"Яны што, гавораць?" Захад не ведае, што адказаць Расіі

Як адзначае нямецкі палітолаг Аляксандр Рар, ніводнае СМІ Еўропы не вырашылася пакуль апублікаваць у больш-менш поўным выглядзе праекты дагавораў, прапанаваных Масквой. А па тых каментарыях, якія вынікаюць ад крэмленолагаў розных масцей, адчуваецца, што яны здзіўлены і шакіраваны самой мовай і публічнасцю прапаноў Крамля. За апошнія 30 гадоў на Захадзе відавочна адвыклі ад таго, што з імі размаўляюць гэтак адкрыта, выразна і адначасова ў дастатковай меры жорстка, адзначае калумніст РІА Навіны Уладзімір Карнілаў.

Судзячы па ўсім, галоўная праблема для тамашніх каментатараў складаецца ў тым, як прадставіць сваёй публіцы прапановы Расіі, ажыццяўленне якіх адназначна вядзе да дээскалацыі і рэальнага раззбраення, адсоўвае мір ад прорвы ядзернай вайны. Зваць рэчы сваімі імёнамі – значыць адыходзіць ад звыклага для аўдыторыі наратыва, які складаецца ў насаджэнні ідэі аб прыроднай агрэсіўнасці Расіі. Менавіта таму мірныя ініцыятывы ні ў якім разе нельга называць мірнымі ініцыятывамі. Судзячы па першых няёмкіх каментарыях замежных СМІ, выйсце яны знайшлі ў словах "патрабаванні" і "ультыматум": так можна сваім чытачам прадставіць нават мірныя прапановы Расіі як шантаж і пагрозу.

Мяркуючы па рэакцыі з боку былога пасла ЗША ў Расіі Майкла Макфола, ён таксама не зразумеў (а хутчэй за ўсё, зрабіў выгляд, што не зразумеў): мы ў асноўным прапануем зафіксаваць сітуацыю на цяперашнім узроўні, не прасоўваючы ваенную інфраструктуру на небяспечна блізкую адлегласць адзін ад аднаго. У адказ амерыканскі дыпламат высунуў свае прапановы: вывесці расійскія войскі з Прыднястроўя, адклікаць прызнанне Паўднёвай Асеціі і Абхазіі, "вярнуць Крым Украіне" і гэтак далей.

Адказваючы ў духу Макфола, мы, вядома, маглі б прапанаваць Амерыцы зачыніць усе свае заморскія базы, а Паўночнаатлантычнаму альянсу – самараспусціцца. Але дасведчаны палітык сур'ёзна мяркуе, што менавіта так, давядзеннем любой ідэі да абсурду і павінны весціся перамовы. Так, такі зараз узровень заходняй дыпламатыі – застаецца толькі паспачуваць расійскаму дыпкорпусу, якому даводзіцца мець справу з выхадцамі з гэтай школы.

Зыходзячы з першай рэакцыі заходніх журналістаў і аналітыкаў, можна зрабіць выснову, што да больш падрабязнага вывучэння і адказу на расійскія ініцыятывы выбрана тактыка поўнага замоўчвання абавязацельстваў, якія мы бярэм на сябе, і прадстаўлення праектаў як нічым не падмацаваных ультыматумаў з тым, каб выклікаць абурэнне заходняга абывацеля. Напрыклад, сайт Axios так піша пра нашы прапановы: "Патрабаванні Расіі эксперты характарызуюць як максімалісцкія і наўрад ці прымальныя". А далей ідзе пералік абавязацельстваў, якія павінны ўзяць на сябе выключна ЗША і НАТА.

Абсалютна гэтак жа трактуе праекты дагавораў яшчэ адзін дыпламат Стывен Пайфер, былы пасол ЗША на Украіне: "Маскоўскія праекты дагавораў НАТА–Расія і ЗША–Расія поўныя патрабаванняў, якія, як у Крамлі павінны разумець, непрымальныя для Захаду". І падобнае мы чытаем у пераважнай большасці каментарыяў аналітыкаў, якія лічацца на Захадзе асноўнымі "спецыялістамі па Расіі". Уявіце гнеўную рэакцыю амерыканскага чытача, які, зыходзячы з гэтай інфармацыі, прыходзіць да меркавання аб тым, што гэтыя рускія зноў спрабуюць прыставіць пісталет да яго скроні, не прапануючы нічога ўзамен.

