Украіна пераняла трэнд краін Захаду зносіць помнікі савецкай эпохі, і зараз пад ударам можа аказацца Манумент Дружбы, які знаходзіцца на стыку меж Беларусі, Расіі і Украіны.
Навіна аб намеры ўлад Чарнігаўскай вобласці дэманціраваць манумент "Тры сястры" закранула за жывое многіх. Sputnik прапануе нагадаць усім, хто мае намер паставіць свой подпіс пад рашэннем аб зносе, унікальную гісторыю "Трох сясцёр".
Манумент на мяжы Беларусі, Расіі і Украіны ўстанавілі ў 1975 годзе. Да 2014 года тут штогод праводзіўся грандыёзны міжнародны фестываль "Славянскае адзінства" і працаваў маладзёжны лагер дружбы. Тысячы беларусаў, расіян і ўкраінцаў за тры дні на прыродзе знаходзілі сабе новых сяброў. Нават пасля развалу СССР раз на год тут сціраліся межы – падчас фестывалю пашпарты ніхто не пытаўся.
Як аказалася, традыцыя збірацца на стыку трох рэспублік пачалася задоўга да ўзвядзення манумента.
Лідзія Елавая не па чутках ведае ўсю гісторыю "Трох сясцёр"
© Sputnik / Мария Амелина
Гэта было ў 1964 годзе. Межы ў той час былі чыста адміністрацыйнымі. Рабяты-школьнікі з суседніх вёсак хадзілі адзін да аднаго ў госці, знаёміліся, улюбляліся. Гамяльчанка Лідзія Сцяпанаўна Елавая тады жыла на расійскім баку, у Новых Юркавічах. Яе бацька Сцяпан Рудзянок працаваў у мясцовай школе дырэктарам і вельмі моцна сябраваў з калегамі з беларускай Кругавецкай і ўкраінскай Клюсаўскай школ.
"Міхаіл Гольдзін і Анатоль Васільеў былі частымі гасцямі ў нашым доме. У адзін з такіх візітаў і нарадзілася ідэя праводзіць сустрэчы моладзі з трох бліжэйшых вёсак недзе пасяродку. Як зараз памятаю, тата з гасцямі доўга спрачаліся, а потым выйшлі з двара і наўпрост у бярозавы гай. Так і выбралі месца для будучага фестывалю. Значна пазней недалёка ад гаю вырас манумент", – успамінае, як усё пачыналася Лідзія Елавая.
Сцяпан Рудзянок, Анатоль Васільеў, Міхаіл Гольдзін
© из личного архива Лидии Еловой
Хто першым з дырэктараў школ прапанаваў трохбаковы фармат сустрэч, гамяльчанка ўжо і не памятае. Галоўнае, гаворыць, што ўсе загарэліся ідэяй. Адразу вызначыліся і з часам – кожны год у чэрвені, пасля апошніх школьных званкоў. Накідалі з дзесятак варыянтаў для будучых сустрэч – ад "кацялка сяброўства", калі ў адным посудзе вараць усімі прынесеную бульбу, да музычных пасядзелак ля вогнішча.
"Спачатку збіраліся вёскамі. А калі аб задуме даведаліся старшыні трох прыгранічных калгасаў, сябраваць сталі на ўзроўні раёнаў. У 1964 году поруч бярозавага гаю з’явіўся памятны знак – гранітны валун, а потым на яго месцы збудавалі невялікую металічную стэлу на цагляным пастаменце", - апавядае Елавая.
Сустрэчы, паводле слоў Лідзіі Сцяпанаўны, заўсёды праходзілі ў вельмі душэўнай абстаноўцы. Удзельнікі частавалі адзін аднаго саленнямі, салам, спявалі і танцавалі – агульных інтарэсаў было шмат.
На першыя сустрэчы моладзь заўсёды прыязджала ў нацыянальных строях.
© Sputnik / Мария Амелина
"Людзей збіралася вельмі шмат, бо ў адных Новых Юркавічах тады жылі 700 чалавек, ды і Кругавец заўсёды быў моцнай вёскай. Самаарганізацыяй займаліся дзесяць гадоў запар. Гэта было лёгка, бо вясковыя ўвесь час размаўлялі адзін з адным. Украінская Сянькоўка так наогул аддзялялася ад Новых Юркавічаў толькі невялікай рэчкай Жэведа. Ды хіба гэта перашкода для сяброўства?" - кажа як ёсць ветэран міжнароднага форуму.
