На пачатку 2020 года Беларусь стала шукаць замену пастаўшчыкам нафты з Расіі. Аднак эксперымент праваліўся: альтэрнатыву расійскай нафты не знайшлі за пяць месяцаў. Пра гэта сведчыць справаздача па імпарту Нацыянальнага статыстычнага камітэта рэспублікі (Белстат).
Нягледзячы на заключэнне кантрактаў па пастаўцы нафты з іншымі краінамі, са студзеня па май бягучага года Беларусь закупіла каля 4,1 мільёна тон сыравіны ў Расіі на 689,8 мільёнаў даляраў. Пры гэтым агульная сума выдаткаў на імпарт склала 904,8 мільёна долараў.Чаму нафтахімічная галіна Беларусі так і не змагла замяніць расійскіх пастаўшчыкоў? Адказ на гэтае пытанне шукаў Sputnik.
Сутнасць нафтавай спрэчкі
Пра тое, што Беларусь і Расія не змаглі дамовіцца аб кошце нафты на 2020 год, стала вядома яшчэ ў студзені. Беларусь адмовілася плаціць расійскім кампаніям прэмію ў 10 долараў за кожную тону нафты.
Прэміяй называецца выгада нафтавых кампаній, якая застаецца пасля продажу сыравіны. У нафтавай галіне прыбытак фарміруецца за кошт надбаўкі памерам 6-10 долараў за тону нафты. Астатнія складнікі кошту "чорнага золата" - гэта сабекошт яго здабычы і транспарціроўка.
Атрымліваецца, у бюджэце нафтавай кампаніі застаецца толькі надбаўка, або, як называюць яе інакш, прэмія. Таму Расія лічыла выплату неабходнай. Да таго ж паміж РФ і Беларуссю адсутнічае экспартная пошліна. Так што нафта для Беларусі прадаецца істотна танней, чым на сусветным рынку.
Прапанова расійскага боку знізіць памер прэміі да 6 долараў таксама не мела поспеху. У сувязі з гэтым пастаўкі вуглевадароднай сыравіны з РФ у Беларусь значна знізіліся - у студзені да пагаднення з рэспублікай прыйшлі толькі кампаніі групы "Сафмар" Міхаіла Гуцырыева.
На фоне скарачэння аб'ёмаў расійскай нафты, якая паступае ў Беларусь, прэзідэнт краіны Аляксандр Лукашэнка даручыў "Белнафтахіму" знайсці альтэрнатыўныя крыніцы нафты. І, здавалася б, яго даручэнне было выканана - у мэтах дыверсіфікацыі паставак Беларусь дамовілася аб куплі нафты з Азербайджанам, Саудаўскай Аравіяй і Нарвегіяй. Аднак праект прынёс страты, пра што кіраўнік Беларусі заявіў сам падчас паслання парламенту 4 жніўня. Паводле слоў прэзідэнта, з-за "нафтавых разборак з Расіяй" бюджэт недаатрымаў 1,5 мільярда беларускіх рублёў.
Ілюзія альтэрнатывы
Чаму ж спроба замяніць расійскую нафту не спрацавала? Каб разабрацца ў сітуацыі, Sputnik правёў даследаванне, грунтуючыся на справаздачах Белстата і адкрытых дадзеных канцэрна "Белнафтахім".
Справа ў тым, што апошнія гады Беларусь атрымлівала ад Расіі 24 мільёны тон "чорнага золата" у год. Пакрыць такія патрэбы з дапамогай іншых краінаў аказалася вельмі праблематычна. Са студзеня па май 2020 года Беларусь імпартавала 5 мільёнаў тон нафты з-за мяжы - і толькі 5,4% ад дадзенай колькасці было закуплена ў Азербайджане. Яшчэ 3,3% аб'ёму змагла забяспечыць Нарвегія. Сірыя і таго менш - 1,6%.
Адной з галоўных праблем у ходзе паставак стала дарагая лагістыка. Да прыкладу, каб атрымаць усяго 80 тысяч тон нарвежскай нафты, Беларусі давялося перавозіць яе праз Літву, порт Клайпеды. За транспарціроўку гэтага тонкага нафтавага ручая рэспубліка яшчэ і заплаціла па 20 долараў за тону, што перавышае кошт расійскай прэміі ў два разы.
