Палеская цвярдыня: як Мазырскі ўмацаваны раён адвёў нацыстаў ад Масквы

Міжваенны перыяд мінулага стагоддзя быў вельмі нестабільным перыядам у гісторыі, у такіх умовах Савецкі Саюз разлічваў толькі на ўласныя сілы. Каб прадухіліць магчымую інтэрвенцыю з Захаду, было вырашана пабудаваць вялізную лінію абарончых збудаванняў ад Карэльскага перашыйка да Чорнага мора.

Цяпер гэты абарончы вал прынята зваць "Лініяй Сталіна". У Беларусі вядомы Полацкі і Мінскі ўмацаваныя раёны, але незаслужана абдзелены ўвагай Мазырскі ўмацаваны раён, схаваны сярод рэк і балот беларускага Палесся. У чым унікальнасць фартыфікацыйных збудаванняў савецкай арміі і якую ролю яны адыгралі ў зрыве бліцкрыгу нацыстаў, даведаўся карэспандэнт Sputnik.

Палескі рубеж

"65-ы Мазырскі ўмацаваны раён пачалі будаваць у 1930 годзе каля старой мяжы з Польшчай, якая праходзіла каля Мікашэвічаў. Мазырскі ўмацаваны раён першапачаткова прызначаўся на выпадак вайны з Польшчай", - распавёў кіраўнік ваенна-гістарычнага клуба "Калінкавіцка-Мазырскі Пошук" Яўген Сергіенка.

Абаронены назіральны пункт каля моста цераз раку Пціч

Паводле яго слоў, мясцовыя жыхары расказвалі, што для будаўніцтва ўмацаванага раёна праклалі спецыяльную вузкакалейку, па якой дастаўлялі друз, цэмент, дрэва і іншыя неабходныя матэрыялы. Усяго ўмацаваны раён павінен быў уключаць больш за 300 аб’ектаў, але многія з іх засталіся ў незавершаным выглядзе, як у Лельчыцкім раёне.

"У 1939 годзе мяжа Савецкага Саюза пасля вяртання Заходняй Беларусі праходзіла ўжо пад Брэстам. Таму гэты ўмацаваны раён і не быў да канца завершаны", - растлумачыў Яўген Сергіенка.

Пры гэтым частку ўзбраенняў паспелі дэманціраваць у Мазырскім умацаваным раёне і адправіць для ўзмацнення мяжы пад Брэстам, але толкам устанавіць іх на агнявых пунктах так і не паспелі.

Кіраўнік ваенна-гістарычнага клуба "Калінкавіцка-Мазырскі Пошук" Яўген Сергіенка

"Чаму так адбылося: мацаванні на агнявых пунктах Мазырскага раёна для гармат адрозніваліся ад тых, што на заходняй мяжы. Незразумела, шкодніцтва гэта было ці не, але, тым не менш, так адбылося", - канстатаваў ваенны рэканструктар.

Бронезасаўка на агнявой кропцы ўнутры міны

На Мазырскім умацаваным раёне было мала артылерыйскіх гармат, але яны размяшчаліся менавіта на агнявой групе №232, якая прыкрывала чыгуначны мост праз Пціч, і на агнявой групе №302 у Першай Слабодцы. У асноўным агнявыя пазіцыі былі абсталяваны кулямётамі.

Упартасць савецкіх салдат

Пасля таго як пачалася вайна, умацаваны раён сталі папаўняць і паспелі ўкамплектаваць яго. У Мазыры размяшчаўся штаб 75-й дывізіі, якая адыходзіла з Маларыты, Пінска.

Узарваная агнявая кропка міны

"Сюды прыйшоў цэлы нямецкі корпус, які ўключаў у сябе тры дывізіі, у тым ліку 45-ю пяхотную з Аўстрыі, якая ўдзельнічала ва ўзяцці Брэсцкай крэпасці. Яны практычна не спрабавалі штурмаваць Мазырскі ўмацавальны раён, таму што ўжо навучыліся на ўласным горкім вопыце. Тры дывізіі – гэта між іншым 45 тысяч салдат", - сказаў Яўген Сергіенка.

Адна з нямецкіх дывізій пад Коржаўкай сутыкнулася з савецкімі бронепаяздамі, Пінскай рачной флатыліяй, 75-й дывізіяй і 18-м Жыткавіцкім пагранічным атрадам.

