"Срэбранаю пацеркай на нітцы…": казачная крыніца творчасці Васіля Віткі

© PexelsКапли на паутине
Капли на паутине - Sputnik Беларусь, 1920, 16.05.2023
Падпісацца
16 мая адзначаецца дзень нараджэння знакамітага класіка беларускай дзіцячай літаратуры.
Васіль Вітка, Крысько Цімох Васільевіч, нарадзіўся 16 мая 1911 года ў вёсцы Еўлічы Слуцкага раёна Мінскай вобласці. Сям'я жыла бедна. Васілю было ўсяго некалькі месяцаў, калі яго бацька падаўся з сям'ёй ў Сібір на заробкі.

"У 1912 годзе, калі мне споўніўся год, мы былі ўжо ў Омску. Тулячыся ў падсуседзях па чужых кутках, бацька карміў сям'ю тым, што, гнучы спіну на гарадскім рынку, падбіваў і латаў просты і грубы абутак людзей", - пісаў Вітка у сваёй аўтабіяграфіі.

У хуткім часе бацьку забралі ў армію, і сям'і стала яшчэ цяжэй. Яны хацелі нават вярнуцца на Беларусь, але здолела гэта зрабіць толькі пасля рэвалюцыі.
Самастойны жыццёвы шлях Васіля Віткі быў вельмі насычаны. У 1928 годзе ён скончыў Слуцкую прафтэхшколу і пайшоў працаваць слесарам на Бабруйскі дрэваапрацоўчы камбінат. Потым была рэдакцыйная праца у некалькіх раённых газетах, з 1935 па 1937 – у рэдакцыі газеты "Чырвоная змена", а ў 1937-1938 – "Літаратура і мастацтва".
Потым была тэрміновая служба ў Чырвонай арміі, з пачаткам Вялікай Айчыннай вайны эвакуацыя ў Маскву (у ваенкамаце адмовілі ў мабілізацыі з-за дрэннага зроку), дзе працаваў у газеце "Савецкая Беларусь", а пазней супрацоўнічаў з сатырычнымі выданнямі "Партызанская дубінка" і "Раздавім фашысцкую гадзіну".
Лірычны свет вершаў Юрася Свіркі: "А думкі ткуцца у цішы і грэюць ласкаю сваёю..." >>>
У 1943 годзе быў прыняты ў Саюз пісьменнікаў СССР.
Ужо пасля вайны з 1951 года займаў пасаду галоўнага рэдактара выдання "Літаратура і мастацтва", а з 1957-1974 узначальваў рэдакцыю знакамітага часопіса "Вясёлка".
Цікава, што ў перыяд з 1974 па 1987 гады Васіль Вітка меў непасрэднае дачыненне да беларускай кінематаграфіі, бо ўваходзіў у сцэнарна-рэдакцыйную калегію кінастудыі "Беларусьфільм".
© Sputnik / Яўген Коктыш / Перайсці ў медыябанкКазачнік і настаўнік Васіль Вітка
Казачнік і настаўнік Васіль Вітка - Sputnik Беларусь, 1920, 15.07.2021
Казачнік і настаўнік Васіль Вітка
Паэзія Васіля Віткі звязана ў першую чаргу з яго пачуццямі да радзімы, да Случчыны. На Слуцкай зямлі ён сфарміраваўся не толькі як паэт, але і як асоба. Прырода, людзі, наваколле, своеасаблівая мова спрыялі развіццю паэтычнага таленту, мастацкага светапогляду, густу. У сваіх вершах ён адлюстроўвае ўсю прыгажосць роднай зямлі, паказвае сваю сувязь з душой народа.
Пазней яго паэзія ўвойдзе ў зборнікі "Поўдзень" (1946), "Вернасць" (1953), "Ружа і штык" (1958), "Паверка" (1961), "Выбраная лірыка" (1968), "Вышыня святла" (1977) і інш.
Усяго ім напісана болей дзесятка "дарослых" кніг, у якіх паэзія можна знайсці ўслаўленне подзвігу чалавека ў Вялікую Айчынную вайну, прыгажосць роднай зямлі, роздум аб жыцці.
Народныя вершы Алеся Гаруна: "Пакінеш след ты па сабе…" >>>
Але асаблівай пяшчотай і непаўторным бляскам заззяў паэтычны талент Васіля Віткі ў творах для дзяцей. Ён прыйшоў у дзіцячую літаратуру, як сам прызнаваўся, "па закліку сумлення, па закліку душы, па закліку сапраўднай любові".
Дзіцячая паэзія Васіля Віткі багатая рознымі жанрамі, сярод іх ёсць "складанкі-чытанкі, байкі-самаграйкі, песні-калыханкі, жарты-перакруткі, гулі-самагудкі, лічылкі, загадкі, ладачкі-ладкі". Напісаны яны з тонкім адчуваннем асаблівасцей дзіцячага ўспрымання, з любоўю да загадкава-чароўнай краіны Дзяцінства. Дзеці палюбілі кнігі Васіля Віткі, такія, як — зборнік апавяданняў "Зайчык-вадалаз" (1962), кнігу вершаў "Дударык" (1964), "Азбука Васі Вясёлкіна" (1965), выдатную кнігу вершаў, загадак, лічылак, пацешак і казачак для малодшага ўзросту "Чытанка-маляванка" (1971). Добра вядомыя беларускім дзецям кнігі — "Беларуская калыханка" (1971), "Хто памагае сонцу" (1975) і іншыя. Вядомасць паэту прынеслі творы для дзяцей "Буслінае лета" (1957) і "Казка пра цара Зубра" (1959).
Сваімі творамі Вітка быццам імкнуўся дапамагчы дзецям разабрацца ў разуменні дабра і зла, выхаваць іх людзьмі актыўнымі, бадзёрымі, эмацыянальнымі, дапамагчы дзецям — у адпаведнасці з узростам — своечасова рабіць для сябе патрэбныя адкрыцці ў навакольным асяроддзі.
Акрамя паэзіі і казак рабіў пераклады, плённа займаўся педагагічнай і публіцыстычнай дзейнасцю.
Васіля Віткі не стала 5 ліпеня 1996 года. Але кажуць, што ў сапраўдных пісьменнікаў даты смерці няма. Творы Васіля Віткі і сёння ў актыве нацыянальнай літаратуры. Яны сталі сапраўднай класікай. З гэтай нагоды Sputnik прапануе вашай увазе папулярныя дзіцячыя вершы знакамітага казачніка Беларусі.
© Sputnik / Алексей Даничев / Перайсці ў медыябанкДобра знаю я дарогу / У мядзведжую бярлогу...
Деревья в лесу, архивное фото - Sputnik Беларусь, 1920, 15.05.2022
Добра знаю я дарогу / У мядзведжую бярлогу...