Атрымліваецца, культурную праграму стваралі самі сабе. Але мерапрыемства неўзабаве заўважылі ў высокіх кабінетах, і ў 1969 годзе яно праходзіла ўжо пад кіраўніцтвам партыйных органаў. А потым прынялі рашэнне аб увекавечанні брацкай сувязі народаў памятнай стэлай. Быў аб’яўлены міжабласны конкурс праектаў, перамогу ў якім атрымаў гомельскі архітэктар Леанід Стукачоў.
На фестываль "Славянскае адзінства" ў розныя гады прыязджалі артысты з трох краін.
© из личного архива Лидии Еловой
У 1975 годзе, да 30-годдзя Перамогі над фашызмам, Манумент Дружбы быў пабудаваны і на доўгія гады стаў цэнтрам міжнароднага фестывалю "Славянскае адзінства" і маладзёжнага лагера.
"Вось вам і "вясковыя пасядзелкі" ля прыгранічча. Сюды пачалі прыязджаць знакамітыя артысты, знакавыя палітычныя фігуры. У 2004-м у фестывалі ўдзельнічалі кіраўнікі трох дзяржаў Аляксандр Лукашэнка, Уладзімір Пуцін і Леанід Кучма. У мяне была магчымасць сфатаграфавацца з імі, але чамусьці пасаромелася", – успамінае гэты момант Елавая.
Лідзія Сцяпанаўна, дарэчы, дарма скромнічала. Насамрэч фота камсамолкі-прыгажуні аднойчы нават упрыгожыла вокладку часопіса "Украіна". Зроблена яно якраз каля Манумента Дружбы. На здымку яна знята ў абдымку з дзяўчынай з Украіны. Абедзьве ў нацыянальных строях. Славянкі тады не ведалі, што патрапілі ў аб’ектыў фотакарэспандэнта найстарэйшага часопіса суседняй рэспублікі.
На вокладцы ўкраінскага часопіса "Украіна", Лідзія Елавая справа
© из архива Лидии Еловой
Сувязі абарваліся ў 2014 годзе па палітычных прычынах. Украіна на афіцыйным узроўні адмовілася ад фестывалю. У 2015-м сустрэчу пад брэндам "Славянскае адзінства" правялі ў расійскіх Клінцах, а праз год – у беларускай Ветцы, але, паводле слоў Елавой, гэта было ўжо зусім не тое.
"Умяшалася палітыка, сышла душа", - коратка тлумачыць прычыны першапраходзец "Славянскага адзінства".
У навіну аб зносе манумента "Тры сястры" Лідзія Елавая спачатку не паверыла. Некалькі разоў перачытала, а потым пачала тэлефанаваць калегам.
"Адразу набрала старую знаёмую ў бранскім Клімаве, з якой пазнаёміліся ля "Трох сясцёр" і да гэтага часу падтрымліваем сувязі. У яе таксама шок. Патэлефанавала ва ўкраінскую Гародню. Дарэмна, сувязі няма", – падзялілася першай рэакцыяй Елавая.
Хапае пытанняў і чыста эканамічных, адказаў на якія пакуль няма.
"Будаўся манумент на грошы Расіі, Беларусі і Украіны. Хто даў права апошняй краіне вырашаць за ўсіх?" – не хавае абурэння Лідзія Сцяпанаўна.
І напрыканцы заўважае: "Хто б як ні імкнуўся пасварыць сяброў з краін-суседак, разарваць роднасныя сувязі, нічога ў іх не атрымаецца. Гістарычную памяць не выразаць ні лазерам, ні напільнікам, ні нават кінжаламі!".
>>> Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь
Чытайце таксама:
Сейм Латвіі ўзгадніў знос манумента Вызваліцелям Рыгі
Помнік Дастаеўскаму адкрылі ў Фларэнцыі
Эканомія або памылка: у Малдове па рашэнні ўлад загасілі Вечны агонь
Помнік савецка-польскаму братэрству па зброі дэмантавалі ў Польшчы
Мемарыял над магілай беларускага афіцэра разбурылі ў Латвіі