Багата ўпрыгожаную зброю літоўцы ў XIII стагоддзі спальвалі разам з целамі знаці

Беларускія гісторыкі практычна не вывучаюць ранні перыяд фарміравання Вялікага Княства Літоўскага, калі дзіўны сімбіёз славянскай і балцкай культуры спарадзіў велізарную дзяржаву, якая ўвабрала ў сябе ўсё лепшае ад народаў, што яе засялялі.

Галоўнымі крыніцамі матэрыяльнай культуры XIII стагоддзя застаюцца археалагічныя помнікі: курганы, гарадзішчы і магільнікі. Дзіўным чынам багаты пласт археалагічных помнікаў на паўночным захадзе Беларусі, дзе пакінулі свой след літоўскія плямёны, па-ранейшаму аказваецца слаба вывучаным.

Зараз у музеі гістарычнага факультэта БДУ фарміруецца калекцыя зброі, упрыгожванняў і бытавых прадметаў, якія належалі літоўскай знаці, калі яна яшчэ спавядала язычніцтва. Чаму пахаванні балтаў такія багатыя, даведаўся карэспандэнт Sputnik Станіслаў Андросік.

У ваколіцах самага старажытнага каменнага замка ў Беларусі ў Крэва гісторыкі знайшлі пахаванне літоўскай вайсковай знаці, якое ўдалося дакладна датаваць. Некаторыя знойдзеныя прадметы былі ў высокай ступені захаванасці дзякуючы таму, што яны прайшлі абрад крэмацыі. Трапляючы ў агонь, жалезныя прадметы пакрываюцца акалінай, якая перашкаджае далейшай карозіі металу.

"Можна вылучыць дату пачатку фарміравання могільніка – 1274 ці 1277 год. Па летапісах нам вядомы паход галіцка-валынскіх князёў і мангола-татар на Наваградак, які ў той момант адваявалі літоўцы. І гэта былі два зімовыя паходы", - распавёў археолаг Яўген Уласавец.

Падчас аблогі літоўцы зачыніліся ў замку, а вакольны горад разбурылі мангола-татары. Цікава, што прадметы матэрыяльнай культуры, знойдзеныя там, супадаюць з тымі рэчамі, што былі выяўлены ў магільніку пад Крэва.

"Увесь камплект узбраення вершніка і яго каня, што ў гэтым магільніку, што ў вакольным горадзе ў Наваградку, спустошаным мангола-татарамі, супадае. Там жа былі знойдзены наканечнікі мангольскіх стрэл срэзаней", - адзначыў гісторык.

Паводле яго слоў, камплекты кальчуг, ламелярных даспехаў, інкруставаных срэбрам упрыгожванняў, шпор і мячы кажуць пра тое, што яны належалі вузкай праслойцы ваеннай эліты Вялікага Княства Літоўскага. Сярэбраны ўзор з зааморфнай выявай, які ўпрыгожвае сякеру, кажа пра тое, што гэта статусная рэч знатнага воіна.

"У радавых людзей такіх рэчаў у прынцыпе не магло быць. У гэтым магільніку былі пахаваны воіны, якія загінулі ў сутыкненні з мангола-татарамі і галіцка-валынскімі князямі. Тады была зіма і выцягнуць мангольскія стрэлы з цел нельга было. Загінулых воінаў перавезлі ў іх вотчыны за Нёман у Гальшаны і Крэва і крэміравалі", - удакладніў Яўген Уласавец.

Пры гэтым ён удакладніў, што яму давялося даследаваць асаблівы тып пахаванняў, таму што звычайна сустракаюцца асобныя пахаванні, а тут так званая "пляма крэмацыі". Звычайна цела крэміравалі, прах затым збіралі ў скрыню, а па-над ёй насыпалі курган.

Тут пасля ваеннага сутыкнення ў канцы XIII стагоддзя трэба было пахаваць адразу шмат цел. Таму былі зроблены насцілы з дрэва, на якіх спальвалі адразу некалькі воінаў. Затым зверху рабілі яшчэ адзін насціл, такім чынам, у зямлі аднаразова ўтвараўся вялікі пласт з паленых вуглёў, костак і прадметаў матэрыяльнай культуры.

У Беларусі да апошняга часу не былі вядомыя падобныя пахаванні літоўскай вайсковай знаці, хоць у суседняй Літве іх знойдзены дзесяткі.

Археолаг звярнуў увагу, што знойдзены магільнік з'яўляецца самым паказальным з усіх, таму што не быў знішчаны або пашкоджаны ў выніку антрапагеннага ўздзеяння і "дайшоў да нас у першасным выглядзе".

"На мой погляд з усяго таго, што ёсць у Літве і ў нас, гэта самы багаты і інфарматыўны помнік у цэлым у рэгіёне. Падобным быў магільнік у Гальшанах, але да нас ён дайшоў у моцна змененым выглядзе з-за сельскагаспадарчых работ і разграблення", - адзначыў ён.

У выніку раскопак удалося знайсці камплекты для двух дзесяткаў дружыннікаў з мячамі, сякерамі, шпорамі, паясамі і ўпрыгожваннямі, інкруставанымі срэбрам.

Яўген Уласавец звярнуў увагу на багата дэкарыраваную сякеру, дзе з дапамогай срэбра нанесены зааморфны малюнак. Частка гісторыкаў мяркуе, што гэта можа быць казёл, які лічыўся ахвярнай жывёлай для бога Пяркунаса. Дакладна сцвярджаць гэтага нельга, але падобным чынам упрыгожаныя сякеры знаходзілі і на тэрыторыі Расіі і нават у Чэхіі, куды яны траплялі ў якасці ваенных трафеяў.

"Ваенная язычніцкая эліта Вялікага Княства Літоўскага карысталася прадметамі, аформленымі ў агульным стылі. Гэта быў сімбіёз культуры балцкіх плямёнаў - літвы, прусаў і яцвягаў. Яны выкарыстоўвалі інкруставаныя срэбрам сякеры, мячы. Усе гэтыя прадметы мясцовыя", - адзначыў ён.

Праўда, клінкі мячоў маглі мець заходнееўрапейскае паходжанне, потым іх маглі на ўласнае меркаванне даўкамплектаваць гардай, асновай, навершам, наканечнікам ножан і неабходным дэкорам.

"Конская збруя таксама ўпрыгожвалася ў адзіным стылі і накладкі многія адрозніваюцца ад тых, што выкарыстоўвалі людзі толькі па памеры. Воін са сваім баявым канём складалі адно цэлае, таму і ў іншы свет сыходзілі разам. Пры пахаванні рэчы рытуальна "забівалі", - растлумачыў гісторык.

Усяго ў калекцыі прадметаў з археалагічнага помніка, знойдзенага пад Крэва, цяпер больш за 150 прадметаў. Прычым вялікая іх частка была адрэстаўравана літоўскімі спецыялістамі. Справа ў тым, што ў Беларусі папросту няма вялікай колькасці спецыялістаў, здольных выканаць такія працы на належным узроўні.

У замку Вялікіх князёў у Вільні была арганізавана спецыяльная выстава, прысвечаная матэрыяльнай культуры ваеннай знаці Вялікага Княства Літоўскага, дзе былі прадстаўлены і знаходкі, зробленыя на беларускай тэрыторыі.