Нас дома не чакаюць: як афганскія бежанцы пачынаюць жыццё з нуля ў Беларусі

МІНСК, 1 вер – Sputnik. Падзеі ў Афганістане ўскалыхнулі ўвесь свет, выклікаўшы шок, узрушэнне і страх. Рух "Талібан", забаронены ў РФ і шэрагу іншых краін як тэрарыстычны, настолькі хутка захапіў уладу ў краіне пасля сыходу амерыканскіх войск, што некаторыя да гэтага часу не вераць у тое, што адбылося.

Талібам, нягледзячы на ​​абяцанні не праводзіць рэпрэсіі ў дачыненні да прыхільнікаў ранейшай улады, заявы па змякчэнні пазіцыі аб месцы жанчын у жыцці грамадства, большасць афганцаў не вераць. Таму што памятаюць іх жорсткасць у 90-я гады.

Адны моўчкі чакаюць. Чакаюць кары, расправы і смяротнага пакарання. Іншыя шукаюць любыя шляхі, каб выратавацца і ўцалець. А значыць - з краіны трэба бегчы. З-за сітуацыі ў Афганістане ў свеце наспявае новы гуманітарны крызіс.

Першыя афганскія бежанцы прыбылі ў Беларусь у сярэдзіне 90-х гадоў. Многія тады прыязджалі, як кажуць, па памяці - таму што вучыліся ў беларускіх ВНУ ў савецкія гады ці чулі апавяданні пра гэта ад сваякоў.

Па іх успамінах, хоць сітуацыя тут была вызначана лепш, чым у Афганістане, нявызначанасці хапала. Многія, каб пракарміць сябе і дзяцей, уладкоўваліся працаваць на рынкі - тыя ж "Ждановічы".

Але цяжэй за ўсё было дзецям. Ім трэба было не толькі вучыць з нуля рускую і беларускую мовы, але і паспяваць па іншых прадметах, аб частцы з якіх у сваёй краіне яны нават не падазравалі.

У 1998 годзе Упраўленне Вярхоўнага камісара ААН у Беларусі вырашыла адкрыць на базе Цэнтра дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі "Эўрыка" у Фрунзенскім раёне праект "Сацыялізацыя і адаптацыя дзяцей бежанцаў у Беларусі".

Карэспандэнт Sputnik адправіўся ў гэты цэнтр, каб даведацца, як дзеці бежанцаў і асобы, якія шукаюць прытулак, атрымліваюць адукацыю ў краіне, ці ўдаецца ім прывыкнуць да новага ўкладу жыцця, з якімі цяжкасцямі сутыкаюцца па прыездзе ў Беларусь, і што яны думаюць пра тое, што адбываецца ў іх родным Афганістане.

Дзеці бежанцаў і асобы, якія шукаюць прытулку ў Беларусі, маюць законнае права на бясплатную сярэднюю адукацыю, але не могуць нароўні з усімі ўспрымаць школьную праграму. Таму і праводзяць з рабятамі дадатковыя заняткі настаўнікі ці афганскія валанцёры, распавядае Саід Касім Масуд, намеснік кіраўніка цэнтра "Эўрыка".

Сам Саід жыве ў Беларусі амаль 30 гадоў. У 80-я гады вучыўся ў Беларускім політэхнічным інстытуце, а пасля заканчэння вярнуўся ў Афганістан, працаваў у міністэрстве дзяржбяспекі. Але калі на пачатку 90-х у краіне змянілася ўлада, Саід разам з сям'ёй вымушаны быў бегчы ў Беларусь, каб яго і дзяцей не забілі.

Паводле яго слоў, дзецям у першую чаргу дапамагаюць у вывучэнні рускай мовы, іх выраўноўваюць у ведах з беларускімі аднакласнікамі.

"Мы дапамагаем дзецям, дадаткова, пасля заняткаў у школах. Рабяты прыходзяць сюды і адаптуюцца. Ёсць у нас тут і музычныя гурткі. Песні спяваюць. Гуляюць. У гэтым сэнс", - адзначае Саід.

Ён таксама распавядае пра тое, што ў цэнтры дзеці могуць атрымаць і першы вопыт у працы.

