Калі спытаць на пад'ездзе да Барысава, дзе знайсці напалеонаўскія войскі, у мясцовых і цені здзіўлення па твары не слізгане. Сёння на Брылёўскім полі аднавілі падзеі 1812 года.
Хоць паражэнне напалеонаўскай арміі не паказалі, але коні, і залпы гармат, і выбухі - усё гэта было. Два сантыметры - такі дыяметр у патрона стрэльбаў, з якіх стралялі ўдзельнікі вайны 1812 года.
У колькі абыходзіцца мундзір афіцэра рускай арміі, як дарасці да палкоўніка і ў якой ролі выступае ў рэканструкцыі былы намеснік міністра, высвятлялі на Брылёўскім полі карэспандэнты Sputnik.
Паўтары тысячы за мундзір
На пад'ездзе да Брылёўскага поля ржуць коні французскай кавалерыі, але мясцовыя жыхары ўвагі на іх амаль не звяртаюць і спяшаюцца кудысьці далей.
"Вы куды?"
"Дык цяпер на поле вайна пачнецца", - спакойна тлумачаць мясцовыя.
"А французы?"
"Прыскачуць", - супакойваюць знаўцы.
Кандыдат культуралогіі, выкладчык Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы Сяргей Вілейка сёння камандуе Мінскім пяхотным палком. На ім афіцэрскі мундзір, і ўсе 30 гадоў, што ён захапляецца рэканструкцыяй, Сяргей Леанідавіч выступае на баку рускага войска.
"Як пачынаў унтэрам Рускай арміі, так у ёй і застануся. Я толькі войны мяняю - 1812 год, абарона Севастопаля, Першая сусветная. Вось тры вайны, у якіх я ўдзельнічаю", - распавядае Сяргей Леанідавіч, пакуль вайна не пачалася.
Яго мундзір выкананы рыхт-у-рыхт па эскізах тых гадоў, адзінае адрозненне - выраблялі яго з дапамогай швейнай машынкі. Такі падыход да рэканструкцыі касцюмаў і мундзіраў называецца "пяць крокаў" - гэта значыць, што з пяці крокаў ён выглядае як сапраўдны. Ёсць яшчэ больш высокі ўзровень рэканструкцыі, калі узнаўляецца нават тэхналогія стварэння мундзіра.
Калі Сяргей Леанідавіч выступаў перад студэнтамі з расповедам пра гістарычную рэканструкцыю, зацікавіў многіх, але сёння на Бярэзіну ніхто з іх не прыехаў. Рэканструкцыя, акрамя жадання, патрабуе яшчэ і сур'ёзных укладанняў. Добры мундзір можа абысціся прыкладна ў паўтары тысячы долараў.
А вось жонка Сяргея Леанідавіча суправаджае яго на кожнай рэканструкцыі ўсе гады сумеснага жыцця.
Дацэнт Вілейка, а сёння - палкоўнік Вілейка пачаў займацца рэканструкцыяй яшчэ за савецкім часам.
"А пачалося з таго, што мой аднакашнік прапанаваў - давайце створым ваенна-гістарычны клуб. У Савецкім Саюзе толькі-толькі зараджаўся гэты рух. Нас было пяць чалавек, і мы пагадзіліся і пачалі сваімі рукамі гэта рабіць - і мундзіры, і муляжы стрэльбаў. Такая марока была, але зрабілі - гэта было яшчэ ў Маскве. А пасля распаду СССР я прыехаў дадому, і тут знайшліся людзі, якія таксама цікавіліся. Мы сабраліся, параіліся і стварылі першы ў Беларусі Мінскі пяхотны полк. Дата рэгістрацыі - 1996 год", - узгадвае Сяргей Леанідавіч.
Пакуль мы гутарым, людзі ўжо падцягваюцца бліжэй да поля і далей ад намётаў з чаямі, булёнамі і глінтвейнам - хутка вайна пачнецца.
"Жыццё народа без гісторыі немагчымае. Калі мы не будзем памятаць сваю гісторыю, не будзем памятаць таго, што было, мы знікнем у бездані. Падыдзіце, спытайце ў людзей - хто памятае Баграціёна?" - працягвае суразмоўца Sputnik.
Ён перакананы, што, калі маладое пакаленне не вывучыць гісторыю, мы будзем асуджаны на паўтарэнне мінулых памылак.
Не нашы войны?
Не так даўно пра вайну 1812 года ўспамінаў прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. З яе ён пачаў адлік "не нашых войнаў", у якіх бралі ўдзел беларусы. Не ўсе рэканструктары з такім вызначэннем згодныя.
