Не толькі Хатынь і Брэсцкая крэпасць: куды адправіцца на экскурсію 9 мая
13:13 07.05.2025 (абноўлена: 13:14 07.05.2025)
© Sputnik / Виктор Толочко
Падпісацца
Эксклюзіў
Усяго на тэрыторыі Беларусі каля 9 тысяч помнікаў і пахаванняў Вялікай Айчыннай вайны, якія з іх варта наведаць у Дзень Перамогі – у матэрыяле Sputnik.
Беларусь больш за іншыя краіны Еўропы пацярпела ад Другой сусветнай вайны. На беларускай зямлі нямецкія захопнікі спалілі, разбурылі і разрабавалі 209 з 270 гарадоў і раённых цэнтраў і 9,2 тысячы вёсак.
Але самай балючай і цяжкай стратай стала гібель людзей: за гады вайны загінула, паводле розных ацэнак, ад 2,5 да 3 і больш мільёнаў жыхароў рэспублікі. Сёння ў розных кутках краіны, якая ў 1941-1945 гадах страціла значную частку насельніцтва, створаны мемарыяльныя комплексы, устаноўлены манументы, прысвечаныя падзеям самай страшнай і кровапралітнай вайны.
Усяго на тэрыторыі Беларусі каля 9 тысяч помнікаў і пахаванняў Вялікай Айчыннай вайны, яны ўваходзяць не толькі ў ваенна-гістарычныя маршруты і экскурсіі, але і з’яўляюцца месцам ушанавання загінулых у тыя гады. Якія з іх абавязкова варта наведаць 9 мая, у Дзень Перамогі, карэспандэнту Sputnik расказаў вопытны экскурсавод і кандыдат гістарычных навук Сяргей Бусько.
Недалёка ад Мінска
На думку гіда, у Дзень Перамогі карысным будзе наведаць комплекс "Лінія Сталіна", які лічыцца адным з найбольш цікавых прыкладаў даваенных умацаванняў у Беларусі. Тым больш знаходзіцца ён зусім недалёка ад Мінска, усяго толькі за 20 км ад МКАД.
На тэрыторыі комплексу захаваліся сапраўдныя доты, асобнай увагі заслугоўвае экспазіцыя ваеннай тэхнікі розных гадоў.
Дзень артылерыста на "Лініі Сталіна", архіўнае фота
© Sputnik / Альфред Микус
Звычайна 9 і 10 мая ў комплексе праводзяць урачыстыя мерапрыемствы, прысвечаныя Дню Перамогі, і рэканструкцыю баёў.
Што тычыцца кошту ўваходнага білета, то для дарослых звычайна ён складае 25 рублёў, для студэнтаў – 20, а для школьнікаў – 15. Дзецям да шасці гадоў уключна білеты не патрэбны, яны могуць свабодна праходзіць на мерапрыемства, але ў суправаджэнні дарослых. Аднак ёсць важны нюанс, які варта ўлічваць: у дні правядзення маштабных рэканструкцый кошт уваходнага білета можа мяняцца.
Дарэчы, 9 і 10 мая з 9:00 да 19:00 для гасцей святочных мерапрыемстваў на "Лініі Сталіна" будзе арганізаваны аўтобусны маршрут № 948Э. Адпраўляцца ён будзе ад "ДС Кунцаўшчына" і браць пасажыраў на прыпынках "Станцыя метро Каменная Горка", "Ждановічы" і "Школа №1". Кошт праезду на гэтым аўтобусе будзе ад 1 да 4 рублёў у залежнасці ад прыпынку пасадкі і высадкі.
Таксама Бусько рэкамендуе наведаць мемарыяльны комплекс "Курган Славы". Ён размешчаны ў Смалявіцкім раёне на 21-м кіламетры магістралі М2 "Мінск – Нацыянальны аэрапорт "Мінск".
Курган Славы
© Photo : Пресс-служба президента Беларуси
Вышыня комплексу складае больш за 70 м, палова з іх прыпадае на сам курган. У яго закладзена зямля гарадоў-герояў СССР: тысячы людзей прыносілі сюды па жмені з розных населеных пунктаў, якія пацярпелі падчас вайны.
На вяршыні ўзвышаецца скульптурная кампазіцыя з чатырох штыкоў, якія сімвалізуюць франты, што змагаліся за вызваленне Беларусі. Ад падножжа кургана да іх вядуць дзве лесвіцы, кожная з якіх складаецца з 241 прыступкі.
Працуе комплекс ва ўсе дні акрамя нядзелі і панядзелка. Цана ўваходнага білета складае ўсяго 2,5 руб. (для школьнікаў, навучэнцаў і студэнтаў – адзін рубель). Фатаграфаванне на тэрыторыі комплексу не бясплатнае – за здымак кожнай адзінкі ваеннай тэхнікі трэба заплаціць па рублі.
