Аляска да Кіева давядзе: Трамп і Пуцін сустрэнуцца ў самым рускім штаце
17:59 13.08.2025 (абноўлена: 18:33 13.08.2025)
© Sputnik / Сергей Гунеев
/ Падпісацца
Амерыканскі бок прапанаваў правесці перагаворы прэзідэнтаў ЗША і Расіі Дональда Трампа і Уладзіміра Пуціна 15 жніўня на Алясцы. Такія саміты – заўсёды не радавая падзея, а зараз сустрэча можа стаць гістарычнай. Чаму дыялог вырашана пачаць ля Палярнага круга?
У Аляскі ўжо гістарычна склаўся вялікі расійскі, як гэта модна казаць, бэкграунд. Амаль 150 гадоў гэтая тэрыторыя належала Расіі, рускія пачалі яе асвойваць з 1732 года.
Падпісанне дагавора продажу Аляскі адбылося 30 сакавіка 1867 года ў Вашынгтоне. Тэрыторыя плошчай крыху больш за паўтара мільёна квадратных кіламетраў была прададзена за 7,2 мільёна долараў золатам. І гэтыя грошы трывала звязалі разам Маскву, Курск і Кіеў пры дапамозе вугалю і сталі. Што гэта значыць, чытайце ў матэрыяле Sputnik.
Руская Амерыка
Прынята лічыць, што засваенне Новага Света ішло праз Атлантыку і вялося выключна заходнееўрапейскімі дзяржавамі, якія мелі выхад да мора. У той час як эпоха Вялікіх геаграфічных адкрыццяў для еўрапейцаў была звязана з морам, рускія прыадкрывалі для свету Сібір і Далёкі Усход.
Карта Фёдарава - Гвоздзева - Шпанберга, 1743 год
© Public Domain
Пасля таго як экспедыцыі казакоў у Сібір трывала замацавалі яе за Расійскай імперыяй, у XVII стагоддзі даследчыкі накіравалі свае погляды далей. Існуе меркаванне, што знакаміты казак Сямён Дзяжнёў і яго атрад даследавалі праліў Берынга задоўга да яго першаадкрывальніка, якому Паўночны марскі шлях пакарыўся ў 1728 годзе.
Факт застаецца фактам: першымі еўрапейцамі на ўжо адкрытай зямлі Аляскі аказаліся менавіта рускія, якія прыплылі туды ў 1732 годзе. Першаадкрывальнікамі на караблі "Святой Гавриил" сталі Міхаіл Гвоздзеў і Іван Фёдараў.
Карта рускіх марскіх адкрыццяў у Паўночнай Амерыцы на 1802 год
© Public Domain
Геаграфічная аддаленасць і складаныя ўмовы надвор’я не садзейнічалі хуткаму асваенню гэтых зямель. Супраціўляліся з’яўленню рускіх і мясцовыя алеуты, якія ўвогуле не хацелі ні з кім весці справы.
Асваенне Поўначы
Нядзіўна, што першая руская гандлёвая місія з’явілася на Алеуцкай Уналашцы толькі ў 1772 годзе. Рускія прынеслі з сабой на Аляску сельскую гаспадарку і праваслаўе.
Шлюп "Нева" ў гавані святога Паўла на востраве Кадзьяк. Гравюра па малюнку Ю. Ф. Лісянскага
© Public Domain
У 1793 годзе на востраў Кадзьяк прыбыла праваслаўная місія ў складзе пяці манахаў Валаамскага манастыра. Дастаткова сімвалічны факт, улічваючы, дзе Уладзімір Пуцін праводзіць сустрэчы адзін на адзін з беларускім калегам Аляксандрам Лукашэнкам.
Рускія пры асваенні новых зямель фактычна выкарыстоўвалі еўрапейскі вопыт і перадалі як канцэсію гандлёвым кампаніям. Так на Алясцы ўсімі справамі загадвала, натуральна, з адабрэння імператара, Расійска-Амерыканская кампанія.
У пачатку XIX стагоддзі фактычна сталіцай рускай Аляскі стаў Нова-Архангельск. У невялікім па цяперашніх мерках мястэчку пражывала каля 200 рускіх пасяленцаў і тысячы мясцовых індзейцаў.
Прадаць ці страціць
Справы ў суровым краі ішлі не тое каб бясхмарна. Гандаль быў бойкі, але мясцовыя індзейцы былі занадта незалежнага нораву і раз-пораз уздымалі паўстанні. Нават сталіцу прыйшлося перанесці на высокую гару і зрабіць фактычна крэпасцю.
Расійскія ўладанні ў Паўночнай Амерыцы, 1835 год
© Public Domain
Фактычна да сярэдзіны XIX стагоддзі на велізарнай тэрыторыі Аляскі пражывала ўсяго 2 тысячы рускіх пасяленцаў і 60 тысяч індзейцаў. Нескладана падлічыць, што пры невялікай колькасці ўвогуле, перавага на баку індзейцаў была ў 30 разоў.
Першым з ідэяй аб продажы малавывучанага і дрэнна прыдатнага для жыцця краю выступіў граф Мікалай Мікалаевіч Мураўёў-Амурскі ў 1853 годзе.
