Мінулы 2018 год зусім нечакана, з дапамогай тэатральнага мастацтва паказаў, чым можа прыцягнуць Беларусь тых, хто жадае даведацца пра нашу краіну.
Наша сённяшняе тэатральнае мастацтва, як і расійскае, акунулася ў мора шоу-бізнеса, спрошчанай мадэлі свядомасці, якую вельмі выразна называюць "культурай супермаркетаў". Чым далей адыходзіць ад гэтага тэатр, рызыкуючы касай, тым больш надзеі на тое, што мы будзем непадобныя да іншых. Сапраўды, вельмі надакучылі шоу.
Гэтай небяспечнай тэндэнцыі шчасліва супрацьстаяў аб'яўлены ў краіне Год малой радзімы.
Зусім не спецыяльна, а па закліку сэрца ў тэатрах з'явіліся цікавыя спектаклі на гэтую тэму. Малая радзіма і малыя сцэны. Камерныя жыццёвыя гісторыі, з якіх у свядомасці складваецца велізарны Космас. Тэатр для малой радзімы і спектакль пра малую радзіму - рэчы розныя.
Аднойчы Яўгена Міронава, мастацкага кіраўніка Маскоўскага тэатра нацый спыталі: навошта тэатры маленькім правінцыйным мястэчкам. Ён адказаў: "Як навошта?! Я шмат езджу з нашым Фестывалем тэатраў малых гарадоў Расіі і бачу, што тэатр у гэтых мястэчках - святое месца. Туды жанчыны прыходзяць у туфлях, каб пераабуцца. Тэатр аказваецца адзіным месцам у горадзе, дзе можна выратавацца ад адзічання. І калі ў мястэчку ёсць месца, куды інтэлігентныя, адукаваныя людзі могуць прывесці сваіх дзяцей, гэта азначае, што мястэчка да гэтага часу жывое!"
І вось праблема. Далёка не ўсюды ёсць свае тэатры, але паглядзець спектакль прыезджых гасцей жадаюць шматлікія. Гэта значыць, што трэба і проста неабходна думаць пра рэпертуар для гэтай самай малой радзімы. Пра адмысловы рэпертуар.
І ў Беларусі такі рэпертуар з'явіўся. Наперад на белых конях панеслася выдатная птушка-тройка са спектакляў "Дарожка мая..." Брэсцкага акадэмічнага тэатра драмы, "Сіняя-Сіняя" Магілёўскага тэатра лялек і "Радзіва Прудок" тэатра імя Янкі Купалы.
Шмат усяго напісана, згуляна, намалявана на тэму сельскага жыцця. Ёсць аўтары-майстры і ёсць заўсёды пазнавальныя сялянскія персанажы накшталт дзеда Шчукара, хвацкіх бабёнак, моцных мужыкоў. Свайго роду брэнды вясковай мясцовасці. А ўжо беларуская культура па частцы гэтых малюнкаў у першых шэрагах.
Аднак мне думаецца, што адбылася ў гэтых спектаклях асаблівая падзея. Нам адкрылася сённяшняе жыццё звычайнага чалавека (не бізнесмена, не менеджара, не офіснага працаўніка або сілавіка). Яго часта называлі простым чалавекам, хоць ён далёка не просты. Жыццё працавіка на зямлі. Ён бачны не з ілюмінатара касмічнага карабля. Не зверху, не з боку, а знутры беларускай душы, цёплай, якая ўмее спачуваць. Тут жывое дыханне жыцця.
"Радзiва Прудок" зусім не падобны на ўсё, што ставіцца сёння на Купалаўскай сцэне. У гэтай працы няма застылай манументальнасці, няма жалю і ныцця з нагоды несправядлівасці жыцця, няма пачуцця перавагі над няўдачнікамі, няма дулі ў кішэні.
Ёсць свежы погляд сучасных людзей на наша сённяшняе жыццё і невытлумачальнасць некаторых учынкаў. Галоўнага героя ў вёсцы Прудок пытаюцца: "Чаму прыехаў?" Адказ гучыць так: "Захацелася".
Гэта зусім не свет сучаснай вёскі і разам з тым абсалютная яго пазнавальнасць. Акцёры палюбілі рэальны Прудок, сталі туды наведвацца, узбагачаць і карэктаваць свае ўражанні.
