Не толькі Хатынь і Брэсцкая крэпасць: куды адправіцца на экскурсію 9 мая

Беларусь больш за іншыя краіны Еўропы пацярпела ад Другой сусветнай вайны. На беларускай зямлі нямецкія захопнікі спалілі, разбурылі і разрабавалі 209 з 270 гарадоў і раённых цэнтраў і 9,2 тысячы вёсак.

Але самай балючай і цяжкай стратай стала гібель людзей: за гады вайны загінула, паводле розных ацэнак, ад 2,5 да 3 і больш мільёнаў жыхароў рэспублікі. Сёння ў розных кутках краіны, якая ў 1941-1945 гадах страціла значную частку насельніцтва, створаны мемарыяльныя комплексы, устаноўлены манументы, прысвечаныя падзеям самай страшнай і кровапралітнай вайны.

Усяго на тэрыторыі Беларусі каля 9 тысяч помнікаў і пахаванняў Вялікай Айчыннай вайны, яны ўваходзяць не толькі ў ваенна-гістарычныя маршруты і экскурсіі, але і з’яўляюцца месцам ушанавання загінулых у тыя гады. Якія з іх абавязкова варта наведаць 9 мая, у Дзень Перамогі, карэспандэнту Sputnik расказаў вопытны экскурсавод і кандыдат гістарычных навук Сяргей Бусько.

На думку гіда, у Дзень Перамогі карысным будзе наведаць комплекс "Лінія Сталіна", які лічыцца адным з найбольш цікавых прыкладаў даваенных умацаванняў у Беларусі. Тым больш знаходзіцца ён зусім недалёка ад Мінска, усяго толькі за 20 км ад МКАД.

На тэрыторыі комплексу захаваліся сапраўдныя доты, асобнай увагі заслугоўвае экспазіцыя ваеннай тэхнікі розных гадоў.

Звычайна 9 і 10 мая ў комплексе праводзяць урачыстыя мерапрыемствы, прысвечаныя Дню Перамогі, і рэканструкцыю баёў.

Што тычыцца кошту ўваходнага білета, то для дарослых звычайна ён складае 25 рублёў, для студэнтаў – 20, а для школьнікаў – 15. Дзецям да шасці гадоў уключна білеты не патрэбны, яны могуць свабодна праходзіць на мерапрыемства, але ў суправаджэнні дарослых. Аднак ёсць важны нюанс, які варта ўлічваць: у дні правядзення маштабных рэканструкцый кошт уваходнага білета можа мяняцца.

Дарэчы, 9 і 10 мая з 9:00 да 19:00 для гасцей святочных мерапрыемстваў на "Лініі Сталіна" будзе арганізаваны аўтобусны маршрут № 948Э. Адпраўляцца ён будзе ад "ДС Кунцаўшчына" і браць пасажыраў на прыпынках "Станцыя метро Каменная Горка", "Ждановічы" і "Школа №1". Кошт праезду на гэтым аўтобусе будзе ад 1 да 4 рублёў у залежнасці ад прыпынку пасадкі і высадкі.

Таксама Бусько рэкамендуе наведаць мемарыяльны комплекс "Курган Славы". Ён размешчаны ў Смалявіцкім раёне на 21-м кіламетры магістралі М2 "Мінск – Нацыянальны аэрапорт "Мінск".

Вышыня комплексу складае больш за 70 м, палова з іх прыпадае на сам курган. У яго закладзена зямля гарадоў-герояў СССР: тысячы людзей прыносілі сюды па жмені з розных населеных пунктаў, якія пацярпелі падчас вайны.

На вяршыні ўзвышаецца скульптурная кампазіцыя з чатырох штыкоў, якія сімвалізуюць франты, што змагаліся за вызваленне Беларусі. Ад падножжа кургана да іх вядуць дзве лесвіцы, кожная з якіх складаецца з 241 прыступкі.

Працуе комплекс ва ўсе дні акрамя нядзелі і панядзелка. Цана ўваходнага білета складае ўсяго 2,5 руб. (для школьнікаў, навучэнцаў і студэнтаў – адзін рубель). Фатаграфаванне на тэрыторыі комплексу не бясплатнае – за здымак кожнай адзінкі ваеннай тэхнікі трэба заплаціць па рублі.