Ва ўсім вінаваты англічане
Логіка высокапастаўленага чыноўніка была ў дадзеным выпадку бездакорнай. Граф аб’ектыўна ацэньваў становішча, у якім аказалася краіна з пачаткам Крымскай вайны. Ён бачыў, як растуць Злучаныя Штаты, адначасна развіваючы чыгункі, для яго было відавочным, што каланізацыя гэтых зямель амерыканцамі не за гарамі.
Партрэт графа Мікалая Мікалаевіча Мураўёва-Амурскага, генерал-губернатара Усходняй Сібіры, напісаны Канстанцінам Макоўскім, 1863 год
© Public Domain
Мікалай Мураўёў-Амурскі прапанаваў сканцэнтраваць намаганні на абароне марской мяжы на ўсходзе Расійскай імперыі ад магчымага пранікнення брытанцаў, якія былі зусім побач у Індыі і Кітаі.
Ідэя аб продажы Аляскі літаральна лунала ў паветры і ўжо ў 1854 годзе з такой прапановай да рускіх звярнуліся ўлады Злучаных Штатаў.
Трэба разумець, што ў гэты час бушавала цяжкая для Расійскай імперыі Крымская вайна, дзе краіна сутыкнулася з замежнай інтэрвенцыяй. Аляска тым часам на ўсходзе межавала з Кампаніяй Гудзонава заліва, а фактычна – з Брытанскай імперыяй. Асцярогі, што брытанцы ўварвуцца яшчэ і адтуль, мацнелі.
Партрэт князя Аляксандра Міхайлавіча Гарчакова, напісаны Ягорам (Георгам) Ботманам каля 1874 года
© Public Domain
Рускія актыўна вялі бізнес на Алясцы пры ўдзеле амерыканцаў, складаліся гандлёвыя пагадненні, і пытанне аб продажы паўвострава перыядычна ўздымалася. Міністр замежных спраў Аляксандр Гарчакоў нават выступіў у падтрымку гэтага праекта, але працэс сарвала Грамадзянская вайна ў ЗША.
Усё ў парадку
З завяршэннем Грамадзянскай вайны абмеркаванне перспектыў продажу Аляскі Злучаным Штатам аднавіліся. На гэты раз ідэю падтрымаў і імператар Аляксандр II. Падчас дыскусіі ўстанавілі парог мінімальнай цаны ў 5 мільёнаў долараў золатам.
Партрэт імператара Аляксандра II, напісаны Ягорам (Георгам) Ботманам у 1866 годзе
© Public Domain
Прапанова набыць паўвостраў была накіравана амерыканскаму боку, і прэзідэнт Эндру Джонсан падтрымаў ідэю. У выніку шляхам не самых складаных перагавораў Расійская імперыя атрымала ад ЗША 7,2 мільёна долараў золатам.
Карта Паўночна-Усходняй Амерыкі 1867 года з указаннем тэрыторый, перададзеных Расійскай Імперыяй Паўночна-Амерыканскім Злучаным Штатам
© Public Domain
Дагавор быў падпісаны на дзвюх мовах – англійскай і французскай, у той час гэта былі галоўныя мовы для міжнародных адносін. Амерыканцы атрымалі ва ўласнасць усё, што было на Алясцы, за адным важным выключэннем – праваслаўных храмаў. Рускія пакінулі Аляску на працягу года, на гэтым фармальная гісторыя Рускай Амерыкі была завершана.
Старонка дагавора аб набыцці ЗША Аляскі ў Расійскай імперыі
© Photo : U.S. National Archives and Records Administration
Аляска і Кіеў
У народзе існуе шмат легенд аб лёсе паўвострава і грошай, якія Расійская імперыя павінна была за яго выручыць. Хтосьці лічыць, што Аляску толькі здалі ў арэнду на 90 гадоў. Чаму тады Савецкі Саюз пасаромеўся вярнуць сваё? Кітай жа не пасаромеўся вярнуць Ганконг.
Чэк на 7,2 млн долараў ЗША, прад'яўлены для аплаты пакупкі Аляскі
© Public Domain
На самай справе дагавор са Злучанымі Штатамі быў менавіта аб продажы, што пацвярджаецца дакументальна. Грошы амерыканцы спраўна плацілі. Хоць і тут не абышлося без аматараў тэорыі змовы, што карабель з амерыканскім золатам, які прызначаўся для рускіх, патануў.
Але грошы Расійская імперыя атрымала ў поўным аб’ёме і распарадзілася імі з розумам. Большая частка сродкаў пайшла, як зараз сказалі б, на інфраструктурныя праекты. Найважнейшым з іх стала будаўніцтва чыгункі паміж Курскам і Кіевам. Вось так 150 гадоў таму пры дапамозе амерыканцаў звязалі два гарады адным транспартным вузлом.
Месца сустрэчы змяніць нельга
Дональд Трамп і Уладзімір Пуцін сустрэнуцца ў Анкорыджы, але і гэта не канчатковы варыянт.
Рэдакцыя Sputnik мяркуе, што ідэальным месцам мог бы стаць Нова-Архангельск. Цяпер ён у Злучаных Штатах лепш вядомы, як Сітка. У горадзе ёсць цудоўная праваслаўная царква – Сабор Архангела Міхаіла.
Сабор Архангела Міхаіла, Сітка
© Getty Images / Universal Images Group / Education Images
Выдатнае месца, каб абмеркаваць будучыню свету ў глабальным і лакальным украінскім разрэзе.
Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"
