Брэст у дні гулянняў быў падкрэслена міралюбны. Гэта ў гадавіну пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў сценах Брэсцкай крэпасці раздаюцца традыцыйныя ўжо стрэлы з бутафорскай зброі - так год за годам рэканструююць пачатак вайны.
Але ў дзень нараджэння шматлікія брастчане і госці горада сабраліся за межамі крэпасці - у размешчаным непадалёк Бярэсце, на месцы старажытнага гарадзішча.
Гісторыю тут можна было вывучаць не толькі па экспанатах, выстаўленых унутры самога музея. Рэканструктары зладзілі пад яго сценамі велізарную колькасць фотозон і пра гісторыю горада распавядалі не горш за самых масцітых экскурсаводаў. Зрэшты, многія з іх і ёсць прафесійныя гісторыкі, толькі ў гэтыя выхадныя яны былі апранутыя ў касцюмы заможных гараджан таго часу.
Гэта вам не дуда
У гэтым месцы ў XIII стагоддзі знаходзілася драўляная маставая, якая ішла паралельна рацэ Мухавец, і гасцей запрашаюць сысці з сучаснага тратуара, выкладзенага на яе месцы, на траву. Ну вось, цяпер можна танцаваць так, як танцавалі б нашы продкі.
"Трэба ўстаць у круг. Знаходзім сваю правую нагу, робім выпад. Цяпер выпад на левую. А цяпер хутка - раз, два, тры, чатыры. Мы вывучылі палову танца", - тлумачылі ахвотным да танцаў брастчанам.
"Аказваецца, такія танцы не толькі ў Турцыі з аніматарамі скачуць", - пасмейваюцца у натоўпе тыя, хто не рашыўся развучыць традыцыйны беларускі танец.
А тым, хто адважыўся, не да іранічных каментарыяў: трэба больш жыва перастаўляць ногі, не зганьбіць продкаў.
Танчаць пад гукі беларускага інструмента - дуды. Дудар тут жа распавядае, што галоўнае ў гэтым інструменце. А галоўнае ні многа ні мала - душа.
"Душа ў дуды - вось такая маленькая штуковіна, - кажа музыка, і паказвае, як грае душа. - Без яе такога гуку не будзе. Як і чалавек без душы - ляжыць сабе ціха, вочы закрыў. А калі ўставіць душу ў гэтую трубку, атрымаецца інструмент - жалейка". Гледачы ўважліва і цярпліва слухалі і настойвалі: а можна ўсё-ткі сфатаграфавацца?
Можна было і сфатаграфавацца, і станцаваць.
Дарэчы, калі правесці яшчэ трохі маніпуляцый з дудой, атрымаецца інструмент, падобны да шатландскай дуды - толькі наша, беларуская.
Лепш гандляваць, чым ваяваць
Побач дзеці сабраліся вакол старшыні Таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры Антона Астаповіча. Ішлі на стук барабана. Астаповіч тлумачыў, для чаго ў тую эпоху ў баі выкарыстоўваўся барабан і як правільна ў яго біць.
"Барабан - гэта проста вайсковая каманда. Ісці ў нагу і займаць пэўную пазіцыю. А ўсе гэтыя дробы барабанныя з'явіліся толькі ў XIX стагоддзі, калі войска было па-іншаму арганізавана", - распавядаў Астаповіч дзецям.
Не ўсе брастчане XVII стагоддзя былі ваяўнічымі, распавёў гісторык карэспандэнту Sputnik.
"Кожнае саслоўе мела сваю ментальнасць. Сялянам было ўсё роўна, хто ваюе, з кім ваюе, галоўнае, каб іх не рабавалі. Мяшчане займаліся часцей за ўсё сваімі рамесніцкімі гандлёвымі справамі і маглі адкрыць вароты ворагу, абы толькі гарадская гаспадарка не была разбурана. Шляхта - гэта ваеннае саслоўе, але з другой паловы XVI стагоддзя яна займалася сельскай гаспадаркай, гандлем, і ім таксама ваяваць не хацелася", - расказаў Астаповіч.
І падвёў вынік: у XVII ст. у ваеннай справе Рэчы Паспалітай быў ужо "поўны бардак".
"Калі б не было наёмнага войска, не было б да канца XVIII стагоддзя Рэчы Паспалітай. Усе ратавала наёмнае войска, якому перыядычна грошы не плацілі. Толькі грошы не заплацяць - войска пачынае рабаваць мясцовае насельніцтва. Як толькі выплацяць грошы, яны пачынаюць ваяваць, і гэта было на працягу фактычна двух стагоддзяў", - Астаповіч перакананы, што мы часта рамантызуем тыя часы.