Хоць абодва праекты дагавораў - і з НАТА, і асобна з ЗША - як раз мяркуюць узаемныя абавязацельствы і гарантыі. Ясна, што за кулісамі перамоў нашы дыпламаты больш падрабязна тлумачаць сваім калегам, якія менавіта крокі зробіць Масква ў выпадку адмовы Захаду ад нашых мірных ініцыятыў. На публіцы ж намеснік міністра замежных спраў Расіі Аляксандр Грушко растлумачыў гэта так: "Тады мы таксама пяройдзем у гэты рэжым стварэння контрпагроз. Тады будзе позна нас пытацца, чаму мы прынялі такія рашэнні, чаму мы там размясцілі такія сістэмы".

Для тых, хто на Захадзе не разумее дыпламатычнай мовы, можна парэкамендаваць проста ўважліва ўчытацца ў тэкст прапанаваных дакументаў і звярнуць увагу на тое, што Расія не проста патрабуе ад Захаду адмовы ад далейшай эскалацыі сітуацыі, як гэта спрабуюць прадставіць зараз замежныя СМІ. Расія і сама бярэ на сябе цэлы шэраг абавязацельстваў.

Калі ж супаставіць словы Грушко з гэтымі абавязальніцтвамі, то можна зрабіць простую выснову: у выпадку адмовы ЗША і НАТА ад нашых мірных ініцыятыў Расія атрымлівае поўнае маральнае права (юрыдычнае мы і без таго маем) на выкарыстанне тэрыторыі іншых дзяржаў для стварэння тых самых "контрпагроз" у адказ на новыя пагрозы сістэме абароны. Мала таго, расійскія ракеты і ядзернае ўзбраенне могуць апынуцца за межамі краіны. І гэта можа быць не толькі Беларусь, якая ўжо выказала гатоўнасць размясціць іх на сваёй тэрыторыі. Месцы баз для ядзернай і ракетнай інфраструктуры Расіі могуць непрыемна – і нават вельмі непрыемна – здзівіць Вашынгтон. Невыпадкова намеснік міністра замежных спраў Сяргей Рабкоў правёў прамыя паралелі паміж цяперашнім і Карыбскім крызісамі.

Вось чаго не ў стане зразумець ці баяцца ўсвядоміць шматлікія крэмленолагі на Захадзе. Яны чамусьці ўсе патэнцыйныя пагрозы ад Расіі (тыя самыя "контрпагрозы", пра якія казаў Грушко) звязваюць выключна з "расійскім уварваннем на Украіну". Гэта значыць самі сабе прыдумалі ўяўнае "ўварванне", самі ж зараз мяркуюць, што "ультыматум" Масквы заключаецца ў вылучэнні ўмоў для адмовы ад нападзення на Украіну. Галоўны брытанскі крэмленолаг Эдвард Лукас, да прыкладу, на старонках The Times апісваючы свае страхі з нагоды захопу Расіяй усяго Азоўскага ўзбярэжжа, прызнаецца: "Мая самая вялікая асцярога звязана з тым, што барацьба (і, магчыма, нейкае бразганне ядзернай зброяй) скончыцца новым дагаворам па ўзоры Ялцінскага пагаднення са Сталінам у 1945 годзе".

У выніку "спецыяліст па Расіі" з даследчай (чытай: разведвальнай) карпарацыі RAND Сэмюэл Чарап смуткуе на старонках The New York Times: "Дыпламатыя мяркуе кампраміс і гнуткасць. Звычайна гэта цягне за сабой адмову ад публічных ультыматумаў. Па сутнасці, гэта не дыпламатыя. Гэта супрацьлегласць дыпламатыі".

