Да нядаўняга часу не ўсе мясцовыя жыхары ведалі, што ў пары кіламетраў ад Шчучына знаходзіцца сакрэтны бункер. Падчас "халоднай вайны" адсюль мог быць дадзены сігнал аб запуску ядзерных ракет. Сёння пабываць тут можа кожны жадаючы. Карэспандэнт Sputnik Іна Грышук адправілася ў Шчучынскія падзямелли.
30 сутак поўнай аўтаноміі
Трапіць сюды лягчэй, чым можа здацца на першы погляд. Дастаткова ўвесці ў навігатар "Бункер-77".
Апошнія 1,5 кіламетры перад аб'ектам - прасёлкавая дарога з дадатковымі паказальнікамі. Дарога ўпіраецца ў плот з калючым дротам. На варотах - чырвоная савецкая зорка. За імі - будынак КПП і чорны сабака на прывязі.
"У нас экскурсія ідзе, ўжо трэцяя група за сёння, я вас правяду", - выходзіць насустрач вартаўнік.
Даведка Sputnik. Аб'ект пад назвай "Бункер-77" - запасны камандны пункт ваенна-паветраных сіл СССР, быў узведзены ў 1977 годзе. На ўвесь Савецкі Саюз было ўсяго пяць падобных аб'ектаў. На тры паверхі ён сыходзіць пад зямлю.
Яго плошча складае 941,1 квадратнага метра, а ўвесь комплекс размешчаны на плошчы прыкладна 8,5 гектараў. Аб'ект мог працягнуць функцыянаванне нават у выпадку нанясення непрамога ядзернага ўдару.
У выпадку ваенных дзеянняў менавіта з гэтага бункера павінна было ажыццяўляцца камандаванне 95-й знішчальнай авіяцыйнай дывізіяй.
Камандны пункт быў абсталяваны ўласным магутным камп'ютарам, які кантраляваў усю працу заглыбленага каманднага пункта (ЗКП), або электронна-вылічальнай машынай, як яго звалі ў савецкую эпоху. Бункер пад Шчучынам выходзіў на сувязь з пазыўным "Сеньёр".
Згодна з ваенным стандартам СССР, у выпадку пачатку ядзернай вайны савецкая армія павінна была альбо атрымаць верх у канфлікце, альбо загінуць на працягу 30 дзён. Менавіта столькі ў рэжыме поўнай аўтаномнасці мог праіснаваць бункер пад Шчучынам.
Гэтую тэрыторыю вайскоўцы пакінулі 16 гадоў таму. 8 гектараў зямлі зараз пустуюць. Калі б не плот, аб наяўнасці падземнага горада складана было б здагадацца. Паміж дрэвамі - невялікія ўзгоркі, з якіх зачымсьці тырчаць трубы.
"Аб'ект немагчыма ўбачыць на карце, нават калі ведаеш яго дакладныя каардынаты. Мы спрабавалі з самалёта знайсці, таксама вельмі складана. Так добра яго замаскіравалі", - распавядае кіраўнік самага незвычайнага ў Беларусі музея, дырэктар турыстычнай кампаніі Ларыса Ваўчок і паказвае непрыкметны ўваход у галоўны аб'ект у засакрэчанай часці. Ён пафарбаваны ярка-зялёнай фарбай, побач працуе генератар.
Пяць метраў якаснага бетону
Звонку бункер - проста вялікая горка. Побач яшчэ некалькі пагоркаў, толькі паменш. Паміж імі - зарослыя дарожкі, бярозы і старыя яблыні, вакол якіх дыван з гнілых леташніх пладоў.
"Бункер знаходзіцца пад зямлёй, а ўзвышэнні звонку - гэта пяць метраў якаснага бетону", - тлумачыць экскурсавод.