Сам гісторык упэўнены: калі прааналізаваць стан войска таго часу, то можна заключыць - гэта дзяржава не магла не разваліцца.
"Толькі невялікая колькасць людзей, якія лічылі гэтую краіну сваёй радзімай, змагаліся за яе, а астатнія або за грошы, або пад прымусам", - дзеліцца высновамі суразмоўца.
Сам Астаповіч зброю ў гэты дзень усе ж такі даставаў - але не пад прымусам і не за грошы, а па просьбе тых, хто хацеў сфатаграфаваць яго ці сфатаграфавацца з ім. Гісторык нават паўдзельнічаў у жартоўным двубоі, і абодва ўдзельнікі разышліся з мірам.
Змяшчае сцэну курэння
"Чаму папруга па-дзембельску вiciць?" - звяртаецца брастчанін з XVII стагоддзя да брастчаніна з стагоддзя XX, які, мяркуючы па амуніцыі, не тое вярнуўся з першай сусветнай, не тое адпраўляецца на яе.
"Ты з якога стагоддзя? Вось і ідзі ў сваё сямнаццатае", - гоняць прыдзірлівага шляхціца, і той, пыхкаючы люлькай, адпраўляецца ў свой час.
Цыгарэты былі тады распаўсюджаныя сярод шляхты, а вось сялянам яны былі недаступныя - тыя палілі люлькі.
Беларускі этнограф і фалькларыст Чэслаў Пяткевіч пісаў, што чэрці любілі заводзіць беларускіх людзей у балота і там тапіць, а спакушалі менавіта панскімі цыгарэтамі, распавёў Аляксей Друпаў.
"Прапаноўвалі шмат усяго: мы цябе адвядзем ў маёнтак, ты паспрабуеш тое, чаго ніколі не еў, і рабчыкаў, і тое, і іншае. Пачыналі ў балота і напрыканцы казалі - мы табе "панскага цыгана" дадзім. Гэта значыць, цыгарэту. Калі ён не паміраў, то прачынаўся з чаротам у зубах замест цыгарэты", - распавёў суразмоўца, прыпальваючы люльку.
На дзень тысячагоддзя ён пераапрануўся ў касцюм дробнага шляхціца, які пайшоў у апалчэнне XVII стагоддзя.
"Кожны шляхціц, які валодае зямлёй, быў абавязаны ісці на вайну - у яго быў вайсковы абавязак. І ў залежнасці ад таго, колькі ў яго зямлі, ён павінен быў выстаўляць пэўную колькасць шабляў, а затым - мушкетаў. І было гарадское апалчэнне: калі пачыналася вайна, гараджане павінны былі абараняць свой горад", - распавядае Аляксей.
А пакуль ворагаў не відаць і над Бугам ўсё спакойна, фатаграфуецца з гасцямі і развучвае з імі танцы.
Дажыць да наступнага тысячагоддзя
Тут жа можна было паглядзець і на хатняе начынне, і на абутак продкаў сучасных брастчан.
"Нішто сабе памерчык! Так я яшчэ мініяцюрная жанчына", - уражвае адна з гасцей свята.
Паглядзець на тое, як брастчане жылі некалькі стагоддзяў таму, прыехалі і з-за ракі - па "Бярэсцю" гуляе экскурсія пад польскім сцягам.
"Сіламі клуба "Рубеж" мы стараемся ахапіць як мага больш эпох у падарунак роднаму гораду", - распавяла ўдзельніца рэканструкцыі Алена Верабей.
Яна сёння ў касцюме жонкі багатага гараджаніна сярэдзіны XVII стагоддзя.
"Чаму багатага? Таму што набіваныя малюнкі яшчэ толькі пачалі з'яўляцца, а мсье Жакара яшчэ не вынайшаў свой жакардавы станок", - патлумачыла Алена.
Жонка багатага гараджаніна ў тыя часы вяла гаспадарку і даглядала за дзецьмі, патлумачыла суразмоўца. А яшчэ - "упрыгожвала мужа".
Клуб пачынаў з гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, затым зацікавіліся Першай сусветнай, а цяпер пагрузіліся ў эпоху XVII стагоддзя. Менавіта пагрузіліся, бо рэканструкцыя - гэта далёка не толькі касцюмы, але і глыбокае веданне гісторыі.
Алена спадзяецца, што такое паглыбленьне ў гісторыю горада дазволіць брастчанам у поўнай меры атрымаць асалоду ад тысячагоддзя.
"Бо да наступнага нам, - пачала Алена, задумалася, але рэзюмавала аптымістычна: вядома, хацелася б дажыць!"
