Масква даўно занепакоеная біялагічнай бяспекай суседніх краін.
"Злучаныя Штаты ажыццяўляюць ваенна-біялагічную дзейнасць па ўсім свеце, у тым ліку вакол нашых межаў", - заявіў Сяргей Лаўроў на сустрэчы міністраў замежных спраў АДКБ.
У Казахстане, Арменіі і Таджыкістане амерыканцы стварылі сетку біялагічных лабараторый. Асабліва шмат пытанняў у расійскіх уладаў да цэнтра імя Лугара ў Грузіі.
Наўмысная ўцечка
Першае заражэнне каронавірусам Казахстане зафіксавалі на пачатку сакавіка. Улады зачынілі межы і ўвялі надзвычайнае становішча. У інтэрнэце папаўзлі чуткі, што вірус можа быць звязаны з біялабараторыяй, якую ў 2016 годзе на паўднёвым усходзе рэспублікі пабудавалі амерыканцы.
Цэнтральная реферанс-лабараторыя (ЦРЛ) у Алматы спецыялізуецца на вывучэнні характэрных для Казахстана штамаў вірусаў. Дзейнічае на базе Казахстанского навуковага цэнтра каранцінных і заанозных інфекцый, падпарадкоўваецца Міністэрству аховы здароўя рэспублікі. Лічыцца ўласнасцю Казахстана, хоць будавалася за кошт Пентагона. На гэты аб'ект ЗША выдзелілі 108 мільёнаў долараў.
Вашынгтон тлумачыў: у рэгіёне знаходзяцца амерыканскія вайскоўцы і даследаванні дапамогуць абараніцца ад невядомых вірусных інфекцый.
На самітах АДКБ, СНД і ШАС прадстаўнікі Масквы не раз заяўлялі, што амерыканцы могуць выкарыстоўваць гэтыя лабараторыі супраць расійскіх інтарэсаў. Але ўлады Казахстана пераконвалі, што ў працу мясцовых біёлагаў ніхто не ўмешваецца.
"Удзел замежных навукоўцаў дапушчальны, толькі калі праводзяцца сумесныя даследаванні і рэалізуюцца праекты па грантах", - тлумачылі ў ЦРЛ.
У 2018-м у Казахстане прыкметна вырасла колькасць захворванняў на менінгіт, і ў Алматы загаварылі аб уцечцы штаму менінгакокавай інфекцыі з ЦРЛ. Журналісты і блогеры ўсур'ёз пісалі, што амерыканцы наўмысна дапусцілі распаўсюджванне віруса. Такім чынам яны нібыта хацелі праверыць эфектыўнасць распрацоўванага ў лабараторыі бактэрыялагічнай зброі.
Міністэрства аховы здароўя Казахстана запэўнівала, што ніякай эпідэміі няма. "У Казахстане 58 выпадкаў менінгіту, з іх у Алматы - 32. Калі палічыць адносныя паказчыкі, то, па мерках СААЗ, яны нізкія", - паказвалі ў ведамстве.
З каронавірусам падобная гісторыя. Улады абверглі канспіралогію і заклікалі не сеяць паніку.
Закрыты рэжым працы
У савецкі час Інстытут мікрабіялогіі Армянскай ССР лічыўся найбуйнейшым цэнтрам мікрабіялогіі. У дзевяностыя навуковымі распрацоўкамі інстытута зацікавіліся ЗША і Вялікабрытанія. Армянскіх спецыялістаў запрашалі на стажыроўкі ў заходнія краіны.У нулявыя амерыканцы дапамаглі адкрыць у краіне некалькі біялабараторый. Грошы, як і ў Казахстане, вылучаў Пентагон. Толькі на мадэрнізацыю армянскага Нацыянальнага цэнтра па кантролі і прафілактыцы захворванняў патрацілі дзесяць мільёнаў долараў.
Пабудаваныя ў Ерэване, Гюрмі, Ванадзоры, Мартуні і Іджеване навуковыя цэнтры вывучаюць характэрныя для Каўказскага рэгіёну вірусы і штамы.
Лабараторыі ўваходзяць у сістэму аховы здароўя Арменіі, але Агенцтва па зніжэнні пагрозы пры Мінабароны ЗША мае туды доступ. Акрамя мясцовых спецыялістаў, там працуюць амерыканцы.
Закрытасць біялабараторый ў Арменіі выклікае крытыку Масквы. Каб адкінуць сумневы, мінулай восенню прэм'ер-міністр Нікол Пашынян пагадзіўся падпісаць Мемарандум аб супрацоўніцтве з расійскімі спецыялістамі. Узгаднілі дэталі, але ў апошні момант армянская бок адмовіўся ад гэтага дакумента.
Небяспечная эпідэміялогія
У 2010-х амерыканскія біёлагі звярнулі ўвагу на яшчэ аднаго члена АДКБ - Таджыкістан. Іх турбавала неспрыяльная эпідэміялагічная сітуацыя, здольная прывесці да ўспышкі інфекцыйных захворванняў. Некалькі заходніх фондаў выдзелілі грошы на стварэнне даследчых цэнтраў.
Так, у 2013-м на базе гастраэнтэралагічнfuf інстытута ў Душанбэ адкрылася лабараторыя біялагічнай бяспекі. Праект фінансаваў французскі дабрачынны Фонд Мерьё, які будаваў падобныя аб'екты ў Кітаі, М'янме, Бангладэш і краінах Афрыкі.
