Роўна 30 гадоў таму Савецкі Саюз фармальна спыніў існаванне, адначасова на тэрыторыі большасці рэспублік былога Саюза запрацавала новае аб'яднанне – Садружнасць Незалежных Дзяржаў.
Аб спробах умяшання Захаду ва ўнутраныя справы дзяржаў СНД, канстытуцыйнай рэформе ў Беларусі, сітуацыі на Паўднёвым Каўказе, адносінах з новымі ўладамі Афганістана, барацьбе з пандэміяй каронавіруса і іншых гарачых праблемах постсавецкай прасторы ў эксклюзіўным інтэрв'ю агенцтву Sputnik распавёў намеснік кіраўніка МЗС Андрэй Рудэнка.
– У апошні час на постсавецкай прасторы адбываюцца падзеі, якія не могуць не закранаць інтарэсы Расіі. Ускладненні на беларуска-польскай мяжы, успышкі на карабахскім напрамку, газавы крызіс у Малдове, акцыі пратэсту ў Грузіі, узрослая актыўнасць НАТА паблізу расійскіх меж. Ці лічыце вы гэта доўгатэрміновай тэндэнцыяй? Што мае намер зрабіць і робіць Расія, і якую ролю ва ўрэгуляванні сітуацыі магло б адыграць СНД?
– Любыя значныя падзеі і працэсы, якія адбываюцца на постсавецкай прасторы, у той ці іншай ступені закранаюць інтарэсы Расіі, т.ш. гаворка ідзе пра нашых найбліжэйшых суседзяў. Мы надаём першараднае значэнне забеспячэнню стабільнасці і ўстойлівага развіцця рэгіёна. На жаль, такая сітуацыя задавальняе далёка не ўсіх, дзеянні некаторых краін накіраваны на распальванне ў СНД дэзінтэграцыйных працэсаў у мэтах разбурэння сувязей Расіі з яе традыцыйнымі саюзнікамі.
На працягу апошніх гадоў мы назіраем бесперапынныя спробы з боку Захаду ўмешвацца ва ўнутраныя справы дзяржаў-удзельніц СНД. Да прыведзеных вамі прыкладаў можна дадаць практычна поўны "перавод" Кіева пад знешняе кіраванне, адкрытую знешнюю падтрымку несістэмнай апазіцыі ў Беларусі з мэтай рэалізаваць у рэспубліцы сцэнарый чарговай "каляровай рэвалюцыі", спробы ЗША размясціць у цэнтральнаазіяцкіх краінах ваенную інфраструктуру на падставе абвастрэння сітуацыі ў Афганістане. Адзначаем актыўныя крокі па нарошчванні ваенна-біялагічнай актыўнасці заходніх краін на постсавецкай прасторы нібы для супрацьдзеяння пандэміі, уцягванне краін Садружнасці ў правакацыйныя антырасійскія мерапрыемствы НАТА, у тым ліку ў зонах, якія непасрэдна прымыкаюць да Расійскай Федэрацыі. Гэты спісак можна прадоўжыць.
Вядома, пытанні забеспячэння бяспекі і ўстойлівасці сістэмы светаўладкавання ўвесь час знаходзяцца на парадку дня СНД. На сустрэчах кіраўнікоў дзяржаў, урадаў, міністраў замежных спраў крызісныя сітуацыі ў канкрэтных краінах, міждзяржаўныя супярэчнасці, у тым ліку справакаваныя і падагрэваныя звонку, абмяркоўваюцца прадметна і адкрыта. І гэта каштоўна! Партнёры па Садружнасці ў цэлым адэкватна ацэньваюць сітуацыю і рэальныя матывы ЗША і іншых краін Захаду, у большасці сваёй нашы сябры крытычна настроены да санкцыйнага і палітычнага ціску, навязвання чужых каштоўнасцей.
Для нас важна не толькі не дапусціць аслаблення традыцыйных саюзніцкіх адносін з краінамі СНД, але і ўсебакова садзейнічаць іх умацаванню ў розных сферах. Пры гэтым у адрозненне ад НАТА ці ЕС у СНД няма практыкі навязвання партнёрам рашэнняў, якія не адпавядаюць іх інтарэсам. Мы выступаем за раўнапраўны і зацікаўлены дыялог па любых, у тым ліку адчувальных для Расіі тэмах.
