МІНСК, 23 кра – Sputnik, Мікіта Чыкуноў. Расія прымае новыя меры для стабілізацыі ўнутранага рынку і стрымлівання цэн на бензін. Ва ўрадзе краіны задумваюцца і аб сезонным абмежаванні экспарту бензіну.
Эканамісты лічаць, што эфекты ад прадпрымаемых расійскімі ўладамі крокаў могуць закрануць і краіны Еўразійскага эканамічнага саюза. Як "замарожванне" цэн на бензін у Расіі падзейнічае на краіны ЕАЭС, высвятляў Sputnik.
Лекі ад падаражэння
Два расійскія міністэрствы - фінансаў і энергетыкі - ўзгаднілі паміж сабой параметры карэкціроўкі дэмпфернага механізма для ўнутрырасійскага паліўнага рынку. Пра гэта гаворыцца ў сумеснай заяве ведамстваў, апублікаваным у аўторак, 20 красавіка.
Плануецца, што з 1 траўня зменіцца індыкатыўная цана (аптовы кошт, які ўстанаўлівае ўрад, - Sputnik) бензіну для ўнутранага рынку: яна знізіцца на чатыры тысячы рублёў. Дзеючая стаўка складае 56,3 тысячы рублёў за тону (амаль 750 долараў - Sputnik). Акрамя гэтага, з 1 студзеня 2023 года базавая цана на бензін будзе індэксавацца кожны год толькі на 3% замест цяперашніх 5%.
Упершыню дэмпфер запрацаваў у 2019 годзе. Яго галоўная задача - не дапусціць паўтарэння паліўнага крызісу 2018-га. Тады з-за росту сусветных цэн на нафту рэзка павысіўся кошт бензіну ў Расіі, а ўраду краіны прыйшлося дамаўляцца з нафтавымі кампаніямі аб фактычнай замарожванні цэн на паліва.
Сутнасць дэмпфернага механізма заключаецца ў тым, што пры высокім кошце нафты за мяжой расійскія нафтаперапрацоўчыя заводы атрымліваюць кампенсацыю - ім вяртаюць частку выплачаных падаткаў. Гэтыя выплаты "матывуюць" нафтавікоў працягваць пастаўкі паліва на ўнутраны рынак, не ўзнімаючы цэны ўслед за сусветнымі.
Такая сістэма не прадугледжвае зніжэння цэн на бензін - толькі ўмераны рост. Кошт паліва не расце вышэй гадавога ўзроўню інфляцыі (у 2020 годзе рост склаў 2,5% - амаль удвая ніжэй інфляцыі), але і не зніжаецца пры падзенні сусветных цэн. Такім чынам, унутраны рынак аказваецца абароненым ад рэзкіх цэнавых ваганняў.
Сам дэмпфер падлічваецца з улікам індыкатыўнай і актуальных цэн на знешнім рынку. Будучае зніжэнне дзеючай індыкатыўнай цаны (56,3 тыс руб за тону) азначае, што пры пастаўках паліва на ўнутраны рынак ва ўмовах высокіх сусветных цэн нафтавікі атрымаюць больш зваротных выплат. Такі крок, на думку апытаных Sputnik экспертаў, дазволіць спыніць рост цэн на бензін унутры Расіі.
"Урад павышае падатак на здабычу прыродных выкапняў. Разам з тым рубель таннее, а нафта даражэе. Калі б індыкатыўную цану не знізілі, то пастаўкі ўнутр краіны сталі б нявыгаднымі нават пры дэмпферы. Таму яго прывялі да рэалій рынку. Бензін дакладна не патаннее, але рост цэн на яго, верагодна, спыніцца ў найбліжэйшы час", - прагназуе намеснік дырэктара Інстытута нацыянальнай энергетыкі Аляксандр Фралоў.
Услед за расійскім рынкам
Ад пачатку гэтага года бензін даражэе ва ўсіх краінах Еўразійскага эканамічнай саюза (ЕАЭС).
За бягучы месяц сярэдняя цана аднаго літра АІ-92 у Арменіі вырасла на 2,64%, у Кыргызстане - на 4,3%, у Казахстане - на 6,5%, у Беларусі - на 1,4%.
За той жа перыяд бензін маркі АІ-95 у Арменіі стаў даражэй на 6,2%, у Кыргызстане - на 6%, у Казахстане - на 7,9%, у Беларусі - на 1,16%.
Сітуацыя на паліўных рынках у Арменіі і Кыргызстане абумоўлена тым, што гэтыя краіны не перапрацоўваюць нафту самастойна, а закупляюць нафтапрадукты ў Расіі. Такім чынам, кошт паліва цалкам залежыць ад адпускных цэн на расійскіх НПЗ.
