Прыняты год таму Кодэкс аб культуры РБ патрабуе карэкціровак, заявіў старшыня камісіі па адукацыі, культуры і навуцы Палаты Прадстаўнікоў Ігар Марзалюк перад пачаткам круглага стала на тэму "Аб удасканаленні заканадаўства аб культуры ў частцы арганізацыі і правядзення рамонтна-рэстаўрацыйных работ на гісторыка-культурных каштоўнасцях.
Ратаваць ці рэстаўраваць?
Падставай для гэтага сцвярджэння і размовы ў парламенце стаў выпадак у адной з парафій Полацкай епархіі. Ураган знёс некалькі лістоў шыферу з даху сельскай цэркаўкі. Настаяцель у парушэнне працэдуры залатаў дзірку ў даху і быў аштрафаваны.
"Даходзіць да анекдотаў, калі на помніку XIX стагоддзя шыферны дах, які ламае вецер. Людзі з парафіі кладуць металадахоўку - яны не займаюцца рэстаўрацыяй, яны банальна ратуюць будынак ад гніення. І за гэта атрымліваюць штраф. Так рабіць не варта", - заявіў, пазначаючы праблему перад пачаткам круглага стала, старшыня камісіі па адукацыі, культуры і навуцы Палаты Прадстаўнікоў Ігар Марзалюк.
Замест рэстаўрацыі робяць, што ўмеюць
Другой, не менш сур'ёзнай праблемай, застаецца якасць рэстаўрацыйных работ. Парламентарый нагадаў, што сёння да работ на аб'ектах са статусам "гісторыка-культурная каштоўнасць" (ГКК) дапускаюць усіх будаўнікоў - без аглядкі на іх кампетэнцыі. Будаўнікі імкнуцца атрымаць падрад, доступ да вылучаных з бюджэту на рэстаўрацыю грошай, а затым замест рэстаўрацыі робяць тое, што ўмеюць, то бок рамонт.
Выправіць сітуацыю, на думку Марзалюка, магло б увядзенне ліцэнзавання рэстаўрацыйных работ.
"З майго пункту гледжання, павінна быць унесена норма аб абавязковым ліцэнзаванні рэстаўрацыйных работ, таму што на сённяшні дзень любая будаўнічая арганізацыя можа атрымаць права на правядзенне работ. Паколькі гэта пытанне яшчэ і бюджэтных грошай, узнікаюць пэўныя карупцыйныя моманты. І калі грошы, якія павінны траціцца на рэстаўрацыю, трацяцца на банальны рамонт, прычым не самы якасны, то гэта павінна быць рэгламентавана", - заявіў Марзалюк.
Залатыя купалы
Зразумела, што ёсць закон і яго трэба выконваць, але закладзеныя ў Кодэксе аб культуры працэдуры робяць практычна немагчымым рамонт маленькіх храмаў, якія маюць статус ГКК, у вёсках, заявіў благачынны Глыбоцкага благачынія Полацкай епархіі Беларускай праваслаўнай царквы протаіерэй Міхаіл Ізаітка.
Ён яшчэ раз расказаў пра штраф, які вымушаны быў заплаціць настаяцель за самавольны рамонт храма, і папрасіў заканадаўцаў перагледзець парадак.
"Калі пры той сітуацыі, якая ёсць сёння ў вёсцы, нешта не будзе зменена для помнікаў-храмаў, гэтыя храмы будуць разбурацца. Людзі небагатыя, спонсараў знайсці складана", - сказаў протаіерэй Міхаіл Ізаітка.
Але з іншага боку такая кансервацыя або рамонт, праведзены ў парушэнне закона, прыводзяць да адкрыта дрэнных вынікаў. Прыклады ў ходзе круглага стала прывёў Ігар Чарняўскі, які доўгія гады ўзначальваў упраўленне па ахове гісторыка-культурнай спадчыны Мінкульта.
"Царква ў вёсцы Вішнявец, дзе бацька Генадзь, ні з кім не ўзгадняючы, паставіў купалы, замяніў іх. Ну, добра, зрабіў залатое напыленне... Хоць гэта таксама праблема: чаму ў нас залацяцца ўсе цэрквы - у нас, дзе гэты колер наогул не ідзе, не кладзецца ў архітэктуру?! Але ў тым выпадку гэта было паўбяды. Паколькі бацька Генадзь гэта рабіў сам, там, калі ад'ехаць трохі ў бок і прыгледзецца, бачна, што купалы паставілі няроўна", - распавёў Чарняўскі.
Прычым усе гэтыя недахопы самавольнай рэстаўрацыі выявіліся выпадкова - прадстаўнікі Мінкульта заехалі ў вёску з зусім іншай нагоды.
Не дапусціць такой творчасці маглі б добра падрыхтаваныя мясцовыя спецыялісты па абароне гісторыка-культурнай спадчыны.
"Патрэбна падрыхтоўка спецыялістаў па абароне гісторыка-культурнай спадчыны, перш за ўсё на ўзроўні мясцовага кіравання, якія маглі б правесці маніторынг аб'ектаў спадчыны, вызначыць тыя неабходныя віды работ і ведаць, з кім пракансультавацца. Не трэба адразу рабіць маштабную рэстаўрацыю. Аб'ект трэба пастаянна даглядаць, утрымліваць тэрыторыю. На мясцовым узроўні гэтага будзе дастаткова", - заўважыў Чарняўскі.
Іканастас з фанцікаў
Пра неабходнасць больш актыўнага ўдзелу мясцовых уладаў у вырашэнні праблем гістарычных аб'ектаў, якія патрабуюць рамонту, казала і архітэктар абласнога ўнітарнага праектнага прадпрыемства "Інстытут Гроднаграмадзянпраект" Алена Шчасная.
"Ёсць праблема, асабліва ў сельскіх прыходах, старадаўніх іканастасаў, якія аджылі сваё і проста руйнуюцца. У савецкі час многія храмы былі прыстасаваны пад іншыя функцыі, гэтыя іканастасы былі або разабраны, або ім не надавалася належнай увагі. Рамантавалі вельмі смешнымі метадамі. У адным храме проста фальгой ад цукерак абклейвалі, каб стварыць нейкую пазалоту", - распавяла Шчасная.
Паводле слоў спецыяліста, аднавіць іканастасы ў парафіях не могуць. Няма грошай і спецыялістаў. Адзін з настаяцеляў быў гатовы аддаць гістарычную каштоўнасць у музей, дзе, спадзяваўся, іканастас адновяць.
"Звярнуліся ў мясцовы музей гісторыі рэлігіі, але яны кажуць: не, у нас няма магчымасцяў", - распавяла Шчасная.
Свой музей цяпер стварае каталіцкая дыяцэзія, куды, мяркуецца, перададуць каштоўны іканастас. Але падтрымліваць сельскія храмы, якія маюць гістарычную каштоўнасць, толькі сваімі сіламі, на думку гарадзенскага спецыяліста, складана.
"Калі мы кажам, што гэта наша агульная спадчына, то павінны быць удзел дзяржавы, няхай гэтая доля не будзе вялікай, але на аб'ектах, якія патрабуюць рамонту, павінна быць ініцыятыва ад мясцовай улады. Нельга ўсё звальваць на Мінкульт", - заўважыла Шчасная.