Праз Клайпеду адправілі і партыю нафты з Саудаўскай Аравіі. А каб даставіць сыравіну з Азербайджана, прыйшлося задзейнічаць іншы марскі маршрут - турэцкі порт Джэйхан і Адэсу ў якасці перавалачнага пункта. Усё гэта зноў нясе дадатковыя выдаткі. Таму ільвіная доля паставак засталася за Расіяй - каля 4,1 мільёнаў тон нафты, або 82% за пяць месяцаў.
Усе дарогі вядуць у Маскву
Дадзеныя Белстата паказваюць яшчэ на адну цікавую дэталь. Сярод альтэрнатыўных пастаўшчыкоў нафты ў справаздачы камітэта фігуруюць Літва і Украіна. Аднак, як раней паведаміў "Белнафтахім", нафта, закупленая ў Літве, апынулася расійскай. Проста яе набылі праз трэйдараў па цане без прэміі і адправілі ў Беларусь з Клайпеды.
Гэтак жа сітуацыя ідзе з закупкамі з Украіны, кажа эксперт Фінансавага універсітэта пры ўрадзе РФ, вядучы аналітык Фонду нацыянальнай энергетычнай бяспекі Ігар Юшкоў. "Беларусь закупіла расійскую нафту і завезла яе праз Украіну і Літву, - растлумачыў ён. - А ў статыстыцы яна адлюстравана як чужая".
У выніку пошукі альтэрнатыўных крыніц сталі для беларускага бюджэту лішнімі выдаткамі. Хоць з пачатку 2020 года Белстат не выдае аб'ёмы імпартуемай нафты, іх можна даведацца з адкрытых дадзеных "Белнафтахіма". Эксперт адзначыў, што расійская нафта абышлася б Беларусі танней за ўсё - нават з улікам прэміі.
"Нават калі паглядзець на сярэднія цэны па краінах СНД і далёкага замежжы, названыя ў Белстаце, відавочна: сярэдняя цана за тону нафты ў блізкім замежжы складае 169 долараў, і яе амаль цалкам вызначае Расія, - разважае Ігар Юшкоў. - А сярэдняя цана па Нарвегіі і Саудаўскай Аравіі - 236 долараў".
Кошты растуць
Аналізуючы розніцу ў коштах па кожнай дзяржаве, эксперт прывёў наступныя лічбы: сярэдні кошт расійскай нафты са студзеня па май 2020 года не перавышае 172,5 долараў за тону. У той жа час сярэдняя цана азербайджанскай нафты дасягнула 238,5 долараў за тону, а літоўскія пастаўкі абышліся Беларусі ў 225 долараў за тону нафты ў сярэднім. Самыя высокія расцэнкі апынуліся ў Нарвегіі - каля 316 долараў за тону.
Сітуацыю не выратаваў нават кантракт з Саудаўскай Аравіяй, чыя сыравіну лічыцца адной з самых танных: 121,3 долара за тону нафты ў сярэднім. Па словах Ігара Юшкова, у сакавіку 2020 года пасля адмовы ад падаўжэння здзелкі АПЕК+ на другі квартал Сірыя падавала ўсім зніжкі ад рынкавых коштаў на красавік.
"Атрымліваецца, Беларусь купіла танкер нафты, скарыстаўшыся дадзенай зніжкай. Значыць, кошт за барэль склала крыху вышэй, чым 16,2 долара за барэль. Але расійская нафта выходзіць усё роўна танней, так як у красавіку расійская нафта абыходзілася ў 8 долараў за барэль" , - сказаў на заканчэнне эксперт.
Параўнанне сярэдніх коштаў на нафту дазваляе высветліць, колькі Беларусь пераплаціла за альтэрнатыўнае сыравіну. Рэспубліка набыла 270 тысяч тон нафты ў Азербайджана за 64,4 мільёна долараў. Але аналагічны аб'ём нафты можна было купіць у Расеі - за 46,6 мільёна долараў.
Ідэнтычная сітуацыя з Літвой, дзе Беларусь закупіла расійскую нафту з пераплатай ў 16,8 мільёна долараў. Самы вялікі паказчык пераплат у Нарвегіі - 166 тысяч тон нафты абышліся Беларусі ў 52,5 мільёна долараў, калі Расія магла прадаць такі ж аб'ём сыравіны амаль на 24 мільёны долараў танней. Вынік: 59,5 мільёнаў долараў пераплаты ў сярэднім, і гэта без уліку закупак з Украіны (дадзеныя па іх знайсці не атрымалася).