Андрэй Дзічэнка, Sputnik.
Калісьці працы мастакоў-карыкатурыстаў з групы "Баявыя алоўкі" былі часткай інфармацыйнага свету савецкага чалавека. Сёння яму на змену прыйшоў чалавек сеткавы і віртуальны. А разам з ім — новыя мастакі. Адзін з іх — беларускі ананімны аўтар, які хаваецца пад псеўданімам Таварыш У. Яго працы з касмічнай хуткасцю аблятаюць благасферу.
Лёгкі інтэлектуальны налёт, зразумелыя кожнаму вобразы і пазітыўная надзённасць — гэтым і падкупляе творца армію юзэраў сеткі.
"Каб зразумець Леніна, трэба чытаць Ніцшэ"
Героі карцін таварыша У — пераважна персанажы ХХ стагоддзя. Мастак кажа, што менавіта гэты час яму дарагі "як памяць", таму і герояў сваіх шукае ў ім.
"Гэта было грандыёзнае стагоддзе — стагоддзе, калі чалавек канчаткова зламаўся: ад вялікай мары праз вялікую надзею — да вялікага расчаравання. Зламаўся, але жыве, значыць, ёсць надзея на нешта новае, на тое, што ўжо вылупілася, што вось-вось запішчыць — адшукаецца маленькі "гадзёныш" новага сэнсу, сярод усіх гэтых астылых скарлупак", — распавядае мастак пра сваё бачанне часу.
Але ж і сёння Таварыш У бачыць асоб выдатных і эксклюзіўных, што хоць і сталі менш зразумелымі і ўсё менш запатрабаванымі, але іх адчай і безвыходнасць — выдатныя рухавікі.
"Калі б я складаў зараз сюжэт, я б думаў архетыпамі, а не канкрэтнымі людзьмі. Мне б хацелася, да прыкладу, напісаць нешта накшталт Эдгара По, пра прыгожую і безабаронную жанчыну, перад якой на ўвесь рост раптам паўстае грозная містычная таямніца — прывід інквізітара ў халодным замку або сцервозная мёртвая каханая скрытнага жаніха… І каб менавіта на сучаснай глебе. Але неяк не кладзецца на сучасную глебу, шчыра кажучы. Як уяўлю гераіню з планшэтам у руках і з абцягнутай джынсамі попай, так натхненне адразу і знікае", — кажа расчараваны нерамантычнай рэчаіснасцю мастак.
Асобны раздзел на асабістым сайце Таварыша У прысвечаны Уладзіміру Леніну, яго ж імя фігуруе ў дамене сайта. Стаўленне мастака да гэтай асобы асабліва цёплае — здаецца, ён прызнае адмысловую, унікальную ролю гэтай асобы ў айчыннай і сусветнай гісторыі.
"Інтэлектуал, які ўзначаліў абяздоленых і які атрымаў неймаверную перамогу, халодны і палымяны адначасова. Цынічны ідэаліст, перакананы еўрапеец з азіяцкімі скуламі, жалезны "орднунг" і палымяны запал. Абсалютны геній, раскідаў па свеце сваю геніяльнасць, як зубы дракона. І гэтыя зубы да гэтага часу прарастаюць, а некаторыя толькі-толькі пачынаюць прарастаць. Каб зразумець Леніна, трэба не столькі Маркса чытаць, колькі Ніцшэ", — тлумачыць сваё стаўленне да лідара пралетарыяту Таварыш У.
"Чытанне ў сацсетках — як есці з газеты снежнага краба"
Мастацтва сёння, ды і заўсёды, было полем не столькі прафесіяналаў, колькі геніяльных дылетантаў. У суразмоўцы карэспандэнта Sputnik крытэрый адзін — мастацтва павінна чапляць.
"Прычым, каб чапляла, эратычна выяўляючыся, за вышэйшыя нейкія сферы. Затым ужо можна разважаць пра майстэрства. Без віртуознасці і майстэрства і не зачапіла б. Бо прыродны дар — гэта таксама майстэрства. Што мастацтвам не назаву? Ну, да прыкладу, мне не падабаецца, калі кажуць "мастацтва продажаў".
Мастак прызнаецца, што элемент асабістага заўсёды прысутнічае ў мастацтве. Але суразмоўца гаворыць пра "вугал праламлення" — то бок, ён можа быць адным, іншым — святло падае звонку. Можна сказаць, што ў момант, калі адбываюцца нейкія знакавыя падзеі ў жыцці мастака, адкрываецца чарговае акенца ў абсалют, потым яно зачыняецца, як правіла, але нейкі час адтуль льецца праменчык. Так тлумачыць адносіны унутранага і вонкавага светаў мастак.