"У нас тады не было самастойнай дзяржавы, але, прабачце, калі ўзяць дадзеныя ваенна-ўліковага архіва Расійскай імперыі і ўбачыць, колькі рэкрутаў было заклікана з беларускіх земляў - то мама дарагая. Па грубых падліках аднаго гісторыка - 6 дывізій, гэта значыць, 36 палкоў. Палічыце - нават калі адзін полк складаецца з тысячы чалавек, то гэта 36 тысяч! А тады рэкруты служылі 25 гадоў. Нашы ж продкі ваявалі ў гэтай арміі. З пункту гледжання палітыкі - не наша вайна, але мы ў ёй удзельнічалі", - тлумачыць сваю пазіцыю гісторык, які сёння выконвае ролю палкоўніка.
Назву ракі Бярэзіна ведаюць ва ўсім свеце, кажуць арганізатары. Але не ва ўсім свеце ведаюць, што гэта рака, на якой пацярпеў паразу вялікі французскі военачальнік, цячэ ў Беларусі.
Пра тое, як беларускае насельніцтва ставілася да вайны 1812 года, ёсць шмат меркаванняў. Адно з іх у жартоўнай форме прапісана нават у падручніках гісторыі. Маўляў, калі ў беларускай бабулькі спыталі, на чыём яна баку, тая адказала - хацела б, каб рускі салдат французскага пагнаў, ды і сам не вяртаўся.
Але сёння беларусы на полчышчы рускіх і французскіх салдат рэагуюць інакш - наліваюць гарбату з вялізнага самавара, просяць плюхнуць медавухі або глінтвейну, фатаграфуюцца з ваеначальнікамі. Адным словам, добра бавяць час, а нехта тое, што адбываецца, называе проста "святам".
Ва ўсяго гэтага ёсць і звышцэль - прымірыць і нават зрабіць сябрамі розныя нацыі на аснове агульнай гісторыі.
"Ужо вайна пачалася, а войска без мяне", - просіць прабачэння палкоўнік і адпраўляецца на поле бою. За ім спяшаюцца гледачы - "Хадзем, ужо бітва!"
Падчас усёй рэканструкцыі каментатары распавядаюць аб тым, што адбываецца на поле - такому дбайнаму каменціраванню пазайздросціць чэмпіянат свету па футболе.
На што вы гатовыя дзеля касцюма?
Рэканструкцыі ўсе ўзросты пакорлівыя, але чым старэй становішся, тым больш шанцаў сыграць не радавога унтэр-афіцэра, а палкоўніка рускай арміі. Прыехаць у мундзіры палкоўніка, ледзь пачаўшы займацца рэканструкцыяй, папросту непрыстойна, кажуць знаўцы.
Адзін з удзельнікаў, Дзмітрый, у мінулым быў намеснікам міністра сувязі. Калі мы фатаграфуем яго ў касцюме пачатку XIX стагоддзя, толькі пасмейваецца - кажа, будзе цікава, калі былыя калегі яго пазнаюць.
Прапрацаваўшы доўгі час у сувязі, ён і касцюм сабе абраў з адсылкай да ранейшага месца працы. Сёння ён супрацоўнік паштовага дэпартамента Міністэрства ўнутраных спраў Расійскай Імперыі - а асновай сувязі ў XIX стагоддзі як раз і была пошта.
"Цікава было пакапацца і ў гісторыі беларускай пошты, мала хто мог сказаць, якой яна была ў пачатку XIX стагоддзя. Я змог знайсці дакументы, у якіх было апісана, як выглядала гэтая структура, якія там былі службовыя асобы. Гэта мундзір Віленскага паштамта", - распавядае аб сваёй ролі Дзмітрый.
Ён займаецца гістарычнай рэканструкцыяй ужо дваццаць гадоў.
"У 1812 год я прыйшоў пазней, на "Бярэзіне" я ў чацвёрты раз. Мне вельмі цікавы навуковы складнік - знайсці матэрыялы, раскапаць, разабрацца. Калі я працаваў з мундзірам, знаходзіў памылкі ў кнігах, супастаўляў. І наогул, мне здаецца, гістарычная рэканструкцыя - гэта спосаб ажывіць гістарычную памяць", - перакананы Дзмітрый.
А хутка на дапамогу рэканструктарам павінна прыйсці віртуальная рэальнасць.
"Літаральна сёння абмяркоўвалі гэтае пытанне з калегамі - тут, на Бярэзіне, у сілу асаблівасцяў ландшафту гэта можна было б зрабіць", - лічыць Дзмітрый.
Чатыры гады запар ён іграе адну і тую ж ролю, але ў наступным годзе плануе паэксперыментаваць. У планах - французскі мундзір. У цэлым, кажа Дзмітрый, многія выбіраюць бок, на якім будуць ваяваць на Бярэзіне, вельмі проста - чый касцюм больш падабаецца, на тым баку і выступаюць.