Французам, як правіла, дапамагалі ААН і Агенцтва ЗША па міжнародным развіцці USAID. Інвестыцыі перавысілі тры мільёны долараў.
У 2019-м стварылі лабараторыю пры Рэспубліканскім цэнтры барацьбы з туберкулёзам. Спонсарамі выступілі USAID і Пентагон. Мясцовыя біёлагі пры ўдзеле замежных калег вывучаюць такія характэрныя для Цэнтральнай Азіі захворванні, як сухоты, малярыя, гепатыт і халера.
У мінулым годзе на поўначы Таджыкістана ў горадзе Ісфара адкрылі яшчэ адзін аб'ект. Інфармацыі пра яго мала, фінансавалі зноў амерыканцы.
"У Цэнтральнай Азіі і да каронавіруса эпідэміялагічная сітуацыя была няпростай. Для рэгіёну характэрныя ўспышкі гепатыту, халеры, туберкулёзу, таму новыя біялабараторыі неабходныя. На іх патрэбныя сродкі. Без замежнай дапамогі не абысціся", - тлумачыць РІА "Новости№ дырэктар Цэнтра паліталагічных даследаванняў у Душанбэ Абдугані Мамадазімаў.
Таджыкскі эксперт не бачыць нічога падазронага ў актыўнасці амерыканцаў. "Проста яны заўсёды адгукаюцца першымі. Калі пасля каронавіруса Расія, Кітай або ЕС стануць больш актыўна дапамагаць рэгіёну ў барацьбе з вірусамі, улады рэспублік гэта падтрымаюць", - упэўнены эксперт.
Грузінскі патаген
Грузія не ўваходзіць у АДКБ, але мяжуе з Расіяй і адыгрывае ключавую ролю на Каўказе. Заклапочанасць Масквы выклікае Даследчы цэнтр грамадскага аховы здароўя імя Рычарда Лугара. Расійскія ўлады мяркуюць, што біялабараторыя паблізу Тбілісі дзейнічае ў інтарэсах амерыканцаў.
Падазрэнні ўзніклі не на пустым месцы. У верасні 2018-га былы міністр дзяржбяспекі Грузіі Ігар Гіаргадзэ заявіў, што ў лабараторыі маглі праводзіць доследы над людзьмі, і прадставіў дакументы, з якіх вынікала, што дзясяткі чалавек, якія праходзілі лячэнне ў цэнтры Лугара, памерлі. Прычым там працавалі біёлагі трох прыватных амерыканскіх фірмаў - CH2M Hill, Battelle і Metabiota, якія выконваюць заказы Пентагона.
іаргадзэ звярнуў увагу на высокі ўзровень бактэрыялагічнай абароны лабараторыі. Больш за тое, цэнтр мае "абсталяванне для распылення шкодных рэчываў і боепрыпасамі з біялагічна актыўным матэрыялам". "Навошта установе, мэта якой - абарона насельніцтва, такія рэчы?" - задаўся пытаннем экс-міністр.
У Маскве гэта пачулі. Кіраўнік дэпартамента па пытаннях нераспаўсюджвання і кантролю над узбраеннямі МЗС Уладзімір Ермакоў заявіў, што Расія не пацерпіць амерыканскіх біялагічных эксперыментаў каля сваіх межаў.
У Пентагоне абвінавачванні Гіаргадзэ назвалі абсурднымі. У Тбілісі запэўнівалі, што лабараторыя займаецца мірнымі распрацоўкамі і ні пра якія доследы над людзьмі гаворкі не ідзе. Грузінскія ўлады былі не супраць наведвання цэнтра Лугара расійскімі спецыялістамі. Але гэтыя планы сарваліся з-за леташняга крызісу ў адносінах дзвюх краін.
"Грузія ніколі не цікавілася даследаваннямі ў фізіка-хімічнай біялогіі. І інфармацыя пра тое, што гэтая лабараторыя - высокага класа біялагічнай абароны персаналу, выклікаюць пытанні. Навошта займацца такімі цяжкімі патагенамі?" - разважае ў гутарцы з РІА "Новости" доктар біялагічных навук, прафесар Сібірскага федэральнага ўніверсітэта Мікалай Сяткоў.
Намеснік генеральнага дырэктара па навуковай рабоце цэнтра вірусалогіі "Вектар" Аляксандр Агафонаў адзначае, што "прамыя дадзеныя аб распрацоўцы біялагічнай зброі і сродкаў яго дастаўкі ў Цэнтры імя Лугара недаступныя".
"Аднак звесткі пра ўдзел прыватных кампаній CH2M Hill, Battelle і Metabiota, аб іх кантрактных абавязацельствах - напрыклад, даследаванне небяспечных бактэрый сібірскай язвы, тулярэміі і віруса Крым-Конга гемарагічнай ліхаманкі - не павінны застацца без увагі", - падкрэслівае спецыяліст.
Эксперты, апытаныя агенцтвам, сышліся ў меркаванні, што постсавецкія дзяржавы, спадзеючыся на дапамогу звонку, могуць страціць кантроль над эпідэміялагічнай сітуацыяй. А гэта багата сур'ёзнымі наступствамі. Да таго ж у перыяд пандэміі да лабараторыям пачалі ставіцца з яшчэ большай асцярогай, што нарэшце дае важкі нагода зрабіць гэтых структуры больш адкрытымі.
Арыгінал матэрыялу чытайце на РІА "Новости"