На адкрытай частцы "Кургана Славы" музейныя работнікі мемарыяльнага комплексу праводзяць групавыя экскурсіі, іх кошт – ад 15 руб. Але экскурсійнае абслугоўванне ёсць толькі па папярэднім запісе.
Цяпер у сувязі з правядзеннем рамонтных работ пад’ём на курган часова закрыты, аднак да свята рамонт абяцаюць завяршыць і поўнасцю адкрыць комплекс.
Каб глыбей зразумець маштабы трагедыі і зверстваў, якія адбыліся на беларускай зямлі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, экскурсавод рэкамендуе абавязкова з’ездзіць у мемарыяльны комплекс "Хатынь". Ён знаходзіцца недалёка ад беларускай сталіцы – за 54 км ад МКАД.
Мемарыяльны комплекс "Хатынь"
© Sputnik / Виктор Толочко
Крыху больш за два гады таму там адкрыўся новы музей, які працуе кожны дзень акрамя панядзелка. У музеі шмат экспанатаў і сучасных інтэрактыўных тэхналогій, якія максімальна рэалістычна расказваюць пра страшныя падзеі мінулых гадоў. Кожная з яго шасці залаў прысвечана пэўнаму перыяду ў гісторыі беларускага народа.
Кошт групавой экскурсіі па адкрытай частцы комплексу "Хатынь" – ад 25 руб., столькі ж каштуе экскурсія для групы і па музеі, аднак дзяцей ва ўзросце да 12 гадоў туды не пусцяць. Паколькі экскурсіі могуць праводзіць толькі супрацоўнікі "Хатыні" па папярэднім запісе, паклапаціцца пра гэта трэба загадзя.
Калі ж заказаць экскурсію не атрымаецца, заўсёды можна скарыстацца аўдыягідам, кошт якога ўсяго 7 рублёў.
У глыбінцы
У Гомельскай вобласці ў пасёлку гарадскога тыпу Чырвоны бераг (203 км ад Мінска) знаходзіцца аднайменны мемарыяльны комплекс. Ён прысвечаны 13 мільёнам дзяцей, якія загінулі падчас Другой сусветнай вайны. Мемарыял не мае аналагаў і нават атрымаў назву "Дзіцячая Хатынь".
Мемарыяльны комплекс на месцы дзіцячага канцлагера Чырвоны бераг
© Sputnik
У час вайны на гэтым месцы знаходзіўся перасыльны лагер. Нацысты сілком адбіралі ў маці дзяцей ад 8 да 14 гадоў і адпраўлялі іх у гэты зборны пункт. Частку дзяцей размяркоўвалі па шпіталях, дзе яны станавіліся донарамі для параненых нямецкіх салдат. Астатнія адпраўляліся ў Германію.
"Калі вырашыце ехаць у Чырвоны бераг, я б парэкамендаваў наведаць і мемарыяльны комплекс "Ола", прысвечаны спаленым вёскам. Гэтыя два аб’екты недалёка і ўваходзяць у адзін з тэматычных маршрутаў па Гомельскай вобласці", - расказаў Бусько.
Гэтая вёска, якую сёння не знайсці на карце Беларусі, вядома сваёй трагічнай гісторыяй, падобнай да Хатыні. У студзені 1944-га карнікі сагналі жыхароў Олы і суседніх вёсак у хаты, а затым падпалілі будынкі. Тых, хто спрабаваў уцячы, расстрэльвалі. Пасля вайны Ола так і не адрадзілася.
"Таксама можна з’ездзіць у Навагрудак Гродзенскай вобласці, дзе ёсць Музей яўрэйскага супраціўлення. Бо месцы, звязаныя з трагедыяй, могуць быць не толькі аб гібелі людзей, але і аб жыцці падчас вайны, а паспяховыя гісторыі ўцёкаў – сюжэтам аб надзеі ў гісторыі вайны. Вайна – гэта ж не толькі пра ахвяры, але і пра тых, хто выжыў", - адзначыў экскурсавод.
Справа ў тым, што ў ноч на 26 верасня 1943 года з Навагрудскага гета збеглі 235 чалавек, яны здзейснілі арганізаваныя ўцёкі праз тунэль, будаўніцтва якога заняло чатыры месяцы. Гэтыя ўцёкі лічацца самым масавым і паспяховым сярод шматлікіх спроб на тэрыторыі акупіраванай Еўропы.
За ўваход у музей дарослым давядзецца заплаціць 4 руб., навучэнцам і студэнтам – 3,5 руб., а школьнікам – 3 руб. Экскурсія для групы школьнікаў да 25 чалавек абыдзецца ў 35 руб., для навучэнцаў і студэнтаў – 35 руб., а для дарослых – 50. Экскурсійнае абслугоўванне невялікай групы да пяці чалавек (незалежна ад катэгорыі наведвальнікаў) каштуе 20 руб. Калі ж вы хочаце агледзець музей самастойна, можна скарыстацца аўдыягідам, арэнда якога каштуе ўсяго 5 руб.
