Ад першых прышчэпак да планаў аб сваёй вакцыне: вынікі першага прышчэпачнага года
© Sputnik / Павел Бедняков
/ Падпісацца
Мінуў год вялікай кампаніі імунізацыі супраць COVID-19. У Беларусі пачыналі з малога - невялікіх партый вакцын з-за мяжы, а ўступілі ў новы год з першымі распрацоўкамі свайго антыкавід-прэпарата.
Sputnik паглядзеў, якім стаў для беларусаў першы прышчэпачны год у вялікай кампаніі вакцынацыі ад каронавіруса і расказаў, што будзе далей.
Галоўным словам гэтага года, на думку складальнікаў Оксфардскага слоўніка, стала "Vax" (вакцына, вакцынацыя, вакцынаваць). Яно сімвалічна змяніла слова "пандэмія" і стала ўжывацца ў 72 разы часцей у параўнанні з мінулым годам. Як нельга лепш слова адлюстроўвае атмасферу і ў Беларусі, якая ў 2021-м упершыню ў гісторыі заявіла аб сабе як аб стваральніцы вакцыны ад каронавіруса - сапраўдны беларускі цуд у краіне, дзе да гэтага вакцынныя прэпараты не ствараліся і не вырабляліся (раней вопыт быў толькі ў ветэрынарыі).
Першыя вакцыны
Расія стала першай краінай у свеце, якая зарэгістравала вакцыну ад каранавіруса "Спутник V". Гэты ж прэпарат стаў першым даступным у нашай рэспубліцы: першая партыя расійскай вакцыны прыбыла ў Беларусь 28 верасня 2020 года.
Менавіта беларусы змаглі ў ліку першых апрабаваць "Спутник V" на сабе: 100 добраахвотнікаў прынялі ўдзел у клінічных выпрабаваннях, частка атрымала сапраўдны прэпарат, частка - плацеба. Сярод падыспытных быў прэм'ер-міністр Беларусі Раман Галоўчанка, які пазней паведамляў, што адчувае сябе добра, і прэс-сакратар прэзідэнта Беларусі Наталля Эйсмант, прычым зрабіла яна гэта "ў баявых умовах" чырвонай зоны.
У лютым 2021 года ў беларусаў ужо было дзве вакцыны на выбар: з Кітая быў перададзены гуманітарны груз з вакцынай Vero Cell ("Сінафарм") у колькасці 100 тысяч доз. У далейшым краіна будзе яшчэ не раз дапамагаць Беларусі з імуннымі прэпаратамі.
Вакцынацыя - для вузкага круга
Як і ва ўсіх краінах свету, сярод першых прышчапіцца прапаноўвалі медыкам. У Беларусі старт такой кампаніі быў сімвалічна распачаты 29 снежня 2020 года.
Сярод першых ішлі сямёра медработнікаў 5-й гарадской клінічнай паліклінікі, якія сваім прыкладам вырашылі паказаць, што ў вакцынацыі нічога страшнага няма. Ужо праз пару тыдняў прышчэпкі ад каронавіруса медыкам сталі рабіць па ўсёй краіне, пазней - і астатнім групам прафесійнай рызыкі: сацработнікам, прадаўцам і іншым.
Крок першы - разліў "Спутника V"
Вельмі хутка пасля рэгістрацыі ў Расіі першай вакцыны прэзідэнты Уладзімір Пуцін і Аляксандр Лукашэнка сталі абмяркоўваць пытанне лакалізацыі ў Беларусі вытворчасці "Спутника V". Увосень выбіралі пляцоўку, але для пачатку дамовіліся аб разліве расійскай вакцыны на базе "Белмедпрэпаратаў".
Трансфер тэхналогій заняў нямала часу. Толькі ў канцы лютага на заводзе "паспрабавалі" выпусціць першую партыю, да прамысловага выпуску перайшлі ў канцы сакавіка.
