МІНСК, 26 ліп — Sputnik. Штогод 26 ліпеня прыхільнікі першай у свеце штучнай мовы адзначаюць Дзень эсперанта. Менавіта ў гэты дзень у 1887 годзе ў свет выйшла кніга "Міжнародная мова. Прадмова і поўны падручнік". Аўтарам значыўся нехта Доктар Эсперанта.
Сапраўднае імя аўтара кнігі і мовы стала вядома пазней. Універсальную і лёгкую ў плане граматыкі вывучэння сістэму зносін прыдумаў габрэй з Беластока Людвік Маркавіч Заменгоф.
Звесці "на нет" канфлікты
Ёсць версія, што ідэя прыдумаць універсальны мову нарадзілася ў Заменгофа яшчэ ў дзяцінстве. Ён назіраў за шматнацыянальным насельніцтвам Беластока і перажываў, калі суседзі — габрэі, палякі, беларусы і немцы — канфліктавалі па дробязях.
У нейкі момант ён выказаў здагадку, што праблема непаразумення — праз мову, праз тое, што ўсе яны кажуць на сваёй маве і пра сваё, і таму не могуць дамовіцца. А вось калі б у іх была агульная нейтральная мова, напружання стала б менш.
Заменгоф быў старэйшым дзіцем у вялікай габрэйскай сям'і, у яго было пяцёра братоў і пяцёра сясцёр. Бацька выкладаў у рэальнай вучэльні, пісаў артыкулы па філалогіі старажытнагабрэйскай мовы.
Людвіку было 14 гадоў, калі сям'я пераехала ў Варшаву. Ствараць мову ён пачаў яшчэ ў гімназіі, але вучыцца пайшоў не на філолага, на афтальмолага. Скончыў, атрымаў практыку. Але прымаючы пацыентаў, па-ранейшаму шукаў магчымасць рэалізаваць свой галоўны гуманітарны праект. Прынцыпы новай мовы ўжо да таго часу былі аформленыя, але апублікаваць іх пакуль не было грошай.
Маэстра акуліст
Грошы на выданне падручніка Заменгофу даў будучы цесць. Да таго часу ён паспеў папрацаваць акулістам у некалькіх польскіх мястэчках і ў надзеі на больш салідныя заробкі адкрыў практыку ў Гродне.
Лёсавызначальная брашура на 40 старонках выйшла якраз 26 ліпеня 1887 года ў Варшаве на рускай мове. Там было дзевяцьсот дванаццаць каранёў слоў новай мовы, 16 правілаў і ніводнага выключэння.
Уважлівы чытач пасля вывучэння падручніка змог бы зрабіць першы пераклад: Доктар Эсперанта азначае "Доктар Спадзяванне".
Заменгоф валодаў ідышам (нават займаўся літаратурнымі перакладамі і пісаў навуковыя артыкулы па габрэйскай філалогіі), ведаў англійскую, французскую, нямецкую, лацінскую і грэчаскую мовы, але па-ранейшаму быў упэўнены, што людзям патрэбен агульны назоўнік — нейтральная наднацыянальная мова.
Эсперанта ж, на думку Заменгофа, павінна было стаць не проста сродкам зносін, але і спосабам распаўсюджвання ідэй — мірнага суіснавання народаў і культур. Ён прымаў пацыентаў, а ў вольны час перакладаў і пісаў на эсперанта вершы.
Ён не прэтэндаваў ні на якія лаўры, але даволі хутка стаў беспярэчным аўтарытэтам у эсперанта-руху, эсперантысты называлі яго Маэстра. Французскі ўрад адзначыў яго ордэнам Ганаровага легіёна.
Да пачатку Першай сусветнай вайны эсперантысты правялі 9 Сусветных кангрэсаў. Вайну Заменгоф не перажыў, памёр у красавіку 1917 года ў акупаванай немцамі Варшаве. А мова засталася і жыве.
Той, хто гаворыць на эсперанта
Дадзеныя аб колькасці людзей, якія валодаюць эсперанта, адрозніваюцца. Афіцыйнай статыстыкі няма.
Сайт "Этналогія", да прыкладу, ацэньвае колькасць людзей, якія будуць размаўляць на мове, у 2 мільёны чалавек. Фінскі лінгвіст Ліндстэта, які называе сябе эсперантыстам "ад нараджэння", называе іншую лічбу. На яго думку, на эсперанта рэгулярна размаўляюць не больш за сто тысяч чалавек. Прычым толькі для тысячы гэтая мова з'яўляецца роднай. Гаворка, перш за ўсё, пра дзяцей, народжаных у інтэрнацыянальных сем'ях.
Большасць эсперантыстаў жыве ў Еўрапейскіх краінах, але носьбітаў мовы можна сустрэць і ў іншых частках сьвету. На эсперанта выходзяць кнігі і перыёдыка, ёсць нават інтэрнэт-тэлебачанне.
У любым выпадку дастатковага распаўсюджвання, каб уплываць на міжнацыянальнае зносіны, ідэя наднацыянальнай мовы так і не атрымала. Але ідэя і не памерла — мова Заменгофа апынулася жывучай. Магчыма, таму, што яна вельмі лёгкая ў засваенні: калі для асваення англійскай мовы студэнтам трэба паўтары тысячы гадзін, то для эсперанта — усяго 150.
Эсперанта жыве. Так што можна сказаць, што эксперымент акуліста-гуманіста з Беластока працягваецца.