Пошукі казкі

Сцежкі выбраць мне якія,
Пошукі з чаго пачаць?
Месцы знаю я глухія,
Дзе лясы, дзе сенажаць,
Дзе дрыгва і дзе імшары,
Дзе глыбокія выгары.
І туды я нават траплю,
Дзе жыве старая чапля.
Выйду на рачную мель,
Дзе гуляе журавель.
Мне туды якраз з рукі,
Дзе начуюць два ваўкі.
Добра знаю я дарогу
У мядзведжую бярлогу.
Знаю горы я кратовыя,
Знаю норы я лісовыя…
Толькі вось з чаго пачаць?
А мо лепей легчы спаць,
Сіл набрацца, падрасці
І тады ўсё абысці?

Не, вы лепш і не кажыце,
Што слабы і што малы я
І спужаюся нібыта
Я ваўка, што ўночы вые.
Не ўздыхайце, не тужыце,
Як на сумных тых памінках…
Я дубовага ўзяў кія
І пайшоў сваёй сцяжынкай.
А куды пайшоў?
У жыта.
Хай сабе не блізкі свет,
Хай у ногі колка.
Знаю, хто адкрыў сакрэт,
Знаю –
Перапёлка.

© PixabayМне адказвае сарока: / – Да гнязда майго высока...
Сорока в луже, архивное фото - Sputnik Беларусь, 1920, 15.05.2022
Мне адказвае сарока: / – Да гнязда майго высока...

Сарока

Каля лесу недалёка
Скача з куста ў куст сарока,
На мяне ўсё паглядае
І трашчыць як завадная:
– За папер-ку
Дай цукер-ку…
– Што? Дык казку ты украла
І ў гняздзе сваім схавала,
Нарабіла шуму-крыку,
А цяпер табе дай выкуп?
Не, зладзейка-дабрадзейка,
Зараз я зраблю праверку
І такую дам цукерку –
Растрасу тваю сямейку!

Мне адказвае сарока:
– Да гнязда майго высока.
Праўда, што люблю я красці,
Але ж рэчы дарагія –
Срэбраныя, залатыя,
Лыжкі, гузікі, пярсцёнкі,
Што здалёку ўсім відны,
Густ на іх у мяне тонкі.
А якое з казкі шчасце?
Ёй няма ў мяне цаны…

Я падумаў: за прызнанне
Памяншаюць пакаранне.
У гняздо я не палез,
А далей падаўся ў лес.

