Ветэран Вялікай Айчыннай вайны Валянціна Макушава сышла на фронт у 15 гадоў. А вярнулася дадому цалкам сівая.
Адзін з галоўных успамінаў Валянціны пра вайну - неверагодны і бясконцы холад. Ад марозу ў маладой дзяўчынкі "напіналіся" рукі і ногі. Але было на вайне і месца дабру і радасці.
Сёння Валянціны Макушавой ўжо няма сярод жывых. Але ваенную гісторыю жанчыны запісаў яе сын Юры - каб пра яе памяталі ўнукі і праўнукі. Ён і расказаў яе Sputnik.
Складанае дзяцінства
Нарадзілася Валянціна ў Казахстане, у сяле Тартугай. Яна рана засталася без бацькоў. Таму яе і малодшага брата забралі сваякі, якія жылі ў Алма-Аце.
З 13 гадоў ёй давялося цяжка працаваць. Дзяўчынка ўладкавалася рабочай сувязі.
"Рабочыя сувязі - гэта чорнарабочыя, якія капалі пад слупы ямы. Ямы гэтыя глыбінёй паўтара метра. У Алма-Аце за ўсё лета ні разу не выпадаў дождж - зямля была мураваная. Рукі ўсе былі ў мазолях і ў крыві", - успамінала Валянціна.
"Калі побач хлопцы з ямы крычалі "Валя, ты жывая?", я маўчала. Яны падыходзілі да ямы, глядзелі на мяне, і казалі "Ну што, ты жывая?". Я маўчала. І калі яны ўбачылі мае рукі, і кажуць: "Вылазь, мы за цябе зробім!" - казала жанчына.
Так Валянціна працавала да 15 гадоў, а потым пачалася вайна.
На фронт у 15 гадоў
"У 15 гадоў раптам з Масквы атрымліваюць тэлеграму - неадкладна адправіць столькі-то чалавек на фронт сувязістаў. А ў нас мужчыны ўжо былі на фронце. Жанчыны толькі з дзецьмі і малалетнія. Я напісала заяву - у мяне ніхто нават не спытаў пра ўзрост. Што характэрна, у мяне не было дакументаў. А калі стала іх афармляць, дадала сабе год", - дзялілася сваімі ўспамінамі Валянціна Макушава.
Маладая дзяўчынка атрымала накіраванне на Другі Беларускі фронт. Так яна апынулася ў Гомелі.
"Усё было разбурана. Дамоў амаль я не бачыла, толькі адны трубы тырчалі. Правады былі абарваны. Мяне адправілі іх злучаць. У гэты час надвор'е было агіднае. Ужо восень, ішоў снег, і моцны-моцны вецер. Калі я залезла на слуп, у мяне рукі да такой ступені пакалелі, што я пальцаў не адчувала!" - успамінала яна.
Крадзеж у трамваі
Затым маладую дзяўчынку адправілі вучыцца на радыстку ў Маскву. А потым яна зноў вярнулася на Другі Беларускі фронт.Час быў складаны. Валянціна даўно ўжо разлічвала толькі на сябе. Але свет не без добрых людзей. Аднойчы адбылася такая гісторыя: ёй выдзелілі паёк - цэлы мех. Дзяўчына села ў маскоўскі трамвай. Там мех разрэзалі, прадукты скралі.
"І мне стала страшна! Я падумала - як жа я буду ехаць? Падышоў эшалон мой. А эшалоны былі такія - тры-чатыры вагоны таварных, ўнутры нары і жалезная печка. На другім шэрагу ўнізе спалі салдаты. Мы праехалі Беларусь, даехалі да Украіны . Салдаты бачаць, што я не ем. Калі пайшлі за абедам, даюць мне кацялок. Я саромелася. Думала - як жа так, я з'ем, а хтосьці галодны застанецца. Яны мне кажуць: "Каб калі мы прыйшлі, кацялок быў пусты!". Так я і даехала", - распавядала Валянціна Макушава.
Сівыя валасы
Да канца свайго жыцця жанчына памятала, як выглядала радыёстанцыя, з якой яна працавала ў час вайны.
"Яна такая маленькая, у скрыначцы была. Мы гэтую радыёстанцыю ставілі ў кабіну, а самі сядзелі ў кузаве. Салдат, сяржант, начальнік радыёстанцыі і я да іх", - казала Валянціна.
Працаваць прыходзілася падчас налётаў. Але салдаты распавялі Валянціне, як ратавацца ў небяспечныя моманты. Дзяўчыне прапаноўвалі хавацца ў варонках і прысыпаць сябе зямлёй. Людзі верылі, што бомба ніколі не трапляе двойчы ў адно і тое ж месца.
Неўзабаве Валянціна апынулася ў Варшаве. Горад быў разбураны. Немец бамбаваў суткі напралёт.
