Яшчэ год назад Сусветная арганізацыя аховы здароўя (СААЗ) прызнала успышку каронавіруса надзвычайнай сітуацыяй міжнароднага маштабу. Рэгістрацыю вакцын ад COVID-19 дазволілі ў экстраным парадку.
Вынік - да пачатку 2021 года ў свеце распрацоўвалі 200 вакцын ад каронавіруснай інфекцыі. А некаторыя ўжо запушчаны ў серыйную вытворчасць - напрыклад, расійская вакцына "Спутник V" або амерыканская "Moderna". Раней аб падрыхтоўцы да масавай вытворчасці заяўлялі распрацоўшчыкі кітайскай "SinoPharm".
Якой вакцынай лепш прышчапляцца пажылым, а якой - алергікам? Ці праўда, што любая вакцына можа быць небяспечнай? Усе гэтыя пытанні Sputnik задае міжнародным навукоўцам-вірусолагам.
Міф 1. Антыцелы трымаюцца толькі 3-4 месяцы?
Навошта прышчапляцца, калі вакцына ўсё роўна не дзейнічае доўга? Так тлумачаць сваю адмову ад прышчэпак COVID-дысыдэнты і прыводзяць у якасці аргументу паказчык "3-4 месяцы". Нібыта роўна столькі часу захоўваюцца ў чалавечым арганізме антыцелы, якія ўтварыліся пасля вакцынацыі. Ёсць толькі адно "але": гэтую лічбу не пацвярджае нічога, акрамя ананімных укідаў у сацыяльных сетках.
"Адкуль гэтая лічба ўзялася? У Інтэрнэце? Ну, інтэрнэту, напэўна, лепш відаць, чым вірусалогам, - заявіў Sputnik прафесар НДЦ эпідэміялогіі і мікрабіялогіі імя Гамалеі Анатоль Альтштэйн. - На самай справе любая вакцына ад каронавіруса - новая, таму дакладную лічбу вам ніхто не назаве, але гэта не 3-4 месяцы. Прагназуемы імунітэт пасля вакцыны - год. Можа, ён будзе трымацца больш, але гэта пакажа час".
Між тым, у канцы студзеня стала вядома, што імунітэт у прышчэпленых "Спутником V" супрацоўнікаў Цэнтра імя Гамалеі захоўваецца ўжо 9 месяцаў.
Міф 2. Ці можа вакцынацыя быць небяспечнай?
Прышчапляцца можна не ўсім. У Расіі існуюць пастаянныя супрацьпаказанні для вакцынацыі ад каронавіруса: гэта прамянёвая тэрапія, праведзеная на працягу апошняга года, цяжарнасць, перыяд груднога гадавання або цяжкія алергічныя рэакцыі.
Аднак гэтыя абмежаванні не звязаны з тым, што вакцыны ад COVID-19 былі створаны нядаўна. Абсалютна ва ўсіх існуючых вакцын ёсць інструкцыі з рэкамендацыямі і засцярогамі для людзей з праблемамі здароўя. Напрыклад, у анкахворых часта бывае зніжана імунная функцыя, таму вакцына у іх выпадку можа быць менш эфектыўнай. Пры гэтым анкапацыентам не забаронена праходзіць вакцынацыю, але перш чым прымаць рашэнне аб прышчэпцы, ім абавязкова трэба пракансультавацца з лекарам.
Перш чым паступіць у масавы абарот, вакцына праходзіць мноства выпрабаванняў, таму яна не можа быць небяспечнай, кажа Анатоль Альтштэйн.
"Як паказвае статыстыка смярцей ад каронавіруса, некаторым людзям асабліва небяспечна захварэць. Калі праходзілі прамежкавыя выпрабаванні вакцыны "Спутник V", гучала крытыка, што даследаванні праводзілі на 20 тысячах чалавек, а іншыя кампаніі праводзілі на 40 тысячах. Але, па-першае, 20 тысяч чалавек - гэта таксама вялікая лічба, а па-другое, з імі ўсё добра, яны жывыя і здаровыя. Калі гаворка ідзе пра такую колькасць людзей, схаваць нейкія адмоўныя з'явы было б немагчыма", - тлумачыць ён.
Дарэчы, аўтарытэтны медыцынскі часопіс "The Lancet", які выдаецца ў Вялікабрытаніі з 1823 года, ужо апублікаваў міжнародную экспертную ацэнку вакцыны "Спутник V". Па дадзеных экспертызы, трэцяя фаза клінічных даследаванняў паказала эфектыўнасць вакцыны ў 91,6%.
Міф 3. Калі вакцына ўводзіцца ў два кампаненты, значыць, яна цяжкая
Вакцыну ад каронавіруса часта параўноўваюць з вакцынай ад грыпу, але гэта няправільна, тлумачыць Анатоль Альтштэйн.
