Чалавецтва 12 красавіка штогод адзначае Сусветны дзень касманаўтыкі і авіяцыі, або, згодна з рэзалюцыі Генеральнай Асамблеі ААН, Міжнародны дзень палёту чалавека ў космас. Менавіта ў гэты дзень у далёкім 1961 годзе савецкі касманаўт Юрый Гагарын на касмічным караблі "Усход-1" стартаваў з касмадрома Байканур і ўпершыню ў свеце здзейсніў арбітальны аблёт планеты Зямля.
Беларусь і космас: гісторыя і сучаснасць
З моманту легендарнага палёту Гагарына мінула больш за 50 гадоў, на месцы былога Савецкага Саюза паўсталі 15 суверэнных дзяржаў, а тэма асваення касмічнай прасторы да гэтага часу застаецца ледзь ці не адзінай светлай марай, здольнай аб'яднаць чалавецтва.
У сувязі з гэтым характэрна, што Беларусь ніколі не была назіральнікам у дадзеным працэсе. Са школьнай лавы многім вядомыя імёны знакамітых савецкіх касманаўтаў Пятра Клімука і Уладзіміра Кавалёнка — беларусаў па нацыянальнасці, беларускія карані ёсць і ў Валянціны Церашковай — першай жанчыны, якая паляцела ў космас. У нашы дні слаўную традыцыю працягвае Герой Расіі, ураджэнец горада Чэрвень Мінскай вобласці Алег Навіцкі, які не толькі ніколі не перапыняў сваёй сувязі з гістарычнай радзімай, але заўсёды падкрэслівае сваё беларускае паходжанне.
Але тэма Беларусі як касмічнай дзяржавы не вычэрпваецца слаўнымі землякамі, што ўпісалі свае імёны ў гісторыю савецкай і расійскай касманаўтыкі. Гэта і сур'ёзная навуковая школа, і прамысловасць, многія дзесяцігоддзі працуе на "космас", і пэўны сімвалізм, які мае глыбокія гістарычныя падставы. Дзіўна, але факт: менавіта верш беларускага паэта Янкі Купалы "Хлопчык і лётчык" чытаў на школьнай лінейцы маленькі Юра Гагарын, калі паступіў у першы клас. Або яшчэ можна акунуцца ў 17-ы век і ўспомніць ваеннага інжынера ВКЛ, аўтара кнігі "Вялікае мастацтва артылерыі" ("Artis Magnae Artilleriae pars prima") Казіміра Семяновіча, які лічыцца адным з пачынальнікаў ракетнай справы ў Еўропе і вынаходнікам прататыпа шматступенчатай ракеты. Аднак фармальна суверэнная Рэспубліка Беларусь увайшла ў элітны "касмічны клуб" 22 ліпеня 2012 года, калі з касмадрома Байканур у Казахстане быў паспяхова выведзены на разліковую арбіту першы Беларускі касмічны апарат (БКА-1) дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі. Цяпер, калі ў планах Нацыянальнай акадэміі навук распрацоўка і запуск новага касмічнага апарата з больш дасканалымі характарыстыкамі — БКА-2, проста смешна ўзгадваць тых шматлікіх маркотных песімістаў і сеткавых троляў, так весела і заўзята "гумарыўшых" на тэму касмічных даследаванняў у Беларусі, іх бескарыснасці і бесперспектыўнасці. Між тым, на пачатак 2017 года выручка ад БКА-1 на $8 млн перавысіла выдаткі на яго стварэнне і эксплуатацыю. У цяперашні час беларускі спадарожнік ажыццяўляе касмічную здымку ў інтарэсах 21 арганізацыі, якія знаходзяцца ў падпарадкаванні 11 міністэрстваў Беларусі, а таксама камерцыйную здымку ў інтарэсах шэрагу замежных заказчыкаў, спадарожнікавыя здымкі пастаўляюцца ў такія краіны, як Венесуэла, Расія, краіны Блізкага Усходу.