"Страшна не было, але вельмі хацелася жыць. Мы адзінае думалі, што маладыя - памром, нічога не ўбачыўшы. Калі скончылася гэтая бамбёжка, у мяне, 17-гадовай дзяўчынкі, валасы былі ўсе сівыя. І, балазе, я была бландынка: у мяне валасы светлыя, саламянага колеру", - успамінала жанчына.
Газета для параненых салдатаў
У Польшчы Валянціне запомніўся яшчэ адзін эпізод. У яе выдалася вольная хвілінка, і яе папрасілі пачытаць для параненых салдатаў.
"А шпіталь, ведаеце, які? Звычайны разбураны дом. У падвале зрабілі шпіталь. Калі я стала па лесвіцы спускацца, адчула пах гнілога мяса. Адчуваю, што я не магу ісці - галава кругам, ванітуе. Крыху пастаяла каля дзвярэй, падыхаць паветрам. Пайшла, і калі першыя пацыенты ўбачылі мяне, адразу пачалі крычаць. хто - дачушка, хто - сястрычка. Вельмі шмат было моладзі", - успамінала радыстка.
"Крычаць: ідзі, пачытай нам газету. Ад хвалявання я чытала, як першаклашка, па літарах. Мне было так няёмка. Але яны з задавальненнем слухалі. Калі я пералічвала, што нашы ўзялі такі-то горад, усё адразу радаваліся, смяяліся. Я тады зразумела, што мацней за рускіх няма нікога", - працягвала яна.
Ліст для мамы
Яшчэ адзін выпадак патрос маладую дзяўчынку да глыбіні душы. У шпіталі да яе звярнуўся салдат, папрасіў напісаць ліст для сваёй маці. У ім папрасіў паказаць, што ў яго ўсё добра.
"Гляджу: у яго рук няма. Стала заканчваць ліст: "Мама, калі разаб'ем фрыцаў, мы з табой сустрэнемся. Цалую, твой сын". На гэтым ён прасціны адкінуў, а ў яго няма і ног. А ён мне кажа: "Сястрычка, калі скончыцца вайна, мы з табой яшчэ станцуем!"- успамінала Валянціна.
Яна і сама апынулася моцным духам чалавекам.
"Мы прайшлі вайну. Часта калі ехалі на паўтаратонцы, у мяне ногі ледзь не прымярзалі да ботаў. Падыходзілі хлопцы: "Валь, давай, уставай, пайшлі". А я не магу, у мяне ногі не ідуць. Яны мяне бралі на рукі і заносілі ў домік, а там мне адціралі ногі", - успамінала жанчына.
Валянціна Макушава амаль дайшла да Берліна. Усю вайну яна была радысткай, ваеннага звання не атрымала.
Гісторыя пра пенсію
У мірны час Валянціна гэтак жа шмат працавала. Спачатку ўладкавалася тэлеграфісткай, а калі нарадзілася дзіця, была прыбіральшчыцай, вартаўніком, дворнікам, каб праводзіць больш часу з сынам. На пенсію пайшла тэлеграфістам у аддзяленні сувязі Далёкаўсходняй чыгункі Расіі.
"На пенсіі мама працягвала працаваць дворнікам на няпоўны дзень. З пенсіяй звязана цікавая гісторыя, якую немагчыма было б прыдумаць", - распавёў Sputnik яе сын Юрый.
"Памер пенсіі складаў 102 савецкіх рубля, а выхад на пенсію прыйшоўся на канец васьмідзесятых, калі ўжо пачыналася перабудова. І мама, пасля дзесяці гадоў жыцця на такую пенсію, напісала ліст прэзідэнту Уладзіміру Пуціну, які тады толькі ўступіў на пасаду, і патлумачыла сітуацыю. У сваім лісце яна пісала, што ёй крыўдна, што ў яе не было дзяцінства, бо рана памерлі бацькі. Не было юнацтва, так як яе забрала вайна. І годнай старасці, падобна, не будзе, бо на яе не хопіць грошай" , - дадаў суразмоўца агенцтва.
У лісце ў адказ Пуцін падзякаваў Валянціне за тое, што яна паведаміла аб матэрыяльным становішчы ветэранаў вайны і адразу пасля гэтага выдаў указ ў абавязковым парадку ўсім ветэранам Вялікай Айчыннай даваць інваліднасць, так як стан здароўя ў іх пакідае жадаць лепшага. "А інваліднасць другой групы - гэта ўжо прыстойныя выплаты. Так што пенсія ў мамы пасля гэтага была вышэй за сярэдні заробак па рэгіёне, а ў 2016 годзе ўжо складала амаль 40 тысяч расійскіх рублёў", - сказаў Юрый.
Валянціна пайшла з жыцця чатыры гады таму. Сям'я па-ранейшаму памятае і любіць яе. І захоўвае памяць дзяўчынцы з сівымі валасамі, якая прайшла палову Еўропы.