Садружнасць, якая адзначае ў 2021 годзе 30-гадовы юбілей, даказала сваю жыццяздольнасць як шматпрофільная рэгіянальная арганізацыя, запатрабаваная пляцоўка для разнапланавага дыялогу. Са свайго боку будзем і ў далейшым прыкладаць намаганні для ўдасканалення яе дзейнасці, пашырэння галіновага супрацоўніцтва, павышэння практычнай аддачы ад узаемадзеяння дзяржаў-удзельніц.
– У лютым 2022 года ў Беларусі запланаваны рэферэндум па канстытуцыйнай рэформе. Пасля рэформы, відавочна, рушыць услед правядзенне новых прэзідэнцкіх выбараў. Што Расія чакае ад гэтай палітычнай трансфармацыі?
– Канстытуцыйная рэформа, як і вызначэнне тэрмінаў новых прэзідэнцкіх выбараў – гэта ўнутраная справа Беларусі. У Расіі шчыра зацікаўлены ва ўнутрыпалітычнай стабільнасці і росквіце саюзнай нам дзяржавы. Бачым, што беларускія ўлады робяць усё магчымае для кансалідацыі грамадства і задавальнення запыту ягонай часткі на мадэрнізацыю палітычнага ладу рэспублікі. Праца над папраўкамі ў Асноўны закон вядзецца адкрыта, з максімальным ахопам розных пластоў насельніцтва, у тым ліку канструктыўнай апазіцыі. Больш за тое, перад іх вынясеннем на галасаванне плануюцца шырокія грамадскія слуханні.
Упэўнены, што канстытуцыйны рэферэндум пройдзе празрыста і без правакацый. Расія прыме любы яго вынік. Права самастойна, без ціску звонку, вызначаць шляхі развіцця сваёй дзяржавы належыць выключна грамадзянам гэтай краіны. І толькі ад іх вырашэння будзе залежаць, калі ў Беларусі адбудуцца новыя прэзідэнцкія выбары.
Што да нашых чаканняў, то спадзяемся, што галоўным вынікам палітычнай трансфармацыі ў Беларусі стане ўмацаванне яе дзяржаўнасці, канчатковая стабілізацыя ўнутрыпалітычнай сітуацыі і рост дабрабыту насельніцтва. У выпадку неабходнасці, мы заўсёды "падставім плячо" брацкай нам рэспубліцы, з якой сумеснымі намаганнямі карпатліва, на раўнапраўных умовах і з глыбокай павагай будуем Саюзную дзяржаву.
– Якая верагоднасць таго, што Платформа 3+3 стане рабочай? Ці прынцыпова ў ёй удзел Грузіі, якая пакуль адмаўляецца прысутнічаць у гэтым рэгіянальным праекце? Ці можа Платформа 3+3 хаця б на пачатковым этапе працаваць як 3+2 (без Грузіі)?
Рэгіянальная кансультатыўная платформа "3+3" стваралася і ўжо функцыянуе як прагматычны, непалітызаваны фармат, накіраваны на збліжэнне краін Паўднёвага Каўказа і іх суседзяў. Акцэнт у нашай сумеснай рабоце робім на пытаннях, якія ўяўляюць агульны інтарэс і працуюць на ўмацаванне мер даверу: развіцці гандлёва-эканамічных, транспартных і культурна-гуманітарных сувязей, а таксама барацьбе з агульнымі выклікамі і пагрозамі. Першае пасяджэнне "3+3", якое прайшло ў Маскве 10 снежня б.г. паказала, што ўдзельнікі зацікаўлены не толькі ў падтрыманні канструктыўнага дыялогу, але і ў наладжванні практычнага ўзаемадзеяння.
Шкадуем, што, нягледзячы на відавочную выгаду ад удзелу ў рабоце Платформы, Тбілісі не накіраваў сваіх прадстаўнікоў на першую сустрэчу. Пры гэтым усе ўдзельнікі выказалі зацікаўленасць у падключэнні Грузіі і сышліся ў тым, што "дзверы" для гэтай краіны застаюцца адчыненыя.
– Ці абмяркоўваюцца з партнёрамі з краін ЦА рызыкі, звязаныя з магчымым прытокам бежанцаў з Афганістана ў краіны рэгіёна? Ці ідзе размова аб дадатковых сумесных мерах для прадухілення тэрарыстычнай пагрозы з вельмі нестабільнага зараз Афганістана?
