнікам і аўтарам блога "Мінскія гісторыйкі" Міхаілам Валодзіным, які ўжо прысвяціў адну кнігу авеянаму легендамі мінуламу беларускай сталіцы і зараз рыхтуе да выхаду другую — пра мінскіх яўрэяў.З гэтай гісторыі вы даведаецеся, куды дзеліся надмагіллі са старых яўрэйскіх могілак і пры чым тут будоўлі 30-х гадоў.А пачалося ўсё... з ёгіМногія мінчане чулі пра тое, што са стадыёнам "Дынама" звязана нейкая змрочная гісторыя. Міхаіл Валодзін даведаўся пра мінулае стадыёна, які ў 2019 годзе прыме адкрыццё Еўрапейскіх гульняў, даволі даўно — у сямідзесятых гадах мінулага стагоддзя. Тады ён быў студэнтам, а ў вольны ад заняткаў час займаўся ёгай.Ёга тады лічылася экзотыкай, і большасць людзей ставіліся да яе стрымана, калі не сказаць — негатыўна.Невялікай групай у 6-7 чалавек яны займаліся ў "кубіку" на вуліцы Кульман, былым клубе НДІ ЭВМ імя Аржанікідзэ, які стаіць і дагэтуль. На першым паверсе клуба тады ладзілі танцы, а на другі са сваімі кілімкамі 2-3 разы на тыдзень прыходзілі аматары здаровага ладу жыцця і духоўных практык.Зараз у Беларусі нават праводзяць масавыя заняткі ёгай, а яшчэ паўвека таму прыхільнікі духоўнай практыкі не афішавалі свае інтарэсы Міхаіл Валодзін кажа, што свае заняткі яны абсалютна не прапагандавалі і, больш за тое, не вельмі пра іх распаўсюджваліся. Тым больш дзіўна, што аднойчы на ​​парозе клуба паўстаў незнаёмы чалавек усходняй знешнасці, які заявіў, што проста ішоў міма і зразумеў: тут займаюцца ёгай.Усходні чалавек і яўрэйскі надпісЧалавек, які назваўся Азаматам, далучыўся да гурта, і неўзабаве высветлілася, што яго ўзровень значна вышэй, чым у настаўніка. Акрамя імя, аб новым знаёмым сябрам нічога не было вядома, нават узрост адгадваўся цяжка: яму можна было даць і 35, і 50. Аднойчы Азамат прынёс на занятак кавалак паперы з тэкстам на іўрыце.На шматку паперы было напісана, што ў XIX стагоддзі тут быў пахаваны нехта — надпіс абрываўся, і немагчыма было разабраць імя і дакладныя даты. Міхаіл Валодзін, натуральна, пацікавіўся ў Азамата, дзе ён убачыў гэты надпіс. На што ўсходні чалавек адказаў: словам ты не паверыш, але я магу паказаць табе.Гэта ўсё — яўрэйскія магілыПасля заняткаў яны пайшлі гуляць па горадзе. Калі дайшлі да плошчы Леніна, Азамат падвёў Міхаіла Валодзіна да помніка і сказаў: "Глядзі". Правёў рукой па пастаменце: "На гэтых камянях надпісы, яны схаваныя, але я іх бачу. Гэта магільны камень".Плошча Леніна была перайменавана ў плошчу Незалежнасці, а помнік застаўся "Я падумаў, што ён вар'ят. І, як трэба ў такой сітуацыі, ківаў галавой і слухаў — мне было цікава. Стараўся не спрачацца і ў канфлікт не ўступаць", — смяецца Міхаіл Валодзін.Азамат правёў яго па мінскіх будынках 30-х гадоў: гасцініца "Беларусь", Оперны тэатр, Дом афіцэраў... Мармуровая абліцоўванне на іх, па словах Азамата, было зроблена з надмагільных камянёў з яўрэйскіх могілак.Вялікі тэатр таксама трапіў у гэты спіс Знік усходні чалавек гэтак жа нечакана, як і з'явіўся. Проста не прыйшоў аднойчы на ​​заняткі, і з тых часоў ніхто яго ніколі не бачыў.