"Пры жаданні, з 14 гадоў нашым дзецям заводзяць працоўныя кніжкі. Усе афіцыйна, афармляем праз цэнтр занятасці. І ў летні перыяд рабяты могуць некалькі тыдняў папрацаваць у швейнай майстэрні. Настаўнікі з імі працуюць. І праз 20 дзён яны атрымліваюць першыя ў сваім жыцці заробленыя грошы. Гэта таксама, я лічу, выхаваўчы момант", - кажа Саід.

Заняткі ў цэнтры праводзіць выкладчык Нахід Ахмад. Яна, як і Саід Масуд, пакінула Афганістан амаль 30 гадоў таму.

"Мы жылі ў Кабуле. Але потым у краіне змянілася ўлада. І мы вырашылі з'язджаць. Мой бацька параіў ехаць у Беларусь. Сказаў, што гэта добрая краіна. А мы нават нічога не ведалі пра рэспубліку. І прыехалі ў Мінск у 92-м, была марозная зіма. Столькі снегу ніколі не бачылі", - успамінае гісторыю прыезду Нахід.

Паводле яе слоў, у першыя гады былі цяжкасці ў зносінах, з пошукам працы. Нахід дагэтуль дзякуе УВКБ ААН у Беларусі за дапамогу, якую яны аказвалі яе сям'і.

Менавіта таму так важна навучаць рускай мове не толькі дзяцей, але і бацькоў, лічыць Нахід. Яна кажа, што на заняткі, акрамя 70 дзяцей, прыходзіць каля 30 мам, якія з'яўляюцца бежанкамі.

"Гэта дае добры эфект, калі мамы і дзеці спазнаюць новую культуру разам, вучаць мову. Калі мы прыехалі ў Беларусь, такой праграмы яшчэ не было. І з ёй лягчэй прыезджым людзям", - адзначае Нахід.

Многія бежанцы з часам захочуць вярнуцца на радзіму. І гэта ў цэнтры "Эўрыка" разумеюць: тут падапечным выкладаюць родную мову дары.

"Дары - нашы карані. Мы не хочам, каб дзеці забывалі сваю культуру. Мы тут усё вывучаем: гісторыю Афганістана, традыцыі", - адзначаюць там.

На курсах выхаднога дня рады і дарослым, і дзецям.

"На такіх занятках малодшыя вывучаюць гісторыю сваёй краіны, традыцыі і культуру. Адзначаем і народныя святы. Да прыкладу, Наўруз. Улетку працуе лагер для дзяцей. Як правіла, дарослыя цікавяцца беларускімі рэаліямі, абмяркоўваюць законы, магчымасць працаўладкавання. Бываюць у цэнтры і розныя экскурсіі , звязаныя з гісторыяй Беларусі", - адзначае намеснік кіраўніка цэнтра "Эўрыка" Саід Масуд.

Цяперашнія падзеі ў Афганістане дыяспара ў Беларусі ўспрыняла з болем, кажа Саід.

"Вельмі сумна, што людзі пакутуюць. Старыя, малыя. Народ бяздольны, людзі амаль паўстагоддзя знаходзяцца ў нейкім перманентным стане: вайна то ўспыхвае з новай сілай, то заціхае. А гіне ні ў чым не вінаваты просты народ", - лічыць ён.

Прызнаецца: з тых часоў, як талібы ўзялі ўладу ў краіне, ён не можа спаць спакойна, пастаянна чытае навіны пра Афганістан, баючыся за жыццё сваіх сяброў, якія да гэтага часу жывуць там.

Саід Масуд упэўнены, што ў свеце стане больш бежанцаў з-за падзей у яго краіне.

"Нестабільнасць - гэта самае страшнае. Ніхто не хоча бачыць сябе і сваіх дзяцей у той сітуацыі, што зараз там адбываецца. Зразумейце, людзі так стаміліся ад вайны, яна нікому не патрэбна", - адзначае Саід.

З ім пагаджаецца і выкладчык Нахід Ахмад.