Рэжысёр спектакля Раман Падаляка - акцёр з вялікім вопытам. Ён не спакусіўся магчымасцю самому іграць. Рэжысёрскі талент прысвяціў тэксту і працы са сваімі калегамі. Так нарадзілася зорная акцёрская тройца, дзе ніхто не імкнецца саліраваць або вылучацца. Каманда у самым лепшым сэнсе. Разам з рэжысёрам і сцэнографам яны ствараюць асаблівы свет людской супольнасці па законах псіхалагічнай праўды і неабсяжнасці чалавечых жаданняў. Гэта не мары пра страчаны рай, не заклік ехаць да зямлі і займацца фермерскай гаспадаркай. І нават не звыклае з савецкіх часоў "абслугоўванне вёскі" тэатрам.
Пастаўленая і пераасэнсаваная ў духу сённяшняга часу аповесць Уладзіміра Караткевіча "Сіняя-Сіняя" - бліскучая праца акцёра Міхаіла Сцешніца, рэжысёра Ігара Казакова, сцэнографа Таццяны Нерсісян. Яе герой таксама беларус з малой радзімы, толькі які трапіў у міжнародны кантэкст, дзе ідзе вайна, гінуць дзеці. У душы героя жыве гісторыя радзімы. У яго дзеяннях праяўляецца тыповы беларускі характар.
"Дарожка мая..." - спектакль-споведзь знакамітага фалькларыста-музыканта Івана Кірчука.
З усіх папулярных дабротаў культуры на вёсцы больш за ўсё вядомая культура народная: песні, танцы, абрады, рытуалы, адзенне, упрыгажэнні. І, вядома ж, вусна-паэтычная слоўная творчасць.
Народная мудрасць праяўляецца ў спазнанні навакольнага свету, у вывучэнні свабодных мастацтваў. Аднак што рабіць, калі мінулае забываецца, ім не цікавяцца, помнікі яго ў выглядзе пералічаных вышэй, знішчаюцца? Тады на дапамогу прыходзяць навукоўцы - збіральнікі фальклору. Яшчэ лепш, калі гэтыя сабраныя шэдэўры трапляюць у рукі прафесійных выканаўцаў.
Менавіта такім дзіўным чалавекам з'яўляецца Іван Іванавіч Кірчук - збіральнік народнага музычнага мастацтва і прадметаў беларускага побыту, звязаных з музычнымі інструментамі і рытуаламі, педагог, выканаўца.
Натхненне і ўменні наш Іван Іванавіч чэрпае ў бабуль і дзядуляў беларускіх вёсак. Запазычыўшы ў іх арт-аб'екты ў выглядзе дудачак або вышыванак, дае слова прыехаць з канцэртам. І слова сваё трымае. Гэтага вялікага, гучнага, абаяльнага чалавека з запамінальнай знешнасцю часта называюць "Беларускім шаманам". Выконваючы этна-музыку (грае і спявае адначасова) ён апускае гледачоў у транс, зачароўвае і зачароўвае. У яго гурце "Троіца" яшчэ два ці тры музыканта, якія падыгрываюць лідару.
Нечакана Кірчук вырашыў звязаць сваю творчасць з Брэсцкім акадэмічным тэатрам драмы. Кіраўнік тэатр Аляксандр Козак дапамог з рэжысурай і сцэнаграфіяй, прыдумаў маскі, стварыў лялек. Адным словам, шыкоўна аформіў і адрэдагаваў творчасць унікальнага выканаўцы. Атрымаўся спектакль пра шлях чалавека ад нараджэння да пераходу ў іншы свет.
Рыхтаваўся гэты па-сапраўднаму сувенірны спектакль цэлы год, а матэрыялы для яго збіраліся Іванам Кірчуком дзесяцігоддзе. У ім спаўняецца сорак народных песень, але гэта не канцэрт, а менавіта спектакль, з аповядам і паказам рэдкіх музейных прадметаў. Фрагменты старажытных замоў гучаць у інтуітыўным прадстаўленні таго, як іх маглі выконваць нашы далёкія продкі ў сваіх рытуалах. Суправаджаюць змовы жалейкі, дудачкі, ліры і дзіўныя акарыны. Часам выканаўца бярэ ў рукі нешта зусім нязвыклае і здабывае голас інструментаў іншых краін свету.
Сам Кірчук кажа: "Сваёй праграмай я хацеў бы прыцягнуць увагу людзей да сваіх каранёў, да Продкам, таму што без іх не было б нас, не было б Будучыні. Мудрасці прабацькам нашых нізкі паклон".
Гэтыя тры спектаклі могуць прадстаўляць беларускую культуру за межамі краіны, на любых фестывалях. І прадстаўляць гісторыю нацыі - ад вытокаў ( "Дарожка мая..."), праз сённяшні дзень ("Сіняя-Сіняя"), да будучыні ( "Радзіва Прудок"). У сваім светаадчуванні і разуменні чалавека тут беларускі тэатр на вышыні.