Перш чым з'явіцца ў паліклініках, расійская вакцына, разлітая ў Беларусі, прайшла яшчэ кантроль якасці і бяспекі ў сябе на радзіме, што заняло некаторы час. У пачатку красавіка атрымаць вакцыну ўжо мог любы ахвочы - у краіне стартавала масавая вакцынацыя.
Пул вакцын
Калі спачатку атрымаць прышчэпку можна было толькі па папярэднім запісе, то з лета пункты вакцынацыі сталі працаваць не толькі ў паліклініках і бальніцах: сёння прышчапіцца без праблем і чэргаў можна нават у гандлёвых цэнтрах, на рынках, станцыях метро - сетка пунктаў вакцынацыі пашырылася, зніклі і некаторыя перабоі з дастаўкай прэпаратаў.
Выбар вакцын да канца года таксама стаў шырэйшы: калі ўсё пачыналася толькі з двух прэпаратаў, то зараз на беларускім рынку ўжо чатыры вакцыны. Пасля "Спутника V" і кітайскага Vero Cell ("Сінафарм") у верасні ў пунктах вакцынацыі з'явіўся аднакампанентны "Спутник Лайт", а ў снежні - яшчэ адна расійская вакцына "КовиВак".
Крок другі - вытворчасць па поўным цыкле
Яшчэ з першых дзён абмеркавання лакалізацыі ў сябе пляцоўкі па разліве расійскай вакцыны "Спутник V" разглядаўся і другі варыянт - вытворчасць прэпарата па поўным цыкле. 23 снежня Міністэрства аховы здароўя паведаміла, што ў краіне выпусцілі доследную серыю вакцын "Спутник V" і "Спутник Лайт" па поўным цыкле.
Папярэдне, выраблены па поўным цыкле "Спутник V" паступіць у грамадзянскі абарот летам гэтага года. У планах у Беларусі вырабляць расійскую вакцыну не толькі для патрэб краіны, але і пастаўляць яе на экспарт. Расійскі бок дадаваў, што такое можа быць прадугледжана ўмовамі трансферу тэхналогій.
Нерашучасць у пытаннях вакцынацыі
Не толькі ў Беларусі, але і ва ўсім свеце людзі насцярожана паставіліся да першых вакцынаў ад COVID-19 - з-за адносна хуткіх тэрмінаў рэгістрацыі, даклінічных і клінічных даследаванняў.
Перавагі беларусаў таксама мяняліся. Спачатку медыкі аргументамі і сваім прыкладам тлумачылі, чаму важна вакцынавацца. Да 17 лютага планавая вакцынацыя медработнікаў завяршылася. Разгарнулася масавая прышчэпачная кампанія.
Далёка не ўсе беларусы спяшаліся ў пункты вакцынацыі: нехта спадзяваўся на паступленне замежных вакцын, якія раней абяцаў прэзідэнт, нехта зусім не хацеў прышчапляцца "неправеранымі прэпаратамі". Частка беларусаў настойліва шукала кітайскую вакцыну Vero Cell ("Сінафарм"), якую не заўсёды і не ўсюды можна было знайсці. Хтосьці хацеў зрабіць прышчэпку "Спутником V", але вырабленым выключна ў Расіі.
Асаблівага энтузіязму вакцынавацца, мяркуючы па лічбах ад Міністэрства аховы здароўя, доўга не было. 12 чэрвеня паведамлялася толькі пра 690 тысяч чалавек, якія атрымалі першую дозу (поўны курс прышчэпак тады прайшлі ўсяго 380 тысяч). Да запаветных 70-80% папуляцыйнага імунітэту было яшчэ вельмі далёка. Але міністэрства не пераставала спадзявацца, што да снежня будзе прышчэплена паў-Беларусі - 5 млн чалавек.
