МІНСК, 29 кас - Sputnik. У людзей старэйшага ўзросту слова "камсамол" выклікае альбо цёплыя ўспаміны пра юнацтва, альбо ўстойлівае раздражненне, сфармаванае шматлікімі "абавязалаўкамі": узносамі і сумнымі сходамі.
Камсамол быў абавязковым пунктам жыццёвай праграмы сярэднестатыстычнага савецкага чалавека. У партыю бралі не ўсіх, а вось акцябронкам, піянерам і камсамольцам павінен быў быць кожны. Выключэнне складалі зусім ужо заўзятыя хуліганы, дысыдэнты або хуліганы-дысыдэнты.
Выбудаваная сістэма выхавання новага чалавека - праз сяброўства ў дзіцячых і маладзёжных арганізацыях - дазваляла атрымаць грамадзяніна, добра засвоілі савецкія каштоўнасці і правілы гульні.
З іншага боку, камсамол быў добрай стартавай пляцоўкай для тых, хто хацеў будаваць партыйную кар'еру ў Савецкім Саюзе.
Аднак гісторыя камсамола - гэта не толькі гісторыя сістэмы. Гэта яшчэ і гісторыя сур'ёзных працоўных укладанняў, і проста чалавечыя лёсы.
Стаханаўцы і гультаі
Адзіная камсамольская арганізацыя аформілася праз год пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі - на Першым Усерасійскім з'ездзе саюзаў рабочай і сялянскай моладзі. Ён прайшоў 29 кастрычніка - 4 лістапада 1918 года.
Усесаюзнай арганізацыяй камсамол стаў ў 1926 годзе. Чым займаліся ў тыя гады камсамольцы? Дапамагалі савецкай уладзе па ўсіх франтах. Удзельнічалі ў калектывізацыі, індустрыялізацыі, дапамагалі арганізоўваць школы і агітавалі аднагодкаў вучыцца.
Поспехі беларускіх камсамольцаў Sputnik паспрабаваў адсачыць па публікацыях у газеце "Сталінская моладзь", друкаваным органе ЛКСМБ (Ленінскі камуністычны саюз моладзі Беларусі). Яе пачалі выдаваць ў 1938 годзе.
Газета пісала пра тое, як дрэнна жывецца аднагодкам савецкіх камсамольцаў у Францыі, Англіі і Амерыцы і як ударна працуюць маладыя беларусы ў гаспадарках і на вытворчасці, перавыконваючы план на 120-150, нават на 200%.
Удзел у Стаханаўскім руху - імкненне зрабіць больш, чым патрабавалася - віталася і ўсяляк заахвочвалася.
Тых, хто не хацеў столькі працаваць, неміласэрна крытыкавалі. "Каб у калгасах добра жыць, трэба гультаём не быць", - сцвярджала "Сталінская моладзь" са спасылкай на новы савецкі фальклор.
Ударнікі і стылягі
Пасля вайны камсамольцы актыўна ўключыліся ў аднаўленне разбураных гарадоў, будаўніцтва новых прадпрыемстваў. Камсамольскія брыгады актыўна працавалі і ў вёсцы - ладзілі спаборніцтвы і паказвалі ўражлівыя вынікі па надоях і цэнтнерах з гектара.
З'явілася паняцце "камсамольская будоўля". Тэлежурналіст Дзмітрый Марчанка успамінаў, як вёў перадачы з такіх камсамольскіх будоўляў у Беларусі.
"Каб прадставіць маштаб таго, што адбываецца ў той час, я заўсёды задаю сваім суразмоўцам адно простае пытанне: "Вы можаце сабе ўявіць, каб за пяць з невялікім гадоў былі адбудаваны не проста прадпрыемствы, а чатыры новыя гарады ў Беларусі?" Гэта Наваполацк, Салігорск, Светлагорск , Новалукомль. Сёння мадэрнізацыя заводаў або пуск якога-небудзь новага цэха з захапленнем асвятляюцца ў прэсе. А ў той час на самай справе грандыёзныя падзеі ўспрымаліся як норма жыцця", - кажа Марчанка.
Але беларускія камсамольцы працавалі і на Данбасе, і ў Сібіры, і на Далёкім Усходзе. Будавалі новыя камбінаты і заводы, а пазней - і БАМ.
Акрамя працоўных подзвігаў, камсамольцы па-ранейшаму актыўна займаліся адукацыяй і выхаваннем. А разам з тым змагаліся - на сходах і ў прэсе - з ідэйнымі ворагамі - гультаямі і са стылягамі, тымі, хто занадта, на іх погляд, захапляўся модай і забаўкамі.
Сацыяльны ліфт
Камсамол даваў магчымасць вучыцца і расці, пры жаданні будаваць партыйную кар'еру, настойвае педагог з Магілёва Генадзь Ваўчок. Ён сам за 10 гадоў у сярэдзіне мінулага стагоддзя прайшоў шлях ад камсамольца-актывіста да старшыні райвыканкама.
Прычым, прызнаецца, часам ішоў працаваць, нават калі быў не вельмі згодны з прызначэннем. Проста падпарадкоўваўся рашэнням партыі і вышэйстаячага кіраўніцтва.
"Калі сцвярджалі старшынёй Бабруйскага райвыканкама, Ціхан Кісялёў на бюро абкама партыі пытаецца: "Генадзь Ігнатавіч, ваша прозвішча скланяецца?", Я адказваю: "Ведаеце, партыя сказала - я абавязаны схіляцца", - смяецца Генадзь Ігнатавіч.
Акрамя таго, камсамольская школа вучыла арганізаваць, захапіць і завабіць людзей. У тым ліку і гэтыя навыкі дапамаглі таленавітым савецкім камсамольцам стаць алігархамі, калі СССР скончыўся.
"Яны былі здольнымі камсамольцамі, добра вучыліся. А потым хутка зарыентаваліся. Яны засвоілі формулу Кара Маркса. Бо што такое гандаль: калі адзін хоча прадаць даражэй, а другі хоча купіць танней", - разважае Генадзь Ігнатавіч.
Ён не стаў разважаць, як камсамольскае мінулае адбілася на кар'еры аднаго з самых паспяховых яго вучняў - дзеючага прэзідэнта, але нагадаў, што за плячыма Аляксандра Лукашэнкі таксама праца ў камсамоле.
Урачыстасці
Да стагоддзя ВЛКСМ у Беларусі прымеркавалі цэлую серыю мерапрыемстваў. Ужо адбылася прэзентацыя кнігі гістарычных нарысаў "У рытме гадоў, якія ляцяць...", у Нацыянальным мастацкім музеі адкрылася тэматычная экспазіцыя "Юнацтва камсамольскае", у БНТУ адкрылі памятны знак "Студэнцкім будатрадам Беларусі".
Кульмінацыяй святкавання 100-годдзя ВЛКСМ у Беларусі стане ўрачысты сход і святочны канцэрт "Камсамолу - 100: Эстафета пакаленняў", якія пройдуць 29 кастрычніка ў Палацы Рэспублікі.