Вентыляцыйная шахта міны

"Нашы байцы праявілі такую ўпартасць, што ў выніку баёў вызвалілі горад Петрыкаў. У баі пад Коржаўкай удзельнічалі некалькі танкаў, якія дзейнічалі пры падтрымцы браняпоезда. Былі захоплены склады і ўсё цяжкае ўзбраенне, пасля гэтага ў немцаў на гомельскім напрамку не засталося гаўбіц і адзін з нямецкіх афіцэраў нават застрэліўся", – адзначыў рэканструктар.

Мазыр выратаваў Маскву

Паводле яго слоў, баі ў зоне адказнасці Мазырскага ўмацаванага раёна пачаліся ў першых чыслах ліпеня, калі сюды выйшлі нямецкія часці, якія прасоўваліся ўздоўж Прыпяці. Агульная працягласць паласы абароны ўмацаванага раёна складала 128 км. ДОТы былі абаронены па флангах або поймамі рэк Пціч і Уборць, або непраходнымі балотамі.

ДОТ ротнага раёна "Стараселле"

"Баі тут працягваліся да 19 жніўня 1941 года, калі паступіў загад, таму што фашысты не сталі ўжо браць у лоб Мазырскі ўмацаваны раён, а сталі рабіць спробы абысці яго з боку вёскі Колкі ў паўночнай кропцы ўмацаванага раёна "Стараселле". Зводны атрад падпалкоўніка Лявонція Курмышава некалькі разоў адкідваў 45-ю нямецкую дывізію, якая спрабавала фарсіраваць Пціч", - падкрэсліў кіраўнік ваенна-гістарычнага клуба.

Падземны калідор міны

Пасля чаго дадаў, што "ў гэты час ужо ішлі баі пад Гомелем, дзе абараняліся народныя апалчэнцы і байцы 53-га Чэнкаўскага палка НКУС. У гэты ж час Гітлер аддаў загад, і з-пад Смаленска былі зняты танкі Гудэрыяна, каб ударыць па Гомелі, таму што ў тыле ў немцаў ужо сабралася вялікая колькасць нашых падраздзяленняў".

"Уявіце, што такое 45 тысяч фашыстаў: калі б не было Мазырскага ўмацаванага раёна, то яны напрасткі ішлі б на Гомель. Ім прыйшлося таптацца тут практычна месяц, што дало фору для савецкай эвакуацыі людзей, абсталявання і заводаў. Адна з нямецкіх дывізій на гомельскім напрамку страціла да паўтысячы чалавек. Калі б не было гэтай лініі ўмацаванага раёна, Гудэрыяна не развярнулі б пад Смаленскам, і ён пайшоў бы на Маскву і баі ўжо былі б не зімой, а маглі быць нашмат раней", - асабліва адзначыў Яўген Сергіенка.

Падземная міна

"Цяпер мы знаходзімся на агнявой групе "Б" каля ДОТа №232. Ён унікальны тым, што там ёсць падземныя хады – патэрны. У фартыфікацыйнай справе такія падземныя збудаванні прынята называць "мінамі", - удакладніў ваенны рэканструктар.

ДОТ №232 Мазырскага ўмацаванага раёна

Паводле яго слоў, галоўнае адрозненне Мазырскага ўмацаванага раёна ад Мінскага, акрамя наяўнасці падземных збудаванняў, заключаецца ў тым, што там усе аб’екты размешчаны па фронце, а тут яны трымаюць кругавую абарону.

"Тут ёсць франтальныя ДОТы, флангавыя і тыя, што прыкрываюць тылы", - звярнуў увагу Яўген Сергіенка.

Агульная працягласць хадоў дасягае тут 300 метраў. Пад зямлёй знаходзяцца памяшканні для сілавых установак, якія забяспечвалі міну электрычнасцю, што патрэбна для асвятлення, а таксама падачы і выцяжкі паветра.

Памяшканне, дзе размяшчалася сілавая ўстаноўка міны

Унутры маецца працяглае казарменнае памяшканне з уласнай свідравінай для вады, унутраная ОТ, вонкавыя ОТ і памяшканне, дзе быў бронекаўпак.

Другая сілавая ўстаноўка

"Гэта батальённая ОТ, калі ў роце плюс-мінус 100-120 чалавек, то ў батальёне атрымліваецца больш за 300", - звярнуў увагу рэканструктар.