© Pixabay / wal_172619Срэбранаю пацеркай на нітцы / Затрымцеў і песняю разліўся / У альховым кусце салавей...
Соловей - Sputnik Беларусь, 1920, 15.05.2022
Срэбранаю пацеркай на нітцы / Затрымцеў і песняю разліўся / У альховым кусце салавей...

Салавей

У зацішку вербалозаў ніцых,
Дзе лясная сочыцца крыніца,
Я вады халоднае напіўся,
Стала на душы мне весялей.

Срэбранаю пацеркай на нітцы
Затрымцеў і песняю разліўся
У альховым кусце салавей.
Дасціпны, увішны,
Слаўны ён спявак –
Светлая манішка,
Поверх – доўгі фрак.

Пэўна, што заслужаны,
Хоць на выгляд шэры ён,
А голас не застуджаны,
І сам без фанабэрыі.

Браў свабодна трэлі,
І нізы, і высі ён,
І скроні не макрэлі,
Не цёр хусцінкай лысіны.

Спяваў і па-французску,
Спяваў другімі мовамі,
А больш – па-беларуску,
Але сваімі словамі:
– Як у лядзе-лядзе
Пастух сала пёк-пёк,
Як прысядзе-сядзе
На пянёк-пянёк-пянёк,
Як пакр-руціць ён ражэньчык, –
Ах, каб цябе, каб…
Сквар-ка: тр-р, кап-кап…
І няма: ўсё з’еў агеньчык…

– Салавей, мой любы браце,
Я хачу ў цябе спытаці:
Можа, чуў ты, хто між вас тут
Пераказваў маю казку?

А салоўка мне ў адказ:
– Гэта не цікавіць нас.
Што твая мне казка тая,
Я ж яе не заспяваю.
У мяне свае турботы –
Салаўю патрэбны ноты.

© Sputnik / Евгения Новоженина / Перайсці ў медыябанкУсхапіўся верабей, / Адважны задзіра...
Теплая погода - Sputnik Беларусь, 1920, 15.05.2022
Усхапіўся верабей, / Адважны задзіра...

Генерал верабей

Гэй, дарогу, гэй, шырэй,
Лес густы, высокі –
На машыне верабей
Едзе да сарокі.

У пагонах, у шнурах,
У шпорах са звонам,
Белабока толькі: – Ах! –
Сказала з паклонам.

– Калі ласка, ваша чэсць.
Я даўно чакала.
Запрашаю за стол сесць
Госця-генерала.

Налучыўся тут мядзведзь
На такое дзіва.
– Цьфу, няма на што глядзець! –
І ўсміхнуўся крыва.

Усхапіўся верабей,
Адважны задзіра,
Як падыме крык: – Не смей
Зневажаць мундзіра!

Загрудкі мядзведзя – цап:
– Ведай, з кім заняўся!
Ледзьве з вераб'ёвых лап
Мішка ўратаваўся.

© Sputnik / Сергей ЛескетьНазбіраў я пірагоў / Сорак восем карабоў...
Пасха в Данилевичах Лельчицкого района  - Sputnik Беларусь, 1920, 15.05.2022
Назбіраў я пірагоў / Сорак восем карабоў...

Дударык

Сеў у полі на каменьчыку,
Узяў дудку на раменьчыку.

Ду-ду-ду – дуда гудзе,
Полем водгалас ідзе.

Надакучыла іграць,
Каля дуба лёг паспаць.

Вісіць дудка на суку,
Спіць дударык на баку.

Павярнуўся дагары
І так моцна ён захроп –

Скалануўся дуб стары,
Дудка – бух у самы лоб.

Тут яму і сон не ў сон,
На ілбе гудзе ўжо гуз.

Не сабраў і трэсак ён,
Бо ад дудкі – толькі друз.

Падняў хлопец паясок,
Пайшоў з плачам у лясок:

– Куды дзецца мне цяпер?
Цікаваць буду цяцер.

Спадцішка пад куст падпоўз
І цяцёрку – хоп за хвост.

З пёрка выразаў дуду:
– Ой, зайграю, загуду.

Што было, тое сплыло,
Пайду з дудкаю ў сяло.

Я пад першы парог,
А мне з хаты – пірог.

Я на дудцы: ту-гу-гу –
Ўсе нясуць па пірагу:

Мне і матка – пірог,
Мне і татка – пірог,

Мне і дзядзька – пірог,
Мне і цётка – пірог,

Мне – дзедка – пірог,
І суседка – пірог,

І браценік – пірог,
І пляменнік – пірог.