Карэкціроўка дэмпфера павінна насыціць рынак у Расіі палівам. Гэта створыць спрыяльныя ўмовы для зніжэння адпускных цэн, па якіх расійскі бензін пастаўляецца ў Кыргызстан, лічыць выканаўчы дырэктар НКА "Міжнародны дзелавы савет" Аскар Сыдыкаў.
"Дарагі бензін у Кыргызстане стаў вынікам дэфіцыту бензіну на расійскім рынку. Як толькі ў Расіі адчуваецца недахоп нафтапрадуктаў і трохі павышаюцца цэны, то і ў нас (у Кыргызстане - Sputnik) адбываецца тое ж самае, толькі ў вялікіх маштабах. Бо ў нас няма дэмпфера. Нафтатрэйдэры ў Кыргызстане невялікія, яны не могуць трымаць вялікіх запасаў паліва і рэгуляваць цэны. Мы вельмі спадзяемся, што новыя параметры дэмпфера адаб'юцца на нас станоўча. Калі ў Расіі не будзе дэфіцыту - Кыргызстан пачне атрымліваць бензін па больш нізкіх цэнах", - тлумачыць ён.
Такі пункт гледжання падзяляе выканаўчы дырэктар асацыяцыі нафтатрэйдэраў Кыргызстана Канат Эшатаў. Паводле яго слоў, рынак паліва ў рэспубліцы ідзе ўслед за расійскім.
"Наш рынак цалкам залежыць ад Расіі, таму што гэта наш адзіны пастаўшчык нафтапрадуктаў. Калі там рост цэн на бензін спыніцца, то ў нас сітуацыя таксама стабілізуецца з розніцай у некалькі тыдняў. Расійскія заводы плацяць вялікія падаткі на здабычу (ПЗКВ), таму ад пачатку года адпускныя цэны на бензін выраслі на 4-6%. Калі падаткавікі стануць вяртаць больш грошаў, то НПЗ змогуць прадаваць паліва ледзь танней", - мяркуе суразмоўца.
Аналагічным чынам сітуацыя разгортваецца ў Арменіі. Цэнаўтварэнне на паліўным рынку рэспублікі вызначаюць тыя ж фактары, што і ў Кыргызстане: залежнасць ад расійскіх паставак з-за адсутнасці магчымасцей для перапрацоўкі нафты.
Казахстан, насупраць, пакрывае амаль усе свае патрэбы ў паліве за кошт мясцовых магутнасцей. Калі да 2018 года пастаўкі светлых нафтапрадуктаў (бензін, газа і дызельнае паліва - Sputnik) з Расіі былі значнымі - ад 500 тыс да 1 млн тон, то ў наступныя гады яны значна скараціліся (у 2019-м - каля 20 тыс тон, у 2020-м - 2 тыс тон), заўважае эканамічны аглядальнік Сяргей Домнін.
"Нягледзячы на агульную мяжу і ўзаемазалежнасць эканомік, рынкі нафтапрадуктаў РК і РФ дзейнічаюць цалкам адасоблена: у краінах розныя схемы арганізацыі рынку нафтапрадуктаў, розны сабекошт перапрацоўкі, стаўкі акцызаў і рознічная цана на бензін. Кошт бензіну ў Казахстане расце з-за ўнутраных фактараў (павелічэнне экспарту нафтапрадуктаў і нафты, павышэнне падаткаў - Sputnik), таму сітуацыя на расійскім рынку на нас не паўплывае", - лічыць ён.
А што з цэнамі на паліва ў Беларусі?
Малаверагодным выглядае і сцэнарый, пры якім дэмпфер ў Расіі спыніць павышэнне цэн на бензін у Беларусі. Рэспубліка перапрацоўвае нафту на двух НПЗ і вырабляе паліва ў аб'ёмах, дастатковых для задавальнення ўнутранага попыту і нават экспарту.
Са студзеня па люты гэтага года краіна экспартавала 1,68 млн тон нафтапрадуктаў - у 2,3 разы больш, чым за аналагічны перыяд 2020 года. Найбуйнейшымі імпарцёрамі беларускіх нафтапрадуктаў сталі Украіна (546,5 тыс тон), Еўрасаюз (940,2 тыс тон) і Вялікабрытанія (138,7 тыс тон).
Падаражанне бензіну ў Беларусі, як адзначае эксперт Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў Аляксей Аўдонін, тлумачыцца агульнасусветным павышэннем кошту нафты. Карэкціроўка