МІНСК, 27 жні - Sputnik. Упраўленне ФСБ па Наўгародскай вобласці агучыла спіс карнікаў, якія ў гады Вялікай Айчыннай вайны знішчалі мірнае насельніцтва ў вёсцы Бляшаная Горка і сяле Чорнае. Там загінулі тысячы чалавек, у тым ліку старыя, жанчыны і дзеці. Раскопкі пахаванняў працягваюцца.
Кіраўнік аддзела па расследаванні асабліва важных спраў Беларусі СК Расіі па вобласці Сяргей Кілеса ў гутарцы з РІА "Новости" дапусціў, што некаторыя каты ўсё яшчэ могуць быць у жывых.
У маі гэтага года Следчы камітэт Расіі ўзбудзіў крымінальную справу па артыкуле аб генацыдзе ў Наўгародскай вобласці. Расследаванне датычыцца падзей 1941-1943 гадоў у вёсцы Бляшаная Горка і сяле Чорнае. Спецыялісты эксгумавалі пакуль каля паўтысячы астанкаў.
Прадстаўлены РІА "Новости" УФСБ спіс карнікаў - гэта чатыры пажоўклыя ад часу старонкі з рукапісным тэкстам. Дзевятнаццаць імёнаў тых, хто знішчаў мірнае насельніцтва ў гады акупацыі: Рудольф Гроцэ, Алег Клімаў, Сяргей Корж, Загерс Цагерс, Карліс Лаціс, Адольф Клібус, Яніс Цыруліс, Харыс Ліепіньш, Артур Крывіньш і іншыя. Усе - выхадцы або жыхары Латвійскай ССР. У дакуменце прыводзяцца прыкметы карнікаў: рост, целасклад, колер валасоў і вачэй. Згадваецца валоданне рускай і іншымі мовамі. У некаторых пазначаны воінскія званні, месца пражывання пасля вайны. Так, Эрых Бухрот у 1945 годзе знаходзіўся ў Германіі. Датуецца спіс 1967 годам. Звестак, ці панеслі карнікі пакаранне, у дакуменце няма.
Пасведчанні аб масавых расстрэлах пачалі збіраць адразу пасля вызвалення Наўгародскай вобласці ад акупацыі ў 1944 годзе. Відавочцы распавядалі, што за вёскай Бляшаная Горка ёсць чатыры пахаванні.
"Тое падраздзяленне СД, якое дыслацыравалася ў Бляшаны Горцы, было сфармавана ў Рызе і складалася ў асноўным з латышоў. Камандавалі два нямецкія афіцэры", - распавядае Сяргей Кілеса.
Колькасць падраздзялення не перавышала 40 чалавек. Стварылі дзве групы: адна выяўляла тых, хто спачувае савецкай уладзе, другая займалася выключна барацьбой з партызанамі, ваеннымі, выведнікамі. "Абедзве групы знаходзіліся ў вёсцы Бляшаная Горка, у іх былі два дамы, адведзеныя пад штабы, падпарадкоўваліся аднаму афіцэру", - удакладняе следчы.
Арыштаваных прывозілі ў вёску Бляшаная Горка як групамі, так і ў адзіночку. Адных дапытвалі, катавалі, іншых адразу расстрэльвалі. Цела складвалі па парадку ў загадзя выкапаныя ямы, прысыпалі, а потым закопвалі. Забойствы былі пастаўленыя на паток.
Вучоны-гісторык Дзмітрый Асташкін кажа, што расстрэльвалі практычна штодня. "Забівалі ўсіх: мужчын і жанчын, камуністаў і праваслаўных святароў, дарослых і дзяцей, рускіх і яўрэяў. На допытах падвяргалі катаванням. Крыкі ахвяр чулі ў вёсцы. Бачылі, як збітых арыштантаў карнікі СД вядуць да месца расстрэлу. Ямы, у якія скідалі трупы, былі адкрытымі, многія мясцовыя гэта запомнілі", - выкладае гісторык паказанні відавочцаў.
Кілеса пацвярджае, што імёны карнікаў, а таксама нямецкіх афіцэраў вядомыя. "Заўчасна казаць аб канкрэтных прозвішчах, хоць, вядома, яны ўжо ёсць", - адзначае ён.
Нямецкае камандаванне не давярала прыбалтыйскім карнікам настолькі, каб пусціць іх на перадавую са зброяй у руках. "Такія падраздзяленні ў тыле выконвалі паліцэйскія функцыі і дзейнічалі вельмі жорстка, прычым з велізарным задавальненнем", - дадае следчы.
У архіўных дакументах ёсць сведчанні розных распраў. Так, зiмой 1942-га карнікі прывялі да месца пакарання дзвюх дзяўчат, бландзінку і брунэтку. Вопратка на іх была ўшчэнт падрана. Іх закалолі кінжаламі.
Кілеса кажа, што карныя атрады, па сутнасці, зачышчалі тэрыторыю. Паводле яго слоў, у вёсцы Бляшаная Горка і сяле Чорным з кастрычніка 1941-га па канец 1943-га з мірнымі жыхарамі распраўляліся на падставе загаду нямецкага камандавання аб стварэнні ў гэтым раёне буфернай зоны, "зоны адчужэння", у якой не павінна было быць нікога , хто хоць неяк спачуваў савецкай уладзе.
"Прычым шырыня гэтай зоны павінна была быць вельмі вялікая: ад перадавой лініі да Ленінграда", - удакладняе ён.
Як распавёў Асташкін, карнікі адрозніваліся пунктуальнасцю, вялі ўлік затрыманых і расстраляных. Не з любові да парадку, а з разлікам на прэмію, павышаныя пайкі.