Назбіраў я пірагоў
Сорак восем карабоў.

Каб яшчэ адзін пірог,
Я зусім бы абнямог.

Перастань, дуда, дудзець!
Дзе мне пірагі падзець?

Сабралася ўся радня,
Памагчы ўсе рады мне.

Запрагаюць каня –
Ён і воза не скране.

Падагналі грузавік,
Для яго груз вялік.

Папрасілі самазвала,
Ў самазвала сілы мала.

Залучыў я камара,
Магутнага званара.

Той адразу ўзяў мой воз,
Пірагі мае павёз.

Ай камар-маладзец!
Тут і казцы канец.

© Sputnik / Альфрэд МікусВыйшаў я на ганак / І ем абаранак...
Сморгонские баранки - Sputnik Беларусь, 1920, 15.05.2022
Выйшаў я на ганак / І ем абаранак...

Казка без канца

Выйшаў я на ганак
І ем абаранак.

Падбягае Янка:
– Дай абаранка.

А я кажу: – Не.
А ён – на мяне.

Грымнуў абаранак,
Разбіўся аб ганак,

Рассыпаўся ў крошкі,
Прыбеглі дзве кошкі

І адзін сабака.
Я з гора заплакаў,

Пайшоў тату жаліцца,
А тата пытаецца:

– Як і з-за чаго,
Хто першы – каго?

Стаў я свайму татку
Расказваць спачатку:

– Выйшаў я на ганак
І ем абаранак…

Тата кажа: – Хлопец,
Мне ўсё ясна – хопіць.

© Sputnik / Юрий Кавер / Перайсці ў медыябанкI, ўчуўшы кліч павадыра, / Што свой касяк кіруе ў вырай, / Ён выцягне, расправіць шыю...
Журавли летят над полем - Sputnik Беларусь, 1920, 15.05.2022
I, ўчуўшы кліч павадыра, / Што свой касяк кіруе ў вырай, / Ён выцягне, расправіць шыю...

Журавель

Чаму жыццё не падняло
Яго пад хмары залатыя?
Здавён вартуе ён сяло,
Высока выцягнуўшы шыю.

I ўсё цікуе – хто ідзе
Да поўнае яго крыніцы,
Яшчэ здалёк заве людзей
Халоднае вады напіцца.

I кланяецца ўсім зычліва,
Паслушна апускае дзюбу,
Глядзіць з увагаю руплівай
У бездань выцвілага зрубу.

Пап’е сасмаглы падарожнік,
Асушыць конь сваё карыта,
А восень агалосіць пожні
Птушыным развітальным крыкам,

I, ўчуўшы кліч павадыра,
Што свой касяк кіруе ў вырай,
Ён выцягне, расправіць шыю:
– I мне пара, і мне пара.

Ляцець! Ляцець! Ды толькі хто там
З пустымі вёдрамі ў варотах?
He, мусіць, будуць век цвяліць
Са мной жанкі і маладзіцы.

Яны да цяжкага вядра
Мяне жалезам прыкавалі,
Ласкавым іменем назвалі
I не пускаюць са двара.

© SputnikЖыў на свеце дзед Васіль, / За плячыма мех насіў...
Кніжны кірмаш у галерэі Ў - Sputnik Беларусь, 1920, 16.05.2022
Жыў на свеце дзед Васіль, / За плячыма мех насіў...

Казкі дзеда Васіля

Жыў на свеце дзед Васіль,
За плячыма мех насіў.

Дазналіся мышкі,
Што ў мяшэчку кніжкі,

Разгрызлі завязкі,
Бачаць, ажно ж – казкі.

Сталі клікаць дзяцей:
– Гэй, сюды ўсе хутчэй!

Ёсць тут маляванкі,
Складанкі-чытанкі,

Байкі-самаграйкі,
Песні-калыханкі,

Жарты-перакруткі,
Гулі-самагудкі,

Лічылкі-загадкі,
Ладачкі-ладкі…

Падыходзьце, малышы,
Кожнаму пацешка ёсць!

Дзед Васіль, а ты пішы
І яшчэ нам прынось!

Чытайце таксама:
Паэзія жыцця Змітрака Бядулі: "Пад сонцам грэліся бярозы у белым тонкім палатне…"
"Глядзецца праўдзе ў вочы...": самыя пякучыя байкі Кандрата Крапівы
"Бог ня роўна дзеле": вершы Францішка Багушэвіча
"Чалавек не знікае так": вершы Рыгора Барадуліна
Лірычны шлях Алеся Бачылы: "Мне лепей ад роднага краю нічога на свеце няма..."
Стужка навiн
0