– Зразумела, гэтая праблема, вырашэнне якой носіць комплексны характар, уваходзіць у лік асноўных тэм абмеркавання з нашымі цэнтральнаазіяцкімі партнёрамі. Многае залежыць ад таго, як будзе развівацца сітуацыя ў самім Афганістане, ці ўдасца агульнымі сіламі зберагчы гэтую краіну ад гуманітарнай катастрофы. Мы прымаем удзел у яе вырашэнні, аказваючы прамую дапамогу народу Афганістана, дамагаючыся мабілізацыі міжнароднай падтрымкі, у тым ліку "размарозкі" сродкаў афганскага ўрада на рахунках у замежных банках. З іншага боку, у нас ёсць дакладнае разуменне, што разам з бежанцамі ў сумежныя краіны могуць прасачыцца тэрарысты. Зыходзячы з гэтага, мы сумесна з суседнімі з Афганістанам дзяржавамі прымаем меры папераджальнага характару, абменьваемся інфармацыяй, праводзім сумесныя вучэнні і манеўры, дапамагаем пастаўкамі тэхнікі, прадукцыі ваеннага прызначэння, спецсродкаў, перш за ўсё, для пагранічнай бяспекі. Варта таксама адзначыць, што нашы цэнтральнаазіяцкія партнёры маюць шматвяковы вопыт суседства з Афганістанам і лепш за многіх разумеюць спецыфіку выбудоўвання адносін з ім. Робяць яны гэта, зыходзячы са сваіх задач бяспекі і развіцця, а таксама традыцыйных сувязей з роднаснымі абшчынамі па тым боку мяжы. Мы з разуменнем ставімся да гэтага. Наша задача – каардынаваць крокі ў агульных інтарэсах: пераадолення ўнутрыафганскага крызісу, недапушчэння "пераліву" пагроз у наш бок.
– Ці намеціліся пазітыўныя змены ў адносінах Расіі і Малдовы пасля візіту ў Маскву намесніка Прэм'ер-міністра, міністра замежных спраў і еўрапейскай інтэграцыі Рэспублікі Малдова М.Папеску? І ці ішла размова аб падрыхтоўцы візіту Прэзідэнта Рэспублікі Малдова М.Санду ў Маскву?
– Пасля некаторай паўзы, выкліканай электаральнымі працэсамі ў Малдове, можна канстатаваць паступовае аднаўленне палітычнага дыялогу з Кішынёвам. Нашы двухбаковыя кантакты набываюць рэгулярны, устойлівы характар.
У жніўні гэтага года Кішынёў наведаў намеснік кіраўніка адміністрацыі прэзідэнта Д.Н.Козак. У кастрычніку ў Маскву прыязджалі віцэ-прэм'еры Малдовы В.Кульмінскі і А.Спыну, у Афінах адбылася сустрэча старшыні Савета Федэрацыі У.І.Мацвіенка са спікерам Парламента РМ І.Гросу.
Падчас рабочага візіту ў Расію М.Папеску 17 лістапада б.г. былі падпісаны Сумесная заява мініндзел з нагоды 20-годдзя двухбаковага Дагавора аб дружбе і супрацоўніцтве 2001 года і План кансультацый паміж МЗС на 2022-2023 гады. Адбылася таксама сустрэча сустаршыняў двухбаковай Міжурадавай камісіі па эканамічным супрацоўніцтве М.Папеску і міністра сельскай гаспадаркі Д.Н.Патрушава. Дасягнута дамоўленасць аб правядзенні ў першым квартале 2022 г. 17-га пасяджэння Камісіі, падрыхтоўка да якога вядзецца цяпер. Працягнуцца кантакты і па лініі МЗС дзвюх краін.
Мы вітаем настрой малдаўскага кіраўніцтва на канструктыўнае, прагматычнае супрацоўніцтва з Расіяй, накіраванае на вырашэнне адкрытых пытанняў. Разлічваем пры гэтым, што адпаведныя заявы малдаўскага боку будуць падмацоўвацца практычнымі крокамі. Са свайго боку гатовы да прадаўжэння такога ўзаемадзеяння на прынцыпах прагматызму і ўзаемнага ўліку інтарэсаў.