Пацверджанне з-за акіянаКалі шмат гадоў пазней Міхаіл Валодзін напісаў гісторыю пра Яму і Чорны абеліск — помнік, на якім упершыню ў СССР было напісана пра забойства пяці тысяч яўрэяў (менавіта яўрэяў, а не проста савецкіх грамадзян!), ён атрымаў ліст з Амерыкі.Чорны абеліск — помнік, на якім упершыню ў СССР было напісана пра забойства пяці тысяч яўрэяў падчас вайны Пісаў Навум Рыгоравіч Спрышэн, пляменнік каменячоса Мордуха Спрышэна, які стварыў абеліск, за што і атрымаў 10 гадоў строгага рэжыму — хоць фармальна быў абвінавачаны ў захоўванні матэрыялаў нацыяналістычнага характару (пласцінкі фірмы грамзапіса "Мелодыя" з яўрэйскімі песнямі). Дзед Навума, Абрам, уласнаручна зрабіў пастамент для хлопчыка з лебедзем — скульптуры, якая і сёння ўпрыгожвае самы стары ў Мінску фантан у Аляксандраўскім скверы. Ён выгадаваў пецярых сыноў, чатыры з якіх таксама сталі каменячосамі — малодшы загінуў на Руска-японскай вайне.Неглыбока закапаная праўдаЯшчэ адзін доказ Міхаіл Валодзін нечакана атрымаў у пачатку двухтысячных."Мне патэлефанавала знаёмая, якая жыве ў доме на Карла Маркса, і кажа: "Прыязджай хутчэй! Тут выставілі ўздоўж вуліцы магільныя камяні з яўрэйскімі надпісамі", — распавядае Міхаіл Валодзін.Дом афіцэраў Савецкай арміі У гэты час побач з Домам афіцэраў будаваўся тэнісны корт, і калі капалі катлаван, выцягнулі дзясятак надмагілляў. Па гістарычнай логіцы, на месцы, дзе іх выкапалі, не магло быць яўрэйскіх могілак — у мінулым тут размяшчаўся Архірэйскі падворак. І тады, па словах Міхаіла Валодзіна, пасьянс склаўся:Адкуль надмагілліРасследуючы "справу яўрэйскіх надмагілляў", Міхаіл Валодзін успомніў, як яго дзядзька расказваў, што адразу пасля вайны жыў у зямлянцы паблізу ад сучаснага стадыёна "Дынама", побач з месцам, пра якое яшчэ зусім нядаўна казалі як пра старыя яўрэйскія могілкі. На мінскіх картах XIX стагоддзя могілкі пазначаны, але ніякіх візуальных сведчанняў — фатаграфій ці хаця б малюнкаў — да гэтага часу знайсці не ўдалося.Першапачаткова стадыён "Дынама" быў драўляны і стаяў крыху на іншым месцы, але падчас вайны ў яго трапіла бомба, стадыён згарэў, і быў пабудаваны новы на тым месцы, дзе ён стаіць зараз Могілкі былі разбураны ў пачатку 30-х гадоў ХХ стагоддзя, калі прайшоў 50-гадовы санітарны перыяд з часу іх закрыцця. А побач з пусткай, якая ўтварылася на тым месцы, НКУС вырашыў пабудаваць стадыён. На будоўлі па 100 гадзін павінен быў адпрацаваць кожны супрацоўнік органаў, нават мытнікаў прывозілі."Трэба сказаць, што ніякай тэхнікі не было наогул: ні бульдозераў, ні кранаў. Калі зірнуць на здымкі з будаўніцтва Дома ўрада, можна ўбачыць, што цэглу на верхнія паверхі насілі на спіне ў спецыяльных корабах", — распавядае Міхаіл Валодзін.Будынак Дома ўрада, 1938 год Стадыён з драўлянымі трыбунамі быў пабудаваны на пляцоўцы ўпоравень з вуліцай Кірава — той самай, якая яшчэ не так даўно была запоўненая гандлёвымі ларкамі.