Італьянка па паходжанні, каралева польская і Вялікая княгіня літоўская, асветніца і атручальніца Бона Сфорца нарадзілася 2 лютага 1494 года.
Бона Сфорца была другой жонкай польскага караля Жыгімонта I. Удавец і бацька дзвюх дачок, літоўскі князь і польскі кароль марыў пра сына. Сфорца здалася яму прыдатнай партыяй. З годнай сям'і, у яе жылах цякла кроў Медычы і Борджа. Яна мела добрую адукацыю, мела зносіны ў бацькоўскай хаце з Леанарда да Вінчы. Нарэшце, была маладая - усяго 24 гады. Жыгімонту ў той час было за 50.
У гэтым шлюбе ў караля з'явілася яшчэ пяцёра дзяцей. Чатыры дачкі і доўгачаканы сын Жыгімонт II Аўгуст.
Відэльцы і "Песня пра зубра"
Італьянка прывезла ў Кракаў новую моду - дамы ўслед за ёй прымерылі сукенкі з глыбокім дэкальтэ. І паспрабавалі апельсіны, лімоны, інжыр, аліўкі, разынкі і міндаль. Усё гэта з падачы Боны Сфорцы сталі вырошчваць пры княжацкіх палацах ў Літве і Польшчы. Яна ж навучыла мясцовую шляхту, нарэшце, карыстацца відэльцамі.
Ёй былі цікавыя не толькі забавы, але і асвета. Маладая каралева дапамагла Міколу Гусоўскаму выдаць яго "Песню пра зубра". У падзяку за гэта паэт прысвяціў Боне Сфорцы некалькі радкоў у прадмове.
Палац і першы меліярацыйны канал
Бона Сфорца ў падарунак ад мужа атрымала Кобрынскае і Пінскае княства, а таксама пушчу ад Палесся да Коўна (цяперашні Каўнас) - гэта землі 200 кіламетраў у даўжыню і 50 у шырыню.
Адна з рэзідэнцый Сфорцы была ў Моталі. Тут быў пабудаваны палац, руіны якога можна было бачыць яшчэ на пачатку ХХ стагоддзя. Зараз Моталь вёска, а ў XVI стагоддзі гэта быў свабодны горад, які па пратэкцыі каралевы атрымаў Магдэбургскае права раней Пінска.
Дарэчы, сугучнае з італьянскім слова "палац" увайшло ў лексікон палешукоў менавіта ў часы Боны Сфорцы. Але будавала яна не толькі "раlаzzо", але і шпіталі, касцёлы, школы.
Задумала і нават пачала рэалізоўваць зямельную рэформу. Каб павялічыць колькасць прыдатных для земляробства глеб, спрабавала асушыць балоты. Паводле яе распараджэнні быў выкапаны канал, правобраз меліярацыйнага, ад Пінскага замка да вёскі Стытычава. Канал існуе да гэтага часу і называецца Бона.
Гродна абавязаны Боне Сфорцы з'яўленнем вадаправода, першымі брукаванымі вуліцамі і гадзінамі на Ратушы. Гэтыя гадзіны працуюць да гэтага часу, праўда, цяпер яны адлічваюць хвіліны на вежы Кафедральнага касцёла і з'яўляюцца самымі старажытнымі ў Еўропе дзеючымі вежавымі гадзінамі.
Клапатлівая маці або свякроў-атручальніца
Усіх сваіх дачок Бона Сфорца ўдала выдала замуж. Ізабэла стала каралевай Венгрыі, Кацярына - каралевай Швецыі, Ганна - жонкай караля Рэчы Паспалітай Стэфана Баторыя, Сафія - вялікай герцагіняй Браўншвейг-Вольфенбюцельскай.
Для адзінага сына дамаглася права захаваць тытул Вялікага князя літоўскага. Прычым на вялікакняскі прастол Жыгімонт II уступіў у дзевяцігадовым узросце і стаў самым юным з вялікіх літоўскіх князёў. А праз год яшчэ пры жыцці бацькі хлопчык прымерыў і польскую карону. Жыгімонт I пры гэтым атрымаў мянушку Стары.
Наколькі моцна Бона любіла сына, настолькі ж цяжка ставілася да сваіх нявестак. Першую абрала сама, але ўжо праз тры гады шлюбу юная жонка Жыгімонта Аўгуста памерла пры нявысветленых абставінах.
Да таго часу малады кароль ужо быў захоплены Барбарай Радзівіл, з якой пасля смерці першай жонкі тут жа і абвянчаўся. Але зрабіў гэта ўпотай ад бацькі і маці, якія яго выбар не адобрылі.
Вывесці жонку з ценю Жыгімонт Аўгуст змог толькі пасля смерці бацькі. 7 снежня 1550 года адбылася каранацыя Барбары. Але неўзабаве маладая каралева памерла. Жыгімонт западозрыў у атручванні жонкі маці. Пры двары было мноства яе давераных асоб, а ў жылах Сфорцы цякла кроў Борджа і Медычы - самых вядомых еўрапейскіх атрутнікаў.
З тых часоў адносіны маці з сынам сапсаваліся. Жыгімонт адкрыта вінаваціў сваю маці ў забойствах, але не адпускаў ад сябе, не хацеў губляць даходы ад яе шматлікіх уладанняў. Бона Сфорца з цяжкасцю вырвалася на радзіму, і там ва ўзросце 63-х гадоў памерла у поўнай адзіноце. Пахавана ў італьянскім Бары.