Але не толькі камерцыйныя матывы знаходзіліся ў аснове з'яўлення беларускай касмічнай праграмы. Відавочна, што адной з асноўных задач запуску БКА было захаванне таго навуковага патэнцыялу, які меўся ў нашай краіне пасля распаду СССР. Навукова-інжынернае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства "Геаінфармацыйныя сістэмы" Нацыянальнай акадэміі навук, Інстытут прыкладных фізічных праблем імя А. В. Сеўчанкі БДУ і іншыя беларускія вытворча-даследчыя цэнтры працуюць не публічна і рэдка з'яўляюцца аб'ектам шырокай грамадскай увагі, аднак менавіта ў такіх структурах засяроджаны "залаты фонд" беларускай навукі. Немалаважна таксама, што вытворчасцю мэтавай апаратуры для спадарожніка займаліся айчынныя прадпрыемствы "Пеленг" і "Інтэграл", то бок БКА-1 з'яўляецца "беларускім" касмічным апаратам у поўным сэнсе гэтага слова.
"Беларускі касманаўт" як новы імпульс саюзнай інтэграцыі
Натуральна, немалаважным у сувязі з гэтым уяўляецца і міжнародны аспект. Замахнуўшыся на ўласную праграму асваення космасу, Беларусь развівае супрацоўніцтва з магутнымі навуковымі школамі Расіі і Кітая, наладжвае каналы абмену касмічнай інфармацыяй з іншымі дзяржавамі. Паказальна, што як у праекце БКА-1,так і ў праекце БКА-2, запуск якога чакаецца напрыканцы 2019-га — пачатку 2020 года, партнёрам нашай краіны выступае расійская АТ "Карпарацыя "УНДІЭМ" (Усесаюзны навукова-даследчы інстытут электрамеханікі з заводам імя А. Г. Іосіфьяна). Што тычыцца КНР, то яшчэ ў 2016 годзе з кітайскага касмадрома Січан быў запушчаны беларускі камунікацыйны спадарожнік "Белінтэрсат-1" з функцыямі перадачы тэле- і радыёсігнала, а таксама забеспячэння доступу ў сетку інтэрнэт. Гэта значыць, на гэтым этапе ў распараджэнні Мінска знаходзяцца два спадарожнікі, выведзеныя на арбіту ў супрацоўніцтве з РФ і Кітаем. Аднак у адрозненне ад БКА-1 спадарожнік "Белінтэрсат-1" з'яўляецца выключна кітайскай распрацоўкай без удзелу беларускіх навукоўцаў.
Адпаведна, найбольш перспектыўным з'яўляецца супрацоўніцтва ў касмічнай сферы з Расіяй, і думаецца, што патэнцыял гэтага ўзаемадзеяння выкарыстаны нашай краінай далёка не ў поўнай меры. Са шматлікіх меркаванняў (ад міжнароднага палітычнага прэстыжу і выхавання моладзі да навуковай мэтазгоднасці) відавочна, што Беларусі патрэбен свой касманаўт, і не выкарыстоўваць магчымасці цеснага саюза з Расіяй у гэтай галіне проста недапушчальна. Акрамя таго, цяпер нярэдка гучаць галасы аб нейкай стагнацыі Саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі, неабходнасці яркіх іміджавых праектаў, здольных павесьці шырокія масы насельніцтва і зноў абудзіць цікавасць грамадства да інтэграцыі. Думаецца, што двухбаковая касмічная праграма, па выніках якой грамадзянін нашай краіны з дапамогай расійскіх саюзнікаў ўзьнясецца да зорак, цалкам можа стаць аб'яднаўчай ідэі такога роду.
На сённяшні дзень вядома, што цікавасць да развіцця касмічных даследаванняў у Беларусі ёсць, а ў 2018 годзе ў Мінску запланавана правядзенне 31-га Міжнароднага кангрэса Асацыяцыі ўдзельнікаў касмічных палётаў, аб чым ужо маецца адпаведнае ўрадавае распараджэнне. У Дзень касманаўтыкі можна дазволіць сабе памарыць, таму было б вельмі выдатна, калі б вішанькай на торце на палях дадзенага Кангрэса прагучала навіна аб падрыхтоўцы Рэспублікай Беларусь уласнага касманаўта.