Што датычыцца магчымасці візіту Прэзідэнта Рэспублікі Малдова М.Санду ў Расію, то гэта пытанне расійскі бок ужо неаднаразова каменціраваў, у тым ліку па выніках нядаўніх перагавораў з М.Папеску ў Маскве – гаварыць аб такім візіце можна будзе тады, калі для гэтага будзе сфарміраваны важкі і насычаны парадак дня.
– Ці можна разлічваць у бліжэйшы час на правядзенне афіцыйнай сустрэчы фармату "5+2"? Ён бяздзейнічае ўжо два гады. Ці абмяркоўваецца ў практычнай плоскасці пытанне вываду з Прыднястроўя АГРВ і складоў з боепрыпасамі?
– Так, сапраўды, на працягу апошніх двух гадоў працэс прыднястроўскага ўрэгулявання перажывае не лепшыя часы. Паказчыкам з'яўляецца тое, што апошняя афіцыйная сустрэча міжнароднага перамоўнага працэсу "5+2" адбылася ў Браціславе яшчэ ў кастрычніку 2019 г. Прычын працяглай паўзы некалькі – гэта і пандэмія каронавіруса, і ўнутрыпалітычныя працэсы ў самой Малдове.
У 2021 г. Расія і іншыя пасрэднікі і назіральнікі фармату "5+2" прыклалі нямала намаганняў для падрыхтоўкі і правядзення яго чарговага пасяджэння да канца года. Такая магчымасць была цалкам рэальнай, але так і не была рэалізавана з-за пазіцыі малдаўскага боку. Здавалася б, менавіта Кішынёў павінен быць найбольш зацікаўлены ў прасоўванні наперад працэсу ўрэгулявання, аднаўленні дынамікі працы фармату "5+2". Аднак узялі верх, мабыць, нейкія іншыя меркаванні.
У якасці краіны-гаранта і пасрэдніка ў перагаворным працэсе, як і ў двухбаковым плане заклікаем Кішынёў і Ціраспаль актывізаваць дыялог па пытаннях прыднястроўскага ўрэгулявання, у т.л. у фармаце "5+2". Выступаем за аднаўленне рытмічнай працы гэтага механізма і найхутчэйшае правядзенне яго наспелай сустрэчы. Такая палітычная воля з боку Ціраспаля маецца.
Што да прысутнасці Аператыўнай групы расійскіх войск на левабярэжжы Днястра, то яно мае ясна абазначаныя мэты. АГРВ, перш за ўсё, забяспечвае расійскі міратворчы кантынгент у складзе Сумесных міратворчых сіл. Мандат міратворчай аперацыі далёка не вычарпаны і дакладна ўвязаны з выхадам на палітычныя дамоўленасці аб урэгуляванні канфлікту. Пакуль да гэтага далёка.
Іншая прычына знаходжання АГРВ у Прыднястроўе – неабходнасць аховы складоў ваеннай маёмасці. Гэта цалкам наша адказнасць. Мы не адмаўляемся ад абавязацельстваў па вывазе і ўтылізацыі гэтай маёмасці і гатовы сумесна з малдаўскім бокам разгледзець практычныя крокі ў гэтай галіне.
– На працягу апошняга года Расія актыўна дапамагала краінам СНД у барацьбе з пандэміяй каронавіруса. Цяпер на парозе – новы віток і новыя пагрозы – штам амікрон. Ці плануецца ўзгадненне дзеянняў і далейшае развіццё супрацоўніцтва па гэтым напрамку?
– Наша жыццё ўжо амаль два гады праходзіць пад знакам барацьбы з пандэміяй COVID-19. Такая новая рэальнасць з намі, відаць, надоўга: у розных рэгіёнах свету стала выяўляюцца новыя штамы, а колькасць захварэлых, нажаль, змяншаецца не моцна.
Аднак, як ні парадаксальна, пры пошуку адказаў на такі сур'ёзны выклік мы здолелі знайсці рэсурсы для росту і развіцця. Размова ідзе, перш за ўсё, аб паглыбленай лічбавізацыі розных сфер чалавечай жыццядзейнасці, абмене самымі сучаснымі біямедыцынскімі тэхналогіямі.
