У красавіку 1978 года да ўлады ў Афганістане прыйшла Народна-дэмакратычная партыя. Новы ўрад на чале з Нур Махамадам Таракі ўзяло курс на будаўніцтва свецкай дзяржавы.
Антыісламскія рэформы выклікалі незадаволенасць многіх слаёў афганскага грамадства. Апазіцыю падтрымалі Іран і Пакістан. Дапамогу паўстанцам пачала аказваць амерыканская разведка. Больш за чатыры тысячы пераапранутых вартавых ісламскай рэвалюцыі праніклі ў горад Герат і паднялі паўстанне. У краіне пачалася грамадзянская вайна.
Урад Таракі апынуўся ў надзвычай складаным становішчы. Кабул стаў настойліва прасіць Савецкі Саюз аб ваеннай дапамозе. Масква ўцягвацца ў вайну не хацела.
Ураду Таракі ўдалося пагасіць паўстанне ў Гераце, але супраць прэм'ера пачалі рыхтаваць змову. Інтрыгі плёў кіраўнік МЗС Хафізула Амін. Ён запрасіў Таракі ў сваю рэзідэнцыю, пасля чаго прэм'ер знік. Амін заявіў, што той знаходзіцца на лячэнні, і сам узначаліў урад. Але неўзабаве стала вядома пра гібель Таракі - яго задушылі афіцэры аховы.
У краіне пачаліся масавыя рэпрэсіі, а ісламісты працягнулі наступ.
Маскве не падабаліся дзеянні Аміна. Акрамя таго, стала вядома пра яго сувязі з ЦРУ. Было вырашана звергнуць непажаданага прэм'ера, а на яго месца паставіць Бабрака Кармаля.
Падставай для аперацыі сталі просьбы самога Аміна аб ваеннай дапамозе. З верасня па снежань ён звяртаўся да Масквы сем разоў. У выніку 12 снежня 1979 года савецкае кіраўніцтва вырашыла ўвесці ў Афганістан войскі.
Штурм палаца Аміна адбыўся 27 снежня 1979 года. Унікальная аперацыя спецпадраздзяленняў КДБ і ГРУ доўжылася 43 хвіліны. Амін быў забіты.
Сусветная супольнасць, якая да гэтага звяртала мала ўвагі на тое, што адбываецца ў Афганістане, рэзка асудзіла ўвод савецкага кантынгенту.
Прэзідэнт ЗША Джымі Картэр выступіў з праграмнай прамовай, у якой назваў савецкае ўварванне ў Афганістан "самай вялікай пагрозай свету з часоў Другой сусветнай вайны". Дзеянні СССР асудзілі ў ААН, 65 краін байкатавалі Алімпійскія гульні ў Маскве.
Канцэпцыю супрацьстаяння Савецкаму Саюзу ў рэгіёне сфармуляваў дарадца па нацыянальнай бяспецы прэзідэнта ЗША Збігнеў Бжэзінскі. Менавіта з яго падачы Вашынгтон пачаў актыўна супрацоўнічаць з разведкай Пакістана, рыхтаваць афганскіх маджахедаў і забяспечваць іх зброяй на сотні мільёнаў долараў штогод. Аперацыя ЦРУ ў Афганістане стала самай дарагой у гісторыі кіравання.
Лідар маджахедаў, якіх падтрымлівалі ЗША, Джалалудзін Хакані пазней фактычна ўзначаліў Талібан*. Менавіта ён завербаваў маладога Усаму бен Ладэна ў шэрагі тэрарыстаў.
У 1986 году кіраўніком Афганістана стаў Махамад Наджыбулой, з якім многія звязвалі надзею на спыненне грамадзянскай вайны. Да гэтага часу загінулі звыш за паўмільёна жыхароў краіны, а яшчэ 6 мільёнаў пакінулі дамы і сталі бежанцамі.
Але на актыўнасці маджахедаў не адбілася нават пацяпленне адносін паміж Масквой і Вашынгтонам пасля прыходу да ўлады ў СССР Міхаіла Гарбачова. Амерыканская разведка працягвала забяспечваць іх зброяй.
У красавіку 1988 гады пасля перамоў у Жэневе Гарбачоў абвясціў, што праз месяц СССР пачне вывад войскаў з Афганістана. Савецкія салдаты цалкам пакінулі краіну 15 лютага 1989 года.
Пасля сыходу "шураві" грамадзянская вайна ў Афганістане пачалася з новай сілай. Застаўшыся сам-насам з ісламістамі, Кабул цярпеў паразу за паразай.
Становішча афганскіх уладаў стала яшчэ больш хісткім пасля жнівеньскага путчу 1991 года ў Маскве. У 1992 годзе Наджыбулой застаўся без паставак савецкай зброі. У красавіку маджахеды занялі Кабул.
Сапраўдная драма разгулялася пры эвакуацыі расійскіх дыпламатаў і іх сем'яў. Першыя два вайсковыя самалёты шчасна паляцелі, а па трэцім баевікі адкрылі мінамётны агонь. Ён згарэў прама пасярод узлётнай паласы. Дыпламатам усё ж удалося пакінуць ваюючыя краіны.
Лёс Наджыбулы апынуўся трагічным. Ён трапіў у рукі ісламістаў і памёр пакутлівай смерцю.
У змучаным грамадзянскай вайной Афганістане на арэну выходзіць новы ісламісцкі рух - Талібан*. Яго лідарам становіцца Мухамад Амар. Радыкальныя ісламісты кантралявалі краіну з 1996 аж да 2001 года. Яны знішчалі гістарычныя помнікі і пакаралі смерцю людзей за найменшую правіннасць.
Фатальным для Амара стала рашэнне даць прытулак Усаме бен Ладэну, лідару найбуйнейшай у свеце тэрарыстычнай сеткі Аль-Каеда*. Пасля нападу на ЗША 11 верасня 2001 года Белы дом у сваю чаргу прыняў рашэнне аб уварванні ў Афганістан. Аперацыя пад назвай "Нязломная свабода" афіцыйна завяршылася ў 2014 годзе, але і цяпер у Афганістане застаецца ваенны кантынгент НАТА.
Грамадзянскую вайну ў Афганістане так і не ўдалося спыніць, а Талібан* перажывае адраджэнне. Пад кантролем радыкалаў аказваецца ўсё большая частка краіны. І міжнароднай супольнасці, у тым ліку і Вашынгтону, у пошуках палітычнага рашэння афганскага канфлікту прыйдзецца з імі лічыцца.
* Тэрарыстычная арганізацыя, забароненая ў Расіі