І сапраўды, жадаючых зрабіць прышчэпку ад каронавіруса дадалося да пачатку новага эпідсезона - чацвёртай хвалі пандэміі, калі лічбы хворых сталі расці, а ў свеце адзін за адным сталі з'яўляцца новыя штамы. Да сярэдзіны лістапада вакцынаваных стала ўжо ў 5 разоў больш: першую дозу вакцыны атрымалі 3,234 млн. беларусаў, а поўны курс вакцынацыі прайшлі 2,524 млн. чалавек.
І вось да сярэдзіны снежня ў краіне амаль наблізіліся да жаданага ахопу ў 5 млн чалавек: больш за 4,225 беларусаў вакцынаваны першым кампанентам прэпарата, звыш 3,266 млн - двума.
Мары аб сваёй вакцыне
Упершыню аб уласнай вакцыне ад каронавіруса ў Беларусі загаварылі яшчэ восенню 2020 года. Сур'ёзна ж пытанне ўзняў Аляксандр Лукашэнка, даручыўшы "ў найкарацейшыя тэрміны зрабіць самую лепшую вакцыну".
Беларусь раней не распрацоўвала і не вырабляла ў сябе вакцынныя прэпараты. Вытворчасць прэпарата ад каронавіруса - першы вопыт для беларускіх вучоных. Прычым Прэзідэнт упэўнены, што з такой задачай можна справіцца ў кароткія тэрміны. У лютым ён нагадаў, што ў час Савецкага Саюза Беларусь ужо вырабляла вакцыны. Праўда, у асноўным для жывёл.
"Тэхналогіі, як гавораць спецыялісты ў чымсьці (а хтосьці гаворыць - і ў многім) падобныя. Трэба дадатковае абсталяванне, трэба яшчэ чагосьці, што мы і зрабілі. Нашы вучоныя створаць вакцыну", - лічыць беларускі прэзідэнт.
Нацыянальная Акадэмія навук Беларусі пачала распрацоўку вакцыны ў канцы студзеня 2021 года, а 1 красавіка прэзідэнт падпісаў распараджэнне аб стварэнні беларускай вакцыны. Па планах, увесь мінулы год быў заняты навукова-даследчымі працамі і стварэннем прататыпа вакцыны, наступныя два аддадзены пад правядзенне клінічных і даклінічных выпрабаванняў.
Ужо 7 мая Аляксандр Лукашэнка заявіў, што ў Беларусі створана вакцына ад каронавіруса:
"У прабірцы мы ўчора атрымалі сваю вакцыну - беларускую. Іншую, адрозную ад таго, што мы сёння купляем. Як лекары называюць, жывую вакцыну".
Вакцына ў прабірцы
Крыху пазней Міністэрства аховы здароўя патлумачыла, што маецца на ўвазе пад гэтым. Быў створаны так званы "кандыдатны варыянт" вакцыны (пробны). Наперадзе ў вучоных яшчэ шмат работы, перш чым пачнуцца клінічныя выпрабаванні.
Беларусь пайшла па шляху стварэння вакцыны класічнага тыпу — інактываванай цэльнавірыённай, гэта значыць зробленай з суцэльнага "забітага" віруса (як, напрыклад, кітайскі прэпарат Vero Cell або расійскі "КовиВак").
Гэтая тэхналогія добра апрабаваная - ужываецца ўжо больш стагоддзя. Асноўнай яе перавагай з'яўляецца наяўнасць у вакцыне поўнага набору антыгенаў, неабходных для выпрацоўкі імуннага адказу. Перавага будучай вакцыны - магчымасць мяняць склад пры неабходнасці, калі будуць адбывацца сур'ёзныя мутацыі штамаў.
З недахопаў - цяжкі працэс вытворчасці і працяглыя тэрміны стварэння ў параўнанні з тымі ж вектарнымі вакцынамі. Праца ідзе з высокапатагенным матэрыялам, таму патрабуецца высокі ўзровень біялагічнай абароны.
Навошта нам свая вакцына?