На падрыхтоўку свайго касцюма Дзмітрый выдаткаваў каля года - вывучыў звод законаў Расійскай імперыі, музеі. Потым зразумеў, што дапусціў некалькі памылак, і яшчэ паўгода сышло на тое, каб яго перарабіць. На шчасце, кажа суразмоўца Sputnik, у руху дастаткова людзей, якія спраўляюцца нават з вельмі складанымі задачамі - напрыклад, з вышыўкай. І часта гэта тыя ж людзі, якія шыюць форму для сучаснага беларускага войска.
Французскія і рускія маршы
Кветкі сёння ўсклалі і да помніка рускім воінам, і да помніка французскім салдатам, і да помніка-манумента, і да памятнага знака "Смутак і пакланенне".
На поле былі не толькі салдаты і гледачы, але і музыканты - і французскія, і беларускія. Ад французаў - аркестр парашутнага палка з Тулузы. З боку Беларусі - узорна-паказальны аркестр Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь.
"Наша галоўная задача - аддаць належнае подзвігу нашых салдат і ўспомніць ахвяры, якія панесла у тым ліку і французская армія", - распавёў мастацкі кіраўнік і галоўны дырыжор аркестра палкоўнік Яўген Доўжык.
Ён запэўнівае - яшчэ Сувораў казаў, што музыка падвойвае моц арміі.
"Вядома, музыка натхняе, яна заўсёды падмацоўвае маральна. Дае магчымасць чалавеку натхніцца на подзвігі. Без яе вельмі складана, музыканты заўсёды суправаджаюць салдат і ў бой, і, як ні сумна, у апошні шлях", - распавёў Доўжык.
Сёння аркестр вёў калону пад французскі марш - гэта была даніна памяці французскаму войску. А пасля рэканструкцыі бою гралі і французскія, і старадаўнія рускія маршы.
А дзе Напалеон?
Прыйсці паглядзець на рэканструкцыю вайны з Напалеонам - гэта не тое ж самае, што прыйсці паглядзець на рэканструкцыю пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў Брэсцкай крэпасці, якая штогод праходзіць там у ноч на 22 чэрвеня.
Не адрозніць "немцаў" ад "нашых" даволі складана. А вось не заклапаціўшыся загадзя пытаннем пра тое, як выглядалі "нашы" ў 1812 годзе, можна так і не зразумець, хто тут напалеонаўцы, і нават хто тут Напалеон.
Знаўцы кажуць, што Напалеон на Бярэзіне наогул з'яўляецца рэдка - яго можна застаць часцей на Ватэрло або ў Барадзіно. Дакладней, падчас рэканструкцыі тых бітваў.
"У Беларусі я Напалеона не бачыў ні разу", - кажа адзін з рэканструктараў.
Пра расійскага "Напалеона", Алега Сакалова, гавораць неахвотна і справядліва заўважаюць - "няхай гэтай справай займаюцца не журналісты, не публіка, а афіцыйныя органы".
"Я ведаю Сіра з 90-х, не хачу гэта каменціраваць. Шуміха? Так, эфект праекцыі пайшоў на нашых рэканструктараў, я згодны", - кажа адзін з рэканструктараў і запэўнівае - сярод рэканструктараў шмат сур'ёзных людзей. Ды і пра сябе жартам кажа - "вы зразумейце, я ж не дурненькі нейкі".
"Зразумела, што гісторыя на слыху, зразумела, што пытанні задаюць. Скажу так - усе людзі, якія добра знаёмыя з рэканструктарамі, разумеюць, што гісторыя бытавая, такая можа здарыцца з прадстаўніком любой прафесіі", - кажа іншы рэканструктар.
Слова "Бярэзіна" ведаюць усе
Напалеона на Бярэзіне сёння так і не разбілі.
Каментатар бітвы растлумачыў - можа здацца, што рэканструкцыя абарвалася на паўслове, але ніхто не ставіў перад сабой мэты паказаць пераможцаў і прайграўшых. Больш за тое - рэканструктары спадзяюцца, што падзеі тых гадоў стануць падставай для аб'яднання, а не раз'яднання.
"Перад намі не стаіць задача прадэманстраваць, хто перамог, хто прайграў. Вайна - гэта кроў, вайна - гэта смерць", - растлумачылі арганізатары.
І сёння за адноўленымі энтузіястамі падзеямі тых часоў сачылі не толькі беларусы, але і французскія госці. І ўдзельнікі рэканструкцыі ўшанавалі памяць загінулых з абодвух бакоў.
"Слова "Бярэзіна" ведаюць усе - і ў Францыі, і ў Еўропе. Гэта сімвал трагедыі. Прычым многія лічаць, што гэта рака працякае ў Расіі. Не, гэтая рака цячэ ў Беларусі", - кажуць каментатары, якія на працягу ўсёй рэканструкцыі распавядалі гледачам, што адбывалася на гэтым полі ў 1812 годзе.
"З сімвала трагедыі няхай Бярэзіна стане сімвалам добрасуседства, супрацоўніцтва і маштабных ваенна-гістарычных рэканструкцый", - рэзюмавалі арганізатары.