"Вельмі дрэнна там зараз людзям. Асабліва жанчынам, таму што яны за 20 гадоў чагосьці дасягнулі. А цяпер жанчыны сядзяць дома, ды амаль усе сядзяць дома. На працу ніхто не ходзіць. Нават у хустцы жанчынам нельга часам хадзіць на вуліцы", - абурана кажа яна.

Распавядае, што сочыць па спадарожнікавым тэлебачанні за тым, што адбываецца ў яе роднай краіне.

"Ні адной жанчыны я не бачыла ў кадры на вуліцах Кабула. А раней тэлебачанне было добрым. Мне як мігрантке, якая даўно з'ехала з Афганістана, было важна глядзець праграмы афганскіх тэлеканалаў", - адзначае Ахмад.

З яе слоў, большасць жыхароў краіны не вераць абяцанням "Талібана".

Саід Масуд лічыць, што тое, што адбываецца з талібамі ў Афганістане, мае мала агульнага з ісламам.

"У ісламе ёсць маса магчымасцей, якія даюцца і жанчынам. Вольнае навучанне, магчымасць удзельнічаць у грамадскім жыцці краіны. Жанчына мае шмат праў. Не дазваляць ім свабодна гаварыць, працаваць, выбіраць сабе будучыню - гэта няправільна. Людзі сталі больш свабоднымі, ва ўсякім выпадку, у міністэрствах у Афганістане да прыходу талібаў былі жанчыны, і ў парламенце каля 20 працэнтаў жанчын было. Наўрад ці цяпер гэта будзе. Талібы даюць абяцанні, але слаба верыцца. Аднак надзея ўсё ж ёсць", - кажа суразмоўца.

Пра тое, што выбралі калісьці месцам прытулку Беларусь, ні Саід, ні Нахід не шкадуюць. Кажуць, наадварот, рады таму, што жывуць тут.

"Не шкадую. Тут выраслі мае дзеці, атрымалі адукацыю. У мяне чатыры дачкі. У іх усё добра", - адзначае Саід.

Рада, што з'ехала з Афганістана, і Нахід Ахмад. Яна ўпэўнена, што цяпер на радзіме яшчэ больш небяспечна, чым было ў гады яе пераезду.

Паводле яе слоў, у афганскіх бежанцаў ёсць усё для шчасця ў Беларусі. І хоць яе многія знаёмыя мігрыравалі далей, у Польшчу і Германію, яна рада, што засталася тут.

І Саід, і Нахід перакананыя, што беларускі народ талерантны і вельмі спакойны.

"Мне амаль не адмаўлялі простыя людзі ў якой-небудзь просьбе. Калі трэба было спытаць нешта - падказвалі. Вельмі добрыя людзі", - адзначае Нахід.

Яна згадвае, што за трыццацігадовую гісторыю яе жыцця ў Беларусі было ўсяго пара выпадкаў, калі яна сутыкнулася з негатывам па рэлігійнай і нацыянальнай прыкметах.

"Я хаджу ў хіджабе, і ў 90-я гады неяк пару разоў за мной мужчына ішоў да метро і крычаў, што я тут раблю. Пытаўся, якой я рэлігіі. Казалі, што я арабка, навошта я сюды прыехала", - распавядае Нахід.

Яна лічыць, што з гадамі стаўленне да мігрантаў стала лепш. І на хустку людзі ўжо не звяртаюць увагі.

Не выключана, што ў наступным годзе праект Упраўлення Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў "Сацыялізацыя і адаптацыя дзяцей бежанцаў у Беларусі" у Цэнтры дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі цэнтра "Эўрыка" працягвацца не будзе.

Калі гэта здарыцца, то валанцёры могуць застацца без працы, а падапечныя - без дапамогі.

"Афганская абшчына ў Беларусі расце. А з цяперашняй сітуацыяй у краіну можа прыехаць яшчэ больш бежанцаў з Афганістана. Людзі не шукаюць нейкага звышлёгкага жыцця. Яны проста шукаюць краіну, дзе было б спакойна. Нядаўна да нас звярнулася пяць афганскіх сем'яў. Яны толькі-толькі прыехалі ў Беларусь. І атрымліваецца, калі праект УВКБ ААН закрыюць - ім не змогуць больш дапамагчы", - з сумам адзначае Нахід Ахмад.