На адкрытай частцы "Кургана Славы" музейныя работнікі мемарыяльнага комплексу праводзяць групавыя экскурсіі, іх кошт – ад 15 руб. Але экскурсійнае абслугоўванне ёсць толькі па папярэднім запісе.

Цяпер у сувязі з правядзеннем рамонтных работ пад’ём на курган часова закрыты, аднак да свята рамонт абяцаюць завяршыць і поўнасцю адкрыць комплекс.

Каб глыбей зразумець маштабы трагедыі і зверстваў, якія адбыліся на беларускай зямлі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, экскурсавод рэкамендуе абавязкова з’ездзіць у мемарыяльны комплекс "Хатынь". Ён знаходзіцца недалёка ад беларускай сталіцы – за 54 км ад МКАД.

Крыху больш за два гады таму там адкрыўся новы музей, які працуе кожны дзень акрамя панядзелка. У музеі шмат экспанатаў і сучасных інтэрактыўных тэхналогій, якія максімальна рэалістычна расказваюць пра страшныя падзеі мінулых гадоў. Кожная з яго шасці залаў прысвечана пэўнаму перыяду ў гісторыі беларускага народа.

Кошт групавой экскурсіі па адкрытай частцы комплексу "Хатынь" – ад 25 руб., столькі ж каштуе экскурсія для групы і па музеі, аднак дзяцей ва ўзросце да 12 гадоў туды не пусцяць. Паколькі экскурсіі могуць праводзіць толькі супрацоўнікі "Хатыні" па папярэднім запісе, паклапаціцца пра гэта трэба загадзя.

Калі ж заказаць экскурсію не атрымаецца, заўсёды можна скарыстацца аўдыягідам, кошт якога ўсяго 7 рублёў.

У Гомельскай вобласці ў пасёлку гарадскога тыпу Чырвоны бераг (203 км ад Мінска) знаходзіцца аднайменны мемарыяльны комплекс. Ён прысвечаны 13 мільёнам дзяцей, якія загінулі падчас Другой сусветнай вайны. Мемарыял не мае аналагаў і нават атрымаў назву "Дзіцячая Хатынь".

У час вайны на гэтым месцы знаходзіўся перасыльны лагер. Нацысты сілком адбіралі ў маці дзяцей ад 8 да 14 гадоў і адпраўлялі іх у гэты зборны пункт. Частку дзяцей размяркоўвалі па шпіталях, дзе яны станавіліся донарамі для параненых нямецкіх салдат. Астатнія адпраўляліся ў Германію.

Гэтая вёска, якую сёння не знайсці на карце Беларусі, вядома сваёй трагічнай гісторыяй, падобнай да Хатыні. У студзені 1944-га карнікі сагналі жыхароў Олы і суседніх вёсак у хаты, а затым падпалілі будынкі. Тых, хто спрабаваў уцячы, расстрэльвалі. Пасля вайны Ола так і не адрадзілася.

"Таксама можна з’ездзіць у Навагрудак Гродзенскай вобласці, дзе ёсць Музей яўрэйскага супраціўлення. Бо месцы, звязаныя з трагедыяй, могуць быць не толькі аб гібелі людзей, але і аб жыцці падчас вайны, а паспяховыя гісторыі ўцёкаў – сюжэтам аб надзеі ў гісторыі вайны. Вайна – гэта ж не толькі пра ахвяры, але і пра тых, хто выжыў", - адзначыў экскурсавод.

Справа ў тым, што ў ноч на 26 верасня 1943 года з Навагрудскага гета збеглі 235 чалавек, яны здзейснілі арганізаваныя ўцёкі праз тунэль, будаўніцтва якога заняло чатыры месяцы. Гэтыя ўцёкі лічацца самым масавым і паспяховым сярод шматлікіх спроб на тэрыторыі акупіраванай Еўропы.

За ўваход у музей дарослым давядзецца заплаціць 4 руб., навучэнцам і студэнтам – 3,5 руб., а школьнікам – 3 руб. Экскурсія для групы школьнікаў да 25 чалавек абыдзецца ў 35 руб., для навучэнцаў і студэнтаў – 35 руб., а для дарослых – 50. Экскурсійнае абслугоўванне невялікай групы да пяці чалавек (незалежна ад катэгорыі наведвальнікаў) каштуе 20 руб. Калі ж вы хочаце агледзець музей самастойна, можна скарыстацца аўдыягідам, арэнда якога каштуе ўсяго 5 руб.