Праклён яўрэйскай грабніцыСтадыён стаяў на ўзгорку, а ад могілак, якія былі ўнізе, заставалася толькі адна пахавальня. Ніякай шыльды, з якой можна было б даведацца, хто тут пахаваны, на склепе да таго часу не захавалася.Пасля гэтага ні адзін рабочы не хацеў дакранацца да склепа. Яго перафарбавалі ў жоўты колер — да таго ж яшчэ доўга не маглі знайсці тых, хто пагодзіцца фарбаваць — і павесілі шыльдачку: "Помнік знакамітаму гісторыку". І, як ні дзіўна, адгадалі.Бацька яўрэйскай гісторыіУ першай гісторыі ўжо згадвалася імя рабіна Іехіэля Гальперына, з-за якога малады талмудыст Ар'е Лейб бен-Ашэр быў выгнаны з Мінска і ў гневе наклаў на горад праклён. Гэты неразбуральны склеп і быў магілай галоўнага мінскага рабіна, які напісаў некалькі прац сусветнага значэння.Пасля смерці Іехіэля Гальперына, па яўрэйскай традыцыі, сталі называць па імені яго найвялікшай працы — Седэр Адарот, што перакладаецца як "Чарада пакаленняў".Пахавальня Гальперына перажыла вайну — прынамсі, у 1945 годзе яе яшчэ бачылі. А потым з'явілася магутная тэхніка, і яе нарэшце знеслі. Сам стары стадыён, дарэчы, у вайну быў разбураны: у яго трапіла бомба. І калі вырашылі аднавіць "Дынама", будаваць яго пачалі ўнізе, на могілкавай пустцы.Правал футбаліста і вяртанне ўсходняга чалавекаЦяпер ужо мала хто памятае, што на месцы цяперашняга стадыёна "Дынама" калісьці былі могілкі. А вось у 50-я, распавядаюць, быў такі выпадак: футбаліст каманды "Беларусь", высока падскочыўшы, прабіў травяное покрыва і праваліўся пад зямлю. Калі верыць гэтай легендзе, то футбалісту, відавочна, не пашчасціла: ён трапіў у чыюсьці магілу.21 чэрвеня гэтага года стадыён "Дынама" адкрылі пасля рэканструкцыі А пра чалавека, які паклаў пачатак гісторыі з забытымі могілкамі, Міхаіл Валодзін успамінае яшчэ раз. І таксама ў сувязі з пахаваннем — толькі цяпер ужо ўсходнім. Вось як ён заканчвае сваю гісторыйку:"Некалькі гадоў таму я ўбачыў у інтэрнэце фатаграфію Мірзабая Кымбатбаева — на думку многіх, вялікага мудраца і настаўнікі, апошняга носьбіта суфійскай традыцыі ў Сярэдняй Азіі. Да таго часу, калі мне трапіўся здымак, Мірзабая ўжо некалькі гадоў не было ў жывых. Вучні і паслядоўнікі пабудавалі над яго магілай на могілках Султан Баба гумбаз — невялікі храм-маўзалей, пры поглядзе на які я адразу ўспомніў пра склеп Іехіэля Гальперына.Чым даўжэй я ўзіраўся ў рысы твару суфія, тым выразней бачыў перад сабой Азамата — даўняга майго знаёмага, які змяніўся з часам. Нягледзячы на ​​несупадзенні імя і біяграфіі, я быў упэўнены, што гэта ён і ёсць. Але паспрабуй праз сорак гадоў пазнай усходняга чалавека, калі ўсе яны і ў жыцці, не тое што ў памяці, здаюцца нам на адзін выгляд!"

https://bel.sputnik.by/20181204/Yaureyskiya-gistoruyi-Minska-Nyamgu-zataplyae-z-za-praklyonu-rabna-1038991939.html

мінск

2018

Навіны

ru_BY

культура, грамадства, спадчына, у беларусі, цiкавосткi, стадыён "дынама", мінск