МІНСК, 28 сак - Sputnik. Дзесяць калон як дзесяць саставаў, у якіх везлі ў 42-м у Беларусь аўстрыйскіх яўрэяў. Везлі нібыта на новае месца жыцця, а на самай справе - забіваць. Да апошняга часу гісторыя канцэнтрацыйнага лагера Малы Трасцянец заставалася ў Аўстрыі болем асобных сем'яў і белай плямай у нацыянальнай гістарыяграфіі.
З 2009 года нашчадкі загінулых у Трасцянцы аўстрыйскіх яўрэяў ездзілі пад Мінск - ва ўрочышча Благаўшчына (адно з месцаў масавага знішчэння людзей, якое адносіцца да канцлагера Малы Трасцянец). Яны пакідалі на дрэвах партрэты сваіх родных, якіх расстралялі ў гэтым лесе.
Паўнавартасны мемарыял у Благаўшчыне, дзе па афіцыйных дадзеных загінула каля 100 тысяч чалавек, з'явіўся толькі ў мінулым годзе. Яго адкрывалі з удзелам прэзідэнтаў трох краін: Беларусі - Аляксандра Лукашэнкі, Германіі - Франка-Вальтэра Штайнмаера і Аўстрыі - Аляксандра Ван дэр Бэлена.
Сёння ў мемарыяльным комплексе адкрываецца памятны знак.
"Гэта была ініцыятыва грамадзян. З 2009 года людзі прыязджалі ў Благаўшчыну. Гэтыя людзі бачылі, што там адбываецца, як у 2015 годзе была адкрыта "Брама памяці" (кампазіцыя ў мемарыяльным комплексе "Трасцянец" - Sputnik). Яны ўбачылі, што "Мінскпраект" у Благаўшчыне адкрыў цэлы парк памяці і як шмат Рэспубліка Беларусь робіць для ўшанавання памяці ахвяр Трасцянца. І тады яны звярнуліся да аўстрыйскага ўрада з пытаннем, што ж робіць Аўстрыя", - распавяла Sputnik пасол Аўстрыі ў Беларусі Алаізія Вергетар.
Амаль нічога не ведаў пра трагедыю
Мастацкі кіраўнік праекта аўстрыйскі архітэктар Даніэль Занвальд прызнаўся, што да таго, як прыняў рашэнне паўдзельнічаць у конкурсе праектаў, мала што ведаў пра трагедыю аўстрыйскіх грамадзян у Беларусі.
"Малы Трасцянец зусім не быў прадстаўлены ў нашай гістарыяграфіі ў такой ступені, як іншыя канцлагеры або іншыя былыя месцы масавага знішчэння. Гэта звязана з тым, што на дадзенай тэрыторыі нічога не захавалася", - прызнаецца Занвальд.
У Трасцянцы у адрозненне, да прыкладу, ад Асвенцыма мала захавалася артэфактаў, якія нагадвалі б аб трагедыі. Равы ў Благаўшчыне, у якіх хавалі расстраляных ахвяраў, даўно зараслі травой. Хлеў ў самым Трасцянцы быў спалены разам з апошнімі вязнямі. Іншых пабудоў таксама не засталося.
Гэта абсалютная адсутнасць якіх-небудзь напамінаў аб трагедыі і стала тым імпульсам, які больш за ўсё ўразіў аўстрыйскага архітэктара.
"Прыходзячы на гэта месца, дзе нічога няма, мы не можам ўступіць у нейкую асабістую размову, выбудаваць асабістае стаўленне да гэтых ахвяраў. Мы не можам уступіць з імі ў нейкі ўзаемадзеянне. Калі мы гэта параўнаем з іншымі канцлагерамі, дзе захаваліся нейкія аб'екты, былы крэматорый, гара з абутку ці валасы забітых людзей, гэта адразу нас вельмі кранае, адразу выбудоўвае асабістую сувязь з ахвярамі. Тут гэтага не было. Таму ідэя заключалася ў тым, каб уцягнуць у гэты свайго роду дыялог гледача, наведвальніка для таго, каб зрабіць памяць больш усвядомленай і адчувальнай", - кажа Занвальд.
10 вагонаў
Ідэя Занвальда - гэта дзесяць калон з імёнамі як сімвал тых 10 саставаў, якімі ў Беларусь везлі аўстрыйскіх яўрэяў. З 10 тысяч аўстрыйцаў, якія апынуліся ў Трасцянцы, выжыць атрымалася ў адзінак.
У сам лагер адбіралі невялікую колькасць спецыялістаў, якіх можна было выкарыстоўваць на працах. Большасць везлі ва ўрочышча Благаўшчына да свежавыкапаных равоў і там расстрэльвалі.
"Атрымалася так, што ахвяры, якія там пахаваныя, зніклі абсалютна бясследна і сёння нічога не нагадвае пра іх лёс. Ідэя была ў тым, каб стварыць свайго роду надмагілле, дзе будуць пазначаныя іх імёны, вярнуць іх страчаныя імёны, даць разуменне, што тут пахаваныя жывыя людзі са сваімі лёсамі", - кажа Занвальд.
Памятны знак - гэта сумесны праект, які стаў магчымым дзякуючы супрацоўніцтву аўстрыйскага архітэктара і беларускага скульптара.
Беларускі бок, які таксама не так даўно стаў аднаўляць і увекавечваць памяць загінулых у Трасцянцы, запрасіў да гэтай працы і прадстаўнікоў іншых краін, чые грамадзяне гінулі ў Благаўшчыне і крэмацыйнай печы Трасцянца.
Аўстрыя стала першай краінай, якая скарысталася прапановай Беларусі пабудаваць нацыянальны помнік у памяць пра сваіх суграмадзянах, якія загінулі ў Трасцянцы.