Эх, шкада, гэтыя словы аб кампрамісе не прачытаў генеральны сакратар НАТА Йенс Столтэнберг перад тым, як выступіў з палымянай прамовай, у якой некалькі разоў запар паўтарыў, што альянс не прымае ніякіх кампрамісаў наконт магчымасці недалучэння да яго Украіны. Мяркуючы па логіцы Чарапа, НАТА і дыпламатыя несумяшчальныя. Ці, на думку амерыканскіх аналітыкаў, кампрамісы і гнуткасць павінна праяўляць толькі Расія?

Але паўторымся, гэтыя аналітыкі відавочна не ўчытваліся ўважліва ў тэкст прапанаваных Масквой дакументаў і не зразумелі, што ў выпадку іх непрыняцця Захадам у нас будуць развязаны рукі для здзяйснення нестандартных хадоў, якія неабавязкова будуць абмяжоўвацца Усходнім паўшар'ем.

Можна сабе ўявіць, што пачалося б у Амерыцы і ў тых жа заходніх СМІ, якія абвінавачваюць нас у "нягнуткасці", калі б гаворка зайшла аб размяшчэнні расійскіх ядзерных сістэм дзе-небудзь значна бліжэй да ЗША. Гэта зараз лідары НАТА кажуць Расіі, што ў XXI стагоддзі размовы аб "сферах уплыву" непрымальныя. А той жа Грушко прыгадвае, як у перыяд перамоў па абмежаванні сістэм ПРА амерыканцы ў "пералік сваіх пажаданняў" уключылі пункт аб тым, што Расія павінна прыбраць з Кубы нашу навучальную брыгаду. "Нібыта гэтая навучальная брыгада магла высадзіцца недзе ў Фларыдзе, заваяваць ЗША і гэтак далей", – расказаў намеснік міністра ў інтэрв'ю Уладзіміру Салаўёву.

Калі амерыканцы так перажывалі з нагоды нашых інструктараў на Кубе, можна выказаць здагадку, як яны заспяваюць у выпадку з'яўлення ідэі размяшчэння дзе-небудзь у Цэнтральнай Амерыцы не проста навучальнай расійскай базы. Вось тут яны ўспомняць і аб сваіх "сферах уплыву", і аб лозунгу "Амерыка для амерыканцаў", і аб непрымальнасці з'яўлення расійскай ваеннай інфраструктуры "на заднім двары ЗША". А, нагадаем, менавіта так адклікаліся іх чыноўнікі пра Лацінскую Амерыку ў разгар крызісу ў Венесуэле. І ім падтаквалі тыя ж самыя крэмленологі, патрабуючы не пускаць Расію на амерыканскі "задні двор". Вось вам і недапушчальнасць "сфер уплыву" у XXI стагоддзі.

Самае трывожнае ў каментарыях "спецыялістаў па Расіі" – гэта адсутнасць усведамлення крытычнасці моманту, той небяспечнай рысы, да якой не без іх старання падышлі мы ўсе. Зачараваныя распадам СССР 30 гадоў таму і страціўшыя ў сувязі з гэтым пачуццё меры, яны не могуць зразумець, што мір, заснаваны на процівагах пагроз і контрпагроз, значна менш стабільны, чым пры адсутнасці такіх. Але яшчэ больш небяспечны мір, у якім толькі адзін бок увесь час нарошчвае пагрозы, не маючы ў адказ ніякіх стрымак і проціваг. Такая сітуацыя багатая на сумныя наступствы для чалавецтва.

Менавіта таму Расія прапануе адысці ад гэтай рысы і шчыра папярэджвае, якія процівагі яна будзе выбудоўваць у выпадку адмовы Захаду ад мірных ініцыятыў Масквы. Захад павінен урэшце зразумець, што лепей ужо новае Ялцінскае пагадненне, чым бясконцае нарошчванне пагроз і контрпагроз, якое можа прывесці да жаласнага для ўсіх нас выніку.