"Акрамя наведвання гэтага музея можна прагуляцца і па самім Навагрудку, гэта цудоўны горад, дзе вельмі шмат знакавых славутасцей", - дадаў Бусько.
Экскурсавод таксама рэкамендуе наведаць у горадзе Глыбокае Віцебскай вобласці мемарыяльны комплекс "Урочышча Барок", дзе загінулі не толькі савецкія ваеннапалонныя, але і італьянцы, якія сталі вязнямі нацысцкага рэжыму пасля адмовы Італіі ў 1943 годзе ваяваць на баку Германіі.
Недалёка ад дома
Калі ж выязджаць далёка ў Дзень Перамогі ў планы не ўваходзіць, вопытны экскурсавод даў некалькі парад, якія мемарыяльныя комплексы і манументы могуць наведаць мінчане і жыхары абласных цэнтраў, і для гэтага ім не давядзецца пераадольваць вялікія адлегласці.
Напрыклад, у Мінску Бусько рэкамендуе абавязкова схадзіць на экскурсію ў Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, наведаць мемарыяльны комплекс "Трасцянец", а таксама мемарыял "Яма", які ўзведзены на месцы аднаго з найбуйнейшых у Еўропе яўрэйскіх гета.
Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны
© Sputnik / Виктор Толочко
Таксама ў беларускай сталіцы варта наведаць мемарыял-могілкі ахвярам канцлагера "Шталаг-352" у Масюкоўшчыне, але абавязкова з экскурсіяй. На думку гіда, зразумець падзеі, якія там адбыліся, без экскурсавода будзе складана, бо на тэрыторыі былога Шталага няма інфармацыйных стэндаў. У царкве Узвіжання Крыжа Гасподняга на вуліцы Ціміразева, што знаходзіцца побач, ёсць паўнацэнная экспазіцыя, прысвечаная Шталагу.
"Схадзіце ў храм Усіх Святых, дзе ў падземнай частцы ёсць крыпта, прысвечаная воінам, якія аддалі сваё жыццё ў войнах за Беларусь і за межамі краіны. Гэта не проста царква, гэта храм-помнік. Ну і, вядома ж, які Дзень Перамогі без Плошчы Перамогі", - сказаў субяседнік агенцтва.
Помнік на месцы масавых пахаванняў вязняў мінскага Шталага
© Sputnik / Виктор Толочко
Жыхарам Гродна экскурсавод раіць схадзіць на экскурсію па тэрыторыі былога яўрэйскага гета на вуліцы Вялікая Траецкая, а таксама наведаць форт №2 у раёне вёскі Навумавічы. Гэта не толькі адна з найбольш значных і захаваных фартыфікацыйных пабудоў у складзе Гродзенскай крэпасці, узведзенай на мяжы XIX-XX стагоддзяў, але і месца перасячэння дзвюх сусветных войнаў, бо ў гады ВАВ там праводзіліся масавыя пакаранні смерцю ваеннапалонных і мірных жыхароў.
Брэстаўчанам акрамя абавязковага для наведвання комплексу "Брэсцкая крэпасць" 9 мая варта з’ездзіць у Столін ва ўрочышча Стасіна, дзе з вясны 1942-га па ліпень 1944-га было расстраляна 12,5 тыс. жыхароў, з іх больш за 3,5 тыс. дзяцей.
Холмская брама Брэсцкай крэпасці
© Sputnik / Виктор Толочко
Жыхарам Гомельскай вобласці Бусько рэкамендуе наведаць мемарыяльныя комплексы "Чырвоны Бераг" і "Ола", а магіляўчанам – вёску Гаі, дзе размешчаны комплекс "Батальён міліцыі пад камандаваннем Канстанціна Уладзімірава", байцы якога гераічна абаранялі Магілёў у першыя тыдні вайны.
"Жыхарам Віцебскай вобласці абавязкова варта з’ездзіць на Дзень Перамогі ў Оршу да мемарыяла "За нашу Савецкую Радзіму" (яго яшчэ называюць "Кацюша") і ў пасёлак Ушачы, каб наведаць комплекс "Прарыў", прысвечаны партызанам", - раіць экскурсавод.
З пасёлкам Ушачы звязана яшчэ адна трагічная гісторыя пра лётчыка Аляксандра Мамкіна, які пасадзіў палаючы самалёт з дзецьмі-сіротамі на пакрытае лёдам возера Вячэлле, але сам памёр ад атрыманых апёкаў.
"Нельга забываць і пра невялікія помнікі на малой радзіме кожнага беларуса, да якіх можна зазірнуць з букетам кветак і ўспомніць добрым словам загінулых сваякоў і герояў вайны", - дадаў Бусько.
Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"