Цяпер многія краіны ідуць па шляху стварэння ўласных вакцын ад каронавіруса. Але ці апраўданы такі крок для Беларусі, дзе вакцыны ніколі не распрацоўваліся, а праблем з недахопам антыкавід-прэпаратаў, па сутнасці, няма. Ці не прасцей (і больш выгадна) купляць вакцыны так, як мы гэта рабілі заўсёды?
Беларускія навукоўцы ўпэўненыя: гэта задзел на будучыню, калі свет яшчэ сутыкнецца з выклікамі інфекцыйных захворванняў. Дырэктар Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Беларусі, дзе непасрэдна ідуць распрацоўкі, Андрэй Ганчароў у інтэрв'ю Sputnik тлумачыў, чаму праца над сваімі вакцынамі такая важная.
“Мы распрацоўваем не столькі канкрэтную вакцыну, колькі самі тэхналогіі. Тут ствараецца айчынная школа. Вірусы і хваробы будуць з намі заўсёды. Прамежкі паміж такімі пандэміямі скарачаюцца – зірніце на досвед апошніх гадоў. І ніхто не ведае, як будзе далей развівацца сітуацыя з каронавірусам. Нішто не перашкаджае здарыцца новай пандэміі. І ў такім выпадку мы будзем гатовыя: у нас будуць тэхналогіі, досвед, і ў найкароткія тэрміны мы зможам распрацаваць сваю вакцыну", – тлумачыць Ганчароў.
Калі чакаць беларускую вакцыну?
Прэзідэнт падпісаў указ, у адпаведнасці з якім на стварэнне вытворчасці па выпуску беларускай вакцыны ад каронавіруса плануецца выдаткаваць 68,1 млн. рублёў (27,6 млн. долараў па курсе Нацбанка). Вытворчая база - прадпрыемства "БелВітуніфарм" пад Віцебскам, дзе з'явіцца новы фармзавод.
Цяпер усе асноўныя работы вядуцца на базе РНПЦ эпідэміялогіі і мікрабіялогіі і Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН. У першым паўгоддзі наступнага года з канвеера павінна сысці доследна-прамысловая партыя беларускага прэпарата - усяго 50 тысяч доз, якія адправяцца на даследаванні і выпрабаванні.
У гэты час на "БелВітуніфарм" падрыхтоўваецца асобны цэх - невялікая лінія. Прадпрыемства да гэтага займалася толькі ветпрэпаратамі, але ўпэўнена тлумачыць, чаму справіцца і з новай задачай - выпускам "чалавечых" вакцын ад каронавіруса.
Па-першае, зараз у Беларусі няма іншага такога прадпрыемства, якое б выпускала імунабіялагічныя прэпараты. Па-другое, ёсць досвед працы з віруснымі вакцынамі: па сутнасці, працэс такі ж, змяняецца толькі сам вірус і некаторыя іншыя складнікі вакцыны. Само сабой, узмацняюцца патрабаванні да бяспекі і кантролю. У цэлым жа, уся тэхналогія вытворчасці ідэнтычная.
Да таго ж, новая вытворчасць вакцын для людзей абсалютна ніяк не будзе звязана з ветэрынарнай. Гэта асобны цэх, іншае абсталяванне, іншыя спецыялісты. Нават пад доследна-прамысловую партыю вакцыны тут будуюць асобы ўчастак, а праз два гады для беларускай вакцыны па суседстве ўзвядуць абсалютна новы корпус.
Клінічныя выпрабаванні беларускай вакцыны могуць стартаваць ужо да канца 2022 года, а ў 2023 - нават пачацца вакцынацыя. Пакуль жа і беларускія вучоныя-распрацоўшчыкі, і будучы вытворца ўпэўнены, што з амбіцыйнай задачай яны справяцца. Як мінімум, ужо сапраўды можна казаць, што будучая вакцына будзе бяспечнай - гэта пацвярджаюць першыя лабараторныя выпрабаванні. Нам пакуль застаецца толькі чакаць і сачыць за вынікамі.
