Неразгаданыя тайны кампазітара Лучанка

Яны былі разам, і ўзяць у суседа па лесвічнай пляцоўцы шклянку солі, паўбуханкі хлеба, трохі сланечнікавага алею, а то і "траячку" да палучкі – нікога не дзівіла, а разам з соллю цалкам можна было атрымаць і кавалак пірага, калі было свята.

Ігар Лучанок – адзін з іх. Ён, які меў шалёную славу кампазітара-песенніка, ніколі не "зоркаваў". Ніколі не выказваў сваёй перавагі ні перад кім. Не, не гуляў у сціпласць, а быў такім. Так, сям’я паўплывала: бацька – лекар, маці – педагог, гэта значыць тая самая соль зямлі беларускай, з якой нараджаліся ва ўсе часы творчыя людзі.

Нядаўна я быў на Плошчы Свабоды. У рамках праекта "Мосты дружбы: Россия – Беларусь" у канцэртнай зале "Верхні горад" выконвалі свае музычныя творы мінчане і пецярбуржцы, а здымаў гэтае мерапрыемства вядомы фотакарэспандэнт Юрый Іваноў. Калі куранты адбівалі мелодыю "Песні пра Мінск", прызнаны фоталетапісец Беларусі спытаў: " Аўтара гэтай мелодыі ведаеш, – і, не чакаючы адказу, працягнуў, – гучыць як народная, а гэта Лучанок! Яму 6 жніўня 85 гадоў споўнілася б…".

Калумніст Sputnik Яўген Агурцоў-Кржыжаноўскі і Юрый Іваноў працягнулі напярэдадні юбілею кампазітара гэтую гутарку:

– Супадзенні падобна асацыятыўнаму шэрагу: чым іх больш, тым багацей атрымліваецца вобраз. Ці не так?

– Калі пра Ігара Лучанка, то так. Па-першае, ён – мінчанін, па-другое – ганаровы грамадзянін Мінска, па-трэцяе – вучыўся ў музыкалцы на цымбалах і піяніна прама тут, насупраць Ратушы, а потым у кансерваторыі, якую потым і ўзначаліў у якасці рэктара, а Саюзам кампазітараў БССР і зусім кіраваў каля чатырох дзесяткаў гадоў.

– Цэлая музычная эпоха звязана з іменем гэтага чалавека, які на пытанне аб тым, як ствараецца музыка зусім шчыра і без рысоўкі адказваў, што ён не ведае і ўпэўнены, што ніхто не ведае, таму што мелодыя – гэта тайна. Юрый Сяргеевіч, вы сябравалі з Лучанком шмат гадоў і каму, як ні вам, ведаць яго тайны. Ігар Лучанок быў адораным музыкантам, які скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю і аспірантуру Маскоўскай кансерваторыі імя Ціхана Хрэннікава, які аднолькава ўмела і гарманічна працаваў і ў сімфанічных фарматах, і ў камерных: на яго рахунку санаты, кантаты, фартэпіянныя п’есы і вакальныя цыклы, струнныя квартэты, музычныя фантазіі на нацыянальныя беларускія тэмы і музыка да кінафільмаў. Але найбольш пладавіты, запатрабаваны і каштоўны слухачамі Лучанок быў як непераўзыдзены кампазітар-песеннік.

– Удумайцеся, ён напісаў за сваё жыццё больш за чатырыста песень! Гэта значыць, амаль двое сутак мог доўжыцца канцэрт, складзены толькі з песень Лучанка. А выканаўцамі былі б: вакальна-інструментальныя ансамблі "Песняры", "Сябры", "Верасы", а таксама Сафія Ратару, Іосіф Кабзон, Леў Лешчанка і многія іншыя артысты. І проста немагчыма ўявіць сучасную музычную культуру без песень Лучанка.

– Я ведаю, што ў кампазітара шмат званняў і прэмій. Зорка з яго іменем ёсць на Плошчы Зорак у Маскве. Ён народны артыст Беларусі і СССР, лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола і Дзяржаўнай прэміі Беларусі, спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, узнагароджаны ордэнамі "Знак Почета", Кастрычніцкай рэвалюцыі, Дружбы народаў, Францыска Скарыны, Айчыны III ступені і гэтак далей. І ўсё ж, Юрый Сяргеевіч, галоўную тайну Лучанка вы, пасля столькіх гадоў сяброўства, ведаеце?

– Мы пазнаёміліся ў 1963 годзе. Гэта быў час "адлігі", калі ў газетах былі не толькі фатаграфіі правадыроў, а радыё казала не толькі голасам Левітана. Менавіта на гэтай хвалі ў нас была моладзевая тэлепраграма "Я из шестидесятых", якая, дарэчы, ішла ў прамым эфіры – інакш гэта было проста тэхнічна немагчыма. Для газеты "Знамя юности", дзе я тады працаваў, мяне папрасілі сфатаграфаваць запрошанага на гэтую праграму маладога кампазітара. Да гэтага часу памятаю першыя ўражанні ад гэтага чалавека. Ён быў увесь у сабе, пагружаны ў творчасць і адчуваў нейкую адарванасць ад знешняга свету. Гэтым ён мяне і прыцягнуў. Я пасадзіў яго за фартэпіяна, ён сыграў, і мелодыя мяне натхніла. Ужо тады фатаграфія была для мяне не толькі візуальным мастацтвам – яна магла быць і гукам. Тады Ігару Лучанку было 25 гадоў. Але гэтая засяроджанасць уласціва яму заўсёды. Я думаю, што музыка патрабуе адзіноты. Я не ведаю, што такое калектыўная кампазіцыйная творчасць: яна можа быць толькі індывідуальнай. Кампазітар не сказаць, што адзіночка (лёс зусім не разлучыў блізкіх людзей Лучанка), але… пустэльнік, які шмат часу праводзіць сам-насам з музычным інструментам, нотамі.