Таварыш У — персанаж, які грымеў на прасторах сеціва яшчэ да з'яўлення сацыяльных сетак. Дзясятак чалавек выкарыстоўвалі яго карціны ў якасці аватараў ў ЖЖ і падобных сервісах. Таварыш У кажа, што сваёй аўдыторыяй ганарыцца.
"Сацыяльныя сеткі — вынаходніцтва выдатнае ў плане інтэрактыўнасці. Скажам, я ў тралейбусе выцягваю мабільнік і набіраю па свежых слядах: "толькі што на мяне накрычала бабка, што яна не старая нейкая, каб я ёй месца саступаў". І адразу паляцелі лайкі-комменты з розных канцоў свету, прытым, што бабка яшчэ бурчыць. Выдатна! І ў мастацтве інтэрактыўнасць можа быць выкарыстана, але наогул да сустрэчы з сур'ёзным творам трэба рыхтавацца — астройвацца, медытаваць, можа быць, гальштук павязаць, вось як у оперу чалавек ідзе. Я, напрыклад, ужо тыдні два наладжваюся, каб перагледзець "Татарскую пустэльню". Катарсічны фільм — тут з семкамі не сядзеш", — даводзіць Таварыш У пра ідэальныя адносіны паміж мастацтвам і чалавекам.
Сацсеткі як медыума паміж чалавекам і мастацтвам суразмоўца не ўспрымае — кажа, сацсеткі — гэта калі сядзіш у тапках або ў тым жа тралейбусе, і пальцам водзіш па мабіле. З'явілася малюнак ці там вершык — ага, прагартаў.
"А калі карцінку намаляваў Дамье, а вершык напісаў Лермантаў? Гэткае чытанне — усё роўна што есьці на пустцы з газеты даўно халодную смажаніну са снежнага краба, запіваючы шамбэртэнам са шкляначкі", — пераконвае мастак.
Кажа, тут трэба карэктаваць сваё мастацтва, рабіць яго больш грозным, рэзкім і плакатным, каб ніхто ў такім рэжыме і міма не адважваўся прайсці.
"Мастацтва не павінна быць паслугай"
Зараз сярод мастакоў модна называць сябе ў адносінах да цывілізацыі. Еўрапейскі мастак, рускі мастак, савецкі мастак. Таварыш У сваёй краінай абірае Савецкі Саюз.
"Я ў ёй нарадзіўся, паспеў панасіць і зорачку і гальштук, адпаведным чынам прысягнуць, а прысягі два разы не даюцца. Савецкага ж Саюза даўно няма. Радзіма адзін раз здабываецца і адзін раз губляецца. Ну што — значыць, я і такія, як я, са значна большай падставай, чым Вонегут, могуць сябе называць "чалавек без Радзімы".
Трагедыі простых людзей, гэтак папулярныя ў позняй савецкай літаратуры, нягледзячы на савецкае мінулае Таварыша У, яму не блізкія. Кажа, не таму, што людзі простыя, а таму што трагедыі там, як правіла, паказвалі невыносна пахабныя.
"Гэта, уласна, і ня трагедыі, а бздуры, як кажуць палякі. Нейкія саўкі ў гаражы нешта дзеляць, або пачварны чалавечак падбівае кліны да непрыгожай начальніцы. Каму тут спачуваць і да чаго далучацца?" — абражаны недастаткова драматычнымі трагедыямі мастак.
Таварыш У прызнаецца, ёсць і выключэнні — той жа "Афоня" — кіно на вышэйшым градусе экзістэнцыялізму, сапраўды трагічная гісторыя нішчыць адаптацыю сялянскага чалавека, сына палёў, вядзе яго да гарадскога асфальтавага свету. "Афоня — гэта Ясенін для жабракоў духам", — рэзюмуе мастак.
А вось адносіны мастацтва з грамадствам спажывання падаюцца суразмоўцу Sputnik сапраўднай драмай.
"У грамадстве няма запыту на магутнае мастацтва. У свеце, дзе ўсё належыць сферы паслуг, мастацтва таксама павінна быць паслугай. Заплаціў, паглядзеў, атрымаў задавальненне, даў на гарбату, прыйшоў дадому і забыўся. Але рабіць з мастацтва паслугу — значыць забіваць яго", — рэзюмуе мастак.