Што датычыцца краін СНД, зыходзім з важнасці захавання агульнай санітарна-эпідэміялагічнай прасторы гэтай прасторы. Расія гатова адыграць сваю ролю ў гэтым працэсе. Менавіта таму мы працягваем аказваць усебаковую дапамогу сябрам па Садружнасці ў супрацьдзеянні COVID-19. Узаемная падтрымка і ўзаемавыручка ў няпростай сітуацыі натуральная і нармальная. Гэта тое, што адрознівае найбліжэйшых сяброў і саюзнікаў, якія бок аб бок жылі стагоддзямі.
З пачатку пандэміі мы накіравалі ў дзяржавы СНД больш за сотню тысяч вакцын, вялікую колькасць тэст-сістэм, медыкаментаў, сродкаў індывідуальнай аховы, мабільных дыягнастычных комплексаў і сучасных мікрабіялагічных лабараторый. Па лініі Міністэрства аховы здароўя Расіі, Мінабароны Расіі, Расспажыўнагляду ў краіны Садружнасці для аказання навукова-метадычнай падтрымкі і назапашвання ўласнага вопыту выязджаюць расійскія спецыялісты-медыкі.
На парадку дня – паглыбленне наладжанага прадметнага ўзаемадзеяння і аказанне ўсёй неабходнай навукова-метадычнай падтрымкі. Адзначаем эфектыўнасць рэгулярных кантактаў паміж эпідэміялагічнымі службамі нашых краін, у прыватнасці ў рамках пасяджэнняў Каардынацыйнага савета па праблемах санітарнай аховы тэрыторый дзяржаў-удзельніц СНД ад завозу і распаўсюджвання асабліва небяспечных інфекцыйных хвароб. Прыемна, што ўдасканальваецца дагаворна-прававая база Садружнасці.
– Адна з хвалюючых грамадзян краін СНД тэм – непрызнанне Расіяй сертыфікатаў аб вакцынацыі "Спутник V" за мяжой (гэта значыць, прышчэпка "Спутникам", напрыклад, у казахстанскай паліклініцы, у Расіі не прызнаецца), што стварае шэраг праблем мноству мігрантаў з краін Садружнасці. З-за чаго ўзнікла такая праблема і якія шляхі для яе вырашэння існуюць сёння?
Хацеў бы пачаць з таго, што расійская вакцына "Спутник V" актыўна прымяняецца абсалютна ва ўсіх краінах СНД, акрамя хіба што Украіны, карыстаецца даверам і, як следства, вялікім попытам у мясцовага насельніцтва. Пастаўкі, як я ўжо казаў, вылічаюцца сотнямі тысяч доз першага і другога кампанентаў. У Арменіі, Беларусі, Казахстане і Узбекістане паспяхова наладжана ліцэнзійная вытворчасць, з Азербайджанам такое пытанне ў стадыі абмеркавання. Мяркую, што гэта вялікая перамога айчыннай навукі, у тым ліку ў міжнародным разрэзе. Аднаўленню мабільнасці насельніцтва ва ўмовах пандэміі дапамагае таксама рэалізацыя сумеснага праекта ў галіне інавацый і інфармацыйных тэхналогій – лічбавы дадатак "Вандрую без COVID-19". Яго ўдзельнікамі з’яўляюцца ўсе краіны ЕАЭС і большасць партнёраў па СНД.
Цяпер пад агульнай каардынацыяй Урада Расійскай Федэрацыі вядзецца грунтоўная работа па міжнародным прызнанні сертыфікатаў аб вакцынацыі расійскімі прэпаратамі, уключаючы тэму прызнання QR-кодаў вакцынных сертыфікатаў, з замежнымі дзяржавамі, замежнымі эканамічнымі і палітычнымі аб'яднаннямі. Створана адпаведная міжведамасная рабочая група пад кіраўніцтвам Міністэрства аховы здароўя Расіі. Ідуць профільныя кансультацыі з шэрагам краін, сярод якіх Казахстан, падчас якіх абмяркоўваецца форма дамоўленасці і іншыя прававыя аспекты.
Перакананы, што многія грамадзяне не толькі Расійскай Федэрацыі, але і шэрага іншых дзяржаў, перш за ўсё краін СНД, разлічваюць на больш хуткае вырашэнне праблемы з прызнаннем сертыфікатаў. Хачу запэўніць, што МЗС Расіі са свайго боку робіць для гэтага ўсё магчымае.