Надпіс на адным з бетанаваных збудаванняў – 20.9.1938

Амбразуры ў гэтай міне былі ўзарваны пры адступленні савецкіх салдат. На адной з бетонных пліт засталася дата, калі, верагодней за ўсё, было завершана будаўніцтва ўсяго аб’екта, які ўтоплены ў натуральнае ўзвышша. Задача гэтага збудавання – прыкрыццё чыгуначнага моста праз Пціч.

Могілкі з сакрэтам

Самы незвычайны фартыфікацыйны аб’ект на ўсю краіну быў пабудаваны ў вёсцы Першая Слабодка – гэты ДОТ №302, дзе размяшчалася батальённая агнявая група "Н", знаходзіцца непасрэдна пад вясковымі могілкамі.

Міна ў вёсцы Першая Слабодка

"Інфармацыя пра яе ёсць ва ўспамінах у камісара аднаго з партызанскіх атрадаў 2-й Калінкавіцкай брыгады Цімафея Целеша. У 1942 годзе, калі былі вызвалены Капаткевічы, ён выходзіў у партызанскую зону. Ён апісвае, што пасля пераправы праз Пціч партызаны на ўскраіне вёскі пад могілкамі ўбачылі ўзарваныя бетонныя збудаванні гэтай агнявой групы", - успомніў Яўген Сергіенка.

Міна ў вёсцы Першая Слабодка

Па словах рэканструктара, першапачаткова могілкі служылі маскіроўкай для ДОТа, а пазней ніхто не стаў правяраць, сапраўдныя там крыжы ці не, і людзі сталі хаваць там сваякоў.

Уваход у міну размешчаны прама пад вясковымі могілкамі

"На ўваходзе тут быў назіральны пункт пад бронекаўпаком, ён быў абсталяваны спецыяльнымі перыскопамі, а потым пры адступленні яго ўзарвалі", - апісаў устройства кіраўнік ваенна-гістарычнага клуба.

Гэты аб’ект таксама прыкрываў магчымую пераправу праз раку і быў забяспечаны сілавымі ўстаноўкамі, абсталяванай унутранай ОТ, казарменным памяшканнем і другім узроўнем.

Мазырскі, Калінкавіцкі і Лельчыцкі раёны літаральна нашпігаваны ДОТамі. Часцяком яны вельмі цяжкадаступныя, але адзін з ДОТаў ротнага раёна "Стараселле" знаходзіцца непадалёку ад ажыўленай трасы на паляне.

ДОТ ротнага раёна "Стараселле"

Гэты ДОТ з’яўляецца яркім напамінам аб гадах Вялікай Айчыннай вайны, таму часта гэта пляцоўка становіцца месцам правядзення ваенных рэканструкцый.

"Гэта ДОТ №405, ён знаходзіцца ў паўразбураным стане. На схеме відаць, што гэта адзін з дзевяці аб’ектаў каля ракі Трэмля. Яны былі аб’яднаны паміж сабой траншэямі", - распавёў загадчык краязнаўчага музея ў вёсцы Савічы Віктар Гормаш.

Загадчык краязнаўчага музея ў вёсцы Савічы Віктар Гормаш

Паводле яго слоў, гэтыя доўгачасовыя агнявыя пазіцыі, як і іншыя аб’екты Мазырскага ўмацаванага раёна, былі ўзарваны 19 жніўня 1941 года пры адступленні нашых войск.

"Гэтае месца стала кропкай прыцягнення, куды прыязджаюць кожны год турысты, многія заказваюць экскурсіі. Гэта стала магчымым пасля таго, як мы ўласнымі сіламі прывялі ў парадак тэрыторыю вакол ДОТа ў 2018 годзе", - сказаў загадчык краязнаўчага музея.

P.S.

Баявыя дзеянні ў Мазырскім раёне апісаў у сваіх успамінах вядомы партызан Веніямін Кудзелін, які служыў у 75-й дывізіі, а пасля вайны стаў дырэктарам музея "Брэсцкая крэпасць – герой".

Паводле яго слоў, савецкія воіны, пакідаючы Мазырскі ўмацаваны раён пасля загаду, знялі з агнявых кропак усю зброю, арганізавана і без панікі адступілі ў бок Лоева і падарвалі свае пазіцыі, каб імі не скарысталіся немцы.

Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"

Дзень Перамогі

Не толькі Хатынь і Брэсцкая крэпасць: куды адправіцца на экскурсію 9 мая

7 мая, 13:13