Бункер будавалі ва ўмовах поўнай сакрэтнасьці, будаўніцтва вялося з 1974 па 1977 гады. Кажуць, што нават не выкарыстоўвалі пад'ёмныя краны, каб не прыцягваць лішняй увагі. Трываласць канструкцыі, здольнай вытрымаць нават прамы бомбавы ўдар, ствараюць масіўныя цюбінгі, такія, як цяпер выкарыстоўваюцца пры будаўніцтве метро.
Чаму для будаўніцтва сакрэтнага аб'екта была абраная менавіта пляцоўка пад Шчучынам, дакладна сказаць ніхто не можа. Хутчэй за ўсё, таму што побач праходзіла савецкая мяжа, а па суседстве размяшчаўся ваенны аэрадром.
"Ядзерныя ракеты стаялі ў Шчучыне на мясцовым аэрадроме, у бункера была прамая сувязь з ім. Па сігнале трывогі камандаванне бункера магло даць каманду на ўзлёт гэтых ракет", - дадае экскурсавод.
Паводле яе слоў, шчучынскі бункер не быў разлічаны на тое, што яго ў прынцыпе могуць бамбіць. Тут размяшчаўся абаронены камандны пункт ВПС. Ён быў старанна замаскіраваны, планавалася, што сюды і блізка нікога не падпусцяць.
Савецкі шарм
Сам бункер знаходзіцца за масіўнымі металічнымі дзвярыма. Усярэдзіне - больш за 50 розных памяшканняў і кабінетаў з загадкавымі абрэвіятурамі на дзвярах. І летам, і зімой тут захоўваецца пастаянная тэмпература - плюс 15 градусаў.
На другім паверсе знаходзяцца пакоі для адпачынку, сталовая, санвузел і службовыя кабінеты. На першым - розныя тэхнічныя памяшканні, медпункт і сэрца бункера - абаронены камандны пункт, або пункт кіравання. Гэта вялікі пакой, дзе кругласутачна дзяжурылі вайскоўцы - аналізавалі сітуацыю ў небе.
Насупраць камандзірскага стала пад столлю раней размяшчаліся радыёлакацыйныя планшэты, цяпер замест іх устаноўлены празрыстае шкло. Тут знаходзіцца немалая калекцыя савецкай тэхнікі - тэлефоны, розныя апараты, па якіх ваенныя перадавалі і атрымлівалі інфармацыю. Можна ўбачыць ларынгафонную гарнітуру савецкай пары і апараты, якія выкарыстоўваюць азбуку Морзэ, ваенны магнітафон, які запісваў гук не на магнітную стужку, а на дрот таўшчынёй з волас.
На вялікім стале - скураныя тэчкі з паперамі, побач вісіць партфель, на сцяне - некалькі некалі сакрэтных карт, па суседстве - намёртва прыклееная аб'ява аб з'ездзе камуністаў у Берліне.
Вайскоўцы пакінулі "Бункер-77" у 2002 годзе. Большая частка абсталявання была вывезена. Захавалася частка мэблі, такіх-сякіх рэчаў, плакаты на сценах, а самае галоўнае - атмасфера і той самы савецкі шарм.
Праз 15 гадоў Шчучынскі райвыканкам вырашыў перадаць пустуючы аб'ект мясцовай турыстычнай фірме. Новы ўласнік прыняў рашэнне практычна нічога не мяняць. Толькі прыбралі смецце, а абстаноўку дапоўнілі некаторымі экспанатамі. Дзе аўтэнтычнымі, а дзе і бутафорскімі.
"Пра гэта бункеры мала інфармацыі. Усё, што мы расказваем, даводзілася збіраць літаральна па крупінках. Высветлілася, што пра "Бункер-77" ведаюць толькі рэдкія ваенныя гісторыкі, а людзі, якія тут служылі, неахвотна згаджаюцца распавядаць усе падрабязнасці", - адзначыла Ваўчок.