А далей... Далей час кудысьці сышоў, і засталіся ўспаміны аб вялікім кампазітары, якія распавёў яго блізкі сябар. Распавёў без прыкрас і знарочыстага шанавання, крыху іранічна і праўдзіва.

– Праз два гады пасля той першай сустрэчы Лучанок стаў вядомы на ўвесь Саюз. Яго песня "Памяць сэрца", напісаная на вершы Міхаіла Ясеня, глыбока кранула ўсіх. І гэта зразумела. З канца вайны мінула ўсяго 20 гадоў, самі ветэраны тады былі яшчэ зусім не старыя. І іх успаміны не пацьмянелі з часам, яны захавалі эмацыянальную вастрыню. У выніку я атрымаў заказ зрабіць яшчэ адзін партрэт кампазітара – на гэты раз для газеты "Советская культура". Ён без роздумаў пагадзіўся: трэба, так трэба. Ігар Міхайлавіч не надта любіў пазіраваць, але паважаў любую прафесію, у тым ліку і фотажурналіста.

Мы сустрэліся ў парку Янкі Купалы. Пагружаны ў сябе Лучанок, такі крыху растрапаны, у сваім звычайным касцюме, сядзеў на лаўцы і цярпліва чакаў, пакуль я зраблю сваю працу. Можа быць, у гэты момант у яго галаве гучалі новыя мелодыі, а можа, ён канцэнтраваўся на ўслухоўванні ў цішыню – не ведаю. Я рабіў адзін здымак, другі, але вынік мяне не задавальняў. І раптам побач з Ігарам сеў верабей. Я адчуў, што паміж імі на імгненне выявілася нейкае духоўнае падабенства. Абодва незалежныя, адхіленыя ад знешняга свету, сканцэнтраваныя на сабе, неяк унутрана натапыраныя... І тут мне стала зразумела: вось ён – той партрэт, які я хацеў.

– Аднойчы з Масквы ў Мінск прыехалі такія знакамітасці, як Аляксандра Пахмутава і Мікалай Дабранраваў. Мы сустрэліся ў Мар’інай Горцы. Атмасфера была нефармальнай, людзі былі ўсе свае. І вось у адзін цудоўны момант Ігар узяў у рукі акардэон – і на гэтым інструменце, а ён ім валодаў не горш, чым фартэпіяна, выканаў шыкоўны імправізаваны нумар, які вельмі спадабаўся маскоўскім гасцям.

Памятаю, кампазітар Андрэй Пятроў, яшчэ зусім малады, раптам сказаў яму: "Лучанок, колькі ты можаш песні пісаць? Пішы аперэту!". Ігар усміхнуўся з самым сур’ёзным выглядам. Потым, калі мы ўжо былі адны, я пачаў думаць: хто мог бы напісаць лібрэта для гэтага твора. Але Ігар мяне адразу асадзіў: "Юра, я ніколі і ні завошта не буду пісаць аперэту".

– Аднойчы мы сядзелі ў прыемнай кампаніі сяброў у нумары маскоўскай гасцініцы Лучанка. У нейкі момант я спытаў Мулявіна, які там быў: "Валодзя, скажы шчыра: табе падабаецца Ігар як кампазітар? Як з ім працаваць?". Пытанне было крыху правакацыйным. Тым больш, "Песняры" да таго часу ўжо выконвалі нямала песень Лучанка, і яны тады грымелі на ўвесь свет. Як вядома, у Мулявіна было асаблівае пачуццё гумару. Ён адказаў, не задумаўшыся. І гэтую фразу я запомніў назаўжды: "Няхай Лучанок дасць мне хоць адну нотку! Але гэта будзе нотка Лучанка, і я зраблю з яе казку!".

Бясспрэчна, творы Ігара былі блізкія Мулявіну. Гэта было сапраўднае сяброўства двух геніяў.

Я лічу вельмі важным, калі выканавец і кампазітар думаюць ва ўнісон, калі разам ствараюць песню.

– Амаль на ўсіх фота Лучанок апрануты ў сціплы строгі касцюм. Мне здаецца, ён ставіўся да моды, як Маякоўскі, які пісаў, што, "и кроме свежевымытой сорочки, скажу по совести, мне ничего не надо".

Ігар Міхайлавіч заўсёды быў ахайны і дагледжаны, але ніколі не станавіўся рабом рэчаў. Але на канцэрт ці ўрачысты вечар ён ужо быў апрануты з іголачкі. Пра гэта заўсёды клапацілася яго жонка Аляксандра Рыгораўна.

Ігару вельмі пашанцавала з жонкай. Яна была яго надзейным сябрам і памочнікам. Аб іх адносінах можна напісаць верш, а можна сказаць у двух словах: гэта каханне. Тым больш што Аляксандра Рыгораўна – сама творчая асоба, у яе дзве музычныя адукацыі і цэлае жыццё са звычайным геніем...

"Там кружыцца бусел над роднаю хатай, чакае матуля мая…". Два чалавекі-творцы з дапамогай гукаў і фатаграфій адлюстроўваюць свет, ствараючы культуру цэлага народа. Парадокс, але аказваецца, што нехта можа бачыць гук і… чуць фатаграфіі. Ігар Лучанок так сказаў: "Юра Іваноў – не фатограф, ён фотамастак, а дакладней, найталенавіты мастак, а яго лепшыя працы – момант ісціны, і яны застануцца ў гісторыі".

Яны засталіся! 85 гадоў было б сёння Ігару Лучанку, але чаму было б? Фатаграфіі, як і рукапісы не гараць, а музыка – вечная. Віват маэстра!