"Акрамя наведвання гэтага музея можна прагуляцца і па самім Навагрудку, гэта цудоўны горад, дзе вельмі шмат знакавых славутасцей", - дадаў Бусько.

Экскурсавод таксама рэкамендуе наведаць у горадзе Глыбокае Віцебскай вобласці мемарыяльны комплекс "Урочышча Барок", дзе загінулі не толькі савецкія ваеннапалонныя, але і італьянцы, якія сталі вязнямі нацысцкага рэжыму пасля адмовы Італіі ў 1943 годзе ваяваць на баку Германіі.

Калі ж выязджаць далёка ў Дзень Перамогі ў планы не ўваходзіць, вопытны экскурсавод даў некалькі парад, якія мемарыяльныя комплексы і манументы могуць наведаць мінчане і жыхары абласных цэнтраў, і для гэтага ім не давядзецца пераадольваць вялікія адлегласці.

Напрыклад, у Мінску Бусько рэкамендуе абавязкова схадзіць на экскурсію ў Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, наведаць мемарыяльны комплекс "Трасцянец", а таксама мемарыял "Яма", які ўзведзены на месцы аднаго з найбуйнейшых у Еўропе яўрэйскіх гета.

Таксама ў беларускай сталіцы варта наведаць мемарыял-могілкі ахвярам канцлагера "Шталаг-352" у Масюкоўшчыне, але абавязкова з экскурсіяй. На думку гіда, зразумець падзеі, якія там адбыліся, без экскурсавода будзе складана, бо на тэрыторыі былога Шталага няма інфармацыйных стэндаў. У царкве Узвіжання Крыжа Гасподняга на вуліцы Ціміразева, што знаходзіцца побач, ёсць паўнацэнная экспазіцыя, прысвечаная Шталагу.

"Схадзіце ў храм Усіх Святых, дзе ў падземнай частцы ёсць крыпта, прысвечаная воінам, якія аддалі сваё жыццё ў войнах за Беларусь і за межамі краіны. Гэта не проста царква, гэта храм-помнік. Ну і, вядома ж, які Дзень Перамогі без Плошчы Перамогі", - сказаў субяседнік агенцтва.

Жыхарам Гродна экскурсавод раіць схадзіць на экскурсію па тэрыторыі былога яўрэйскага гета на вуліцы Вялікая Траецкая, а таксама наведаць форт №2 у раёне вёскі Навумавічы. Гэта не толькі адна з найбольш значных і захаваных фартыфікацыйных пабудоў у складзе Гродзенскай крэпасці, узведзенай на мяжы XIX-XX стагоддзяў, але і месца перасячэння дзвюх сусветных войнаў, бо ў гады ВАВ там праводзіліся масавыя пакаранні смерцю ваеннапалонных і мірных жыхароў.

Брэстаўчанам акрамя абавязковага для наведвання комплексу "Брэсцкая крэпасць" 9 мая варта з’ездзіць у Столін ва ўрочышча Стасіна, дзе з вясны 1942-га па ліпень 1944-га было расстраляна 12,5 тыс. жыхароў, з іх больш за 3,5 тыс. дзяцей.

Жыхарам Гомельскай вобласці Бусько рэкамендуе наведаць мемарыяльныя комплексы "Чырвоны Бераг" і "Ола", а магіляўчанам – вёску Гаі, дзе размешчаны комплекс "Батальён міліцыі пад камандаваннем Канстанціна Уладзімірава", байцы якога гераічна абаранялі Магілёў у першыя тыдні вайны.

"Жыхарам Віцебскай вобласці абавязкова варта з’ездзіць на Дзень Перамогі ў Оршу да мемарыяла "За нашу Савецкую Радзіму" (яго яшчэ называюць "Кацюша") і ў пасёлак Ушачы, каб наведаць комплекс "Прарыў", прысвечаны партызанам", - раіць экскурсавод.

З пасёлкам Ушачы звязана яшчэ адна трагічная гісторыя пра лётчыка Аляксандра Мамкіна, які пасадзіў палаючы самалёт з дзецьмі-сіротамі на пакрытае лёдам возера Вячэлле, але сам памёр ад атрыманых апёкаў.