Экскурсія па "Бункеру-77" доўжыцца не менш за гадзіну. Калі шмат пытанняў - можна і на тры гадзіны затрымацца. Прыязджаюць сюды і групы школьнікаў, і дарослыя. Сярод іх даволі шмат замежных турыстаў, былых вайскоўцаў. Экскурсавод шмат гадоў вывучала тэму, таму гатова адказваць на самыя складаныя пытанні, расказваць цікавыя факты не толькі пра бункер, але і пра гісторыю халоднай вайны.
Пры наведванні каманднага пункта дзецям прапануюць прымерыць супрацьгазы, якія музею падарыў адзін з першых наведвальнікаў.
На другім паверсе можна ўбачыць дакладную копію пакою адпачынку. Тут стаяць жалезныя двух'ярусныя ложкі. На іх адпачывалі як простыя салдаты, так і афіцэры. Спалі ў вопратцы, здымаючы толькі абутак і рамяні, каб у любы момант хутка сабрацца па сігнале трывогі.
У выпадку трывогі 50 чалавек маглі жыць месяц
Захавалася і такое-сякое інжынернае абсталяванне. Як і ўсякі аб'ект, разлічаны на аўтаномнае існаванне, бункер быў забяспечаны ўсім неабходным - тут была помпавая станцыя, якая забяспечвала збудаванне тэхнічнай і пітной вадой, уласны размеркавальны шчыт, ёсць нават балоны з сутачным запасам паветра, на выпадак, калі зламаецца асноўная сістэма ачысткі. У выпадку паломкі або няспраўнасці якой-небудзь сістэмы спецыяльнае абсталяванне падавала сігнал трывогі.
"Гэта вельмі непрыемны гук. Ад яго некаторым нават хочацца выйсці вон. Мы яго не для ўсіх груп уключаем, толькі для больш моцных душой", - тлумачыць Ваўчок і дадае, што многія адчуваюць сябе ў падзямеллі і без трывожных сігналаў дыскамфортна - падземныя калідоры моцна прыгнятаюць.
У памяшканні мясцовай сталовай з антуражу - толькі вайсковы металічная посуд. На пытанне аб тым, як у невялікім пакойчыку маглі нармальна снедаць, абедаць і вячэраць дзясяткі чалавек, экскурсавод тлумачыць: "Харчавацца прыходзілі па чарзе". У звычайны час ежу прывозілі з горада, у вайскоўцаў было першае, другое і кампот. Калі ж па сігнале трывогі бункер закрываўся, асабісты склад пераходзіў на сухі паёк і гарбату. Тут захоўваўся запас ежы з разліку месяц аўтаномнага пражывання для 50 чалавек.
Прывід лейтэнанта і падземны тунэль
Падчас экскурсіі турыстам расказваюць не толькі пра маштабы і опцыі былога ваеннага аб'екта. Каб школьнікі не сумавалі, у экскурсію дададзены некаторыя забаўляльныя элементы, напрыклад, байкі. Экскурсантам распавядаюць аб прывідзе лейтэнанта, які нібыта знік на тэрыторыі сакрэтнага аб'екта, і маленькай дзяўчынкі, якую таксама бачылі тут асабліва ўражлівыя.
Ёсць і яшчэ адна мясцовая байка, якая так і не знайшла пацверджання, пра тое, што з бункера выходзіла цэлая сетка падземных хадоў, якімі ён быў злучаны з аэрадромам і чыгуначнай станцыяй. Маўляў, па іх ваенныя маглі накіраваць пад зямлю вагоны з дэталямі самалётаў, сабраць іх у тунэлях, а затым у сабраным выглядзе даставіць на авіябазу.
"Бункер-77" - адзіны ў Беларусі аб'ект падобнага роду, адкрыты для свабоднага наведвання турыстаў. Тут не толькі праводзяць экскурсіі, але і арганізуюць квэсты. І гэта выклікае немалую цікавасць. У будучыні наведвальнікаў плануюць карміць сухімі вайсковымі пайком савецкай пары і нават прапаноўваць начлег у закрытым бункеры.