Адна вялікая магіла
Зачыстка праводзілася двума спосабамі. Па-першае, жыхароў усіх навакольных вёсак зганялі ў Германію на працы. Толькі з Бляшаны Горкі павезлі пяцьсот-шэсьцьсот чалавек. Па-другое, расстрэлы. Па словах Кілеса, у вёсцы Бляшаная Горка і сяле Чорнае знаходзяцца самыя масавыя пахаванні. "Раскопкі яшчэ ў самым пачатку, але мы мяркуем, што ахвяраў можа быць каля пяці тысяч", - кажа следчы.
Як тлумачыць Асташкін, лічбы, якія фігуруюць зараз у справе, вызначаны па раскопках 1947 года.
"Але эксгумавалі не ўсе цела. Капалі яма тры на тры метры, падлічвалі косці і экстрапалявалі на ўсе пахаванне", - тлумачыць ён.
Судова-медыцынская экспертная камісія, паказвае гісторык, прыйшла да высновы, што ў ямах-магілах ля Бляшаны Горкі закапана не менш 2600 цел, смерць грамадзян была гвалтоўнай ад атрыманых смяротных ран - скразных агнястрэльных кулявых раненняў галавы, шыі, грудзі, пашкоджанняў галавы тупымі цяжкімі прадметамі і востра рэжучай і сякучай зброяй, а таксама пераломамі рэберных дуг, часта множных, прычыненых нейкімі тупымі прадметамі. "Сярод трупаў знойдзеныя астанкі мужчын ва ўзросце ад 14 да 55 гадоў і жанчын ад 18 да 60-65 гадоў", - дадае ён.
Эксперты тады ўказвалі, што раненні на трупах не былi баявымі, кулявыя раненні характэрныя для аўтамата "Шмайсер", у шэрагу выпадкаў стрэлы ў патыліцу вырабляліся ва ўпор, пра што сведчаць сляды на касцях чэрапа.
У раёне вёскі Чорнае, вёскі Бляшаная Горка следчыя выяўляюць не толькі пахаванні на месцы расстрэлу, але і магільнікі, дзе цела нават не хавалі. Каты не лічылі патрэбным турбаваць сябе капаннем магіл.
"Трупы проста збіралі і складалі па кар'еры. Уся тэрыторыя вакол вёскі Бляшаная Горка, па сутнасці, з'яўляецца адной вялікай магілай", - падкрэслівае следчы.
Зараз эксгумавалі больш за паўтысячы ахвяр, у тым ліку жанчын і дзяцей. Ва ўсіх характэрныя пашкоджанні на касцях шкілета. "Але ж мы яшчэ не выявілі нават паловы пахаванняў. Мы таксама даследуем мясцовасць вакол вёскі Бляшаная Горка і вёскі Чорнае", - паведамляе Кілеса.
"Расправы былі жорсткімі. Яма глыбінёй чатыры метры. Падводзяць ахвяр. Стрэлы. Наступная група. Стрэлы. Ніхто не правяраў, ці загінулі людзі, іх проста закопвалі. "Відавочцы расказвалі, што з гэтых ям-могільнікаў суткі-двое даносіліся крыкі і плач", - кажа Кілеса.
"Мы паднялі 30-40 астанкаў, у якіх не хапае частак цела", - дадае Кілеса. Можна меркаваць, што гэта следства прыжыццёвых катаванняў.
Таксама следчы распавёў, што выяўлена і пахаванне, дзе, як мяркуецца, былі адны дзеці. Справа ў тым, што рост ахвяр - ад 60 сантыметраў да 1 метра. "Такіх астанкаў было каля паўсотні. Усе ў адным месцы. Мы не можам растлумачыць, чаму. Верагодна, была падзея, у выніку якой усе былі расстраляныя", - кажа Кілеса.
Каты могуць быць жывыя
Аб'ём працы, які зрабілі следчыя, здзіўляе. Толькі за першы месяц выкрыцця пахаванняў у цэнтральны апарат накіравалі матэрыялаў на дзесяць тамоў.
"Інфармацыі ўжо нямала. Дэталёва могуць распавесці ў цэнтральным апараце. Прычым гэта толькі першасны матэрыял. Асноўная задача, вядома, - усталяваць злачынцаў, пацярпелых, іх сваякоў", - удакладняе Кілеса.
Лагічны вынік расследавання - выяўленне вінаватых, у тым ліку тых, хто раней не фігураваў у архівах. Кілеса дапускае такую магчымасць. "А чаму не? Больш за тое, я нават не магу выключыць таго, што некаторыя са злачынцаў апынуцца жывымі да гэтага часу. Паглядзіце кадры з Латвіі, Эстоніі, дзе шчаслівыя людзі старэйшага ўзросту, якія пыхкаюць жыццём, з нацысцкімі сцягамі і ў нацысцкай форме бегаюць вакол плошчы і аддаюць нацысцкія прывітанні. Чаму б каму-небудзь з іх не апынуцца тым, хто дзейнічаў у Бляшаны Горцы", - разважае следчы.
Прайшло 75 гадоў, але многія бесчалавечныя злачынствы так і засталіся беспакаранымі. Вёска Бляшаная Горка і сяло Чорнае - толькі адзін з эпізодаў. Амаль у кожным населеным пункце Наўгародскай обоасти знаходзяць новыя сведчанні зверстваў нацыстаў. Хочацца верыць, што ўсе, хто мае дачыненне да гэтага, панясуць пакаранне, бо ў гэтых злачынстваў няма тэрміну даўніны.
Поўную версію матэрыялу чытайце на РІА "Новости".