"У людзей ужо даўно сфармаваны пэўны імунітэт да грыпу, і прышчапляюцца ад яго звычайна кожны год", - кажа ён.
Каронавірус новага тыпу для чалавечага арганізма - з'ява новая, імунітэт да яго яшчэ не ўтварыўся, і прышчэпак ад яго раней не рабілі. Таму ўсе існуючыя вакцыны ўводзяцца ў два этапы, каб сфармаваць устойлівы імунітэт. Менавіта два кампаненты забяспечваюць высокі ўзровень дзейснасці вакцын - так, клінічныя выпрабаванні расійскай "ЭпиВакКороны" паказваюць стоадсоткавую эфектыўнасць, а кітайская вакцына "SinoPharm" пацвердзіла эфектыўнасць амаль у 80%. Для параўнання: вакцына ад грыпу складаецца з аднаго кампанента, але і абараняе арганізм на 60% у сярэднім.
Міф 4. Пажылым людзям прышчапляцца нельга
Да канца снежня мінулага года прадстаўнікам старэйшага пакалення не рэкамендавалі прышчапляцца ад каронавіруса, а затым забарона была знята. І гэта звычайная практыка, распавядае Sputnik вірусолаг, доктар медыцынскіх навук, віцэ-прэзідэнт РАЕН Віктар Зуеў.
"Да людзей старэйшых за 60 гадоў ставяцца беражліва, таму пры стварэнні вакцын спачатку паступова назапашваюць дадзеныя пра бяспеку для людзей рознага ўзросту, - кажа ён. - Усё-такі арганізм маладога чалавека і пажылога адрозніваюцца, таму ў розныя ўзроставыя групы вакцыну прасоўваюць крок за крокам. Я сам чалавек, які адносіцца да групы 90+, я 1929 года нараджэння, і жонка мая таго ж ўзросту. Мы ўжо прышчапіліся і не адчулі нічога".
Аб адсутнасці рызык вакцынацыі сярод пажылых раней казаў і прафесар геннай тэрапіі Оксфардскага ўніверсітэта Лен Сеймур, які ацэньваў эфектыўнасць вакцыны "Спутник V".
"Дадзеныя дэманструюць, што вакцына "Спутник V" добра дзейнічае, у тым ліку, у кагорце ўдзельнікаў ва ўзросце 60 гадоў і старэй. Гэта ўражлівы прагрэс і важны ўклад у сусветную барацьбу з COVID-19", - заявіў ён.
Ацэнка Сэймура грунтуецца на лічбах: сярод 2144 добраахвотнікаў старэйшых за 60 самаму сталаму ўдзельніку выпрабаванняў на момант правядзення даследавання споўнілася 87 гадоў. У ходзе даследавання не было зарэгістравана ні аднаго сур'ёзнага пабочнага эфекту, затое ва ўсіх удзельнікаў сфармаваўся клеткавы імунны адказ, які абараняе іх ад цяжкай формы каронавіруса.
Міф 5. Расія зарэгістравала вакцыну першай у свеце, значыць, вакцына недапрацаваная
Памылка многіх абывацеляў - лічыць, што калі пандэмія - новая, значыць, вакцыну зрабілі на раз-два-тры, кажа Віктар Зуеў. Вірусалогія як навука заўсёды імкнецца працаваць на апярэджанне. Гэта значыць захворванне можа быць новым, але ў працэсе стварэння антыдоту навукоўцы заўсёды спрабуюць тэхналогіі, над якімі працуюць ужо шмат гадоў.
"Да таго ж да "Спутник V" фактычна ішлі 25 гадоў, - тлумачыць Зуеў. - Першапачаткова тэхналогію, якая выкарыстоўваецца для вырабу гэтай вакцыны, распрацоўвалі для стварэння лекаў ад дзіцячых генетычных захворванняў. Але ў працэсе стала ясна, што тэхналогія падыходзіць для вакцыны ад ліхаманкі Эбола, а яе смертаноснасць нашмат вышэй, чым ад каронавіруса".
Па афіцыйных дадзеных, міжнародны патэнт на вакцыну супраць ліхаманкі Эбола быў выдадзены цэнтру імя Н.Ф. Гамалеі ў 2017 годзе. Пры стварэнні вакцыны ад каронавіруса навукоўцы выкарыстоўвалі тую ж тэхналогію. Як раней падкрэсліваў кіраўнік цэнтра Гамалеі Аляксандр Гінцбург, ніякай гонкі вакцын не было - проста папярэдні вопыт "дазволіў у самыя кароткія тэрміны паўтарыць тое, што было ўжо зроблена".
Чытайце таксама:
- Дзве расійскія вакцыны прызнаны эфектыўнымі супраць брытанскага "мутанта"
- Нерашучасць вакцынацыі: чаму важна прышчапіцца ад каронавіруса?
- ЕС прыняў заяўку на рэгістрацыю расійскай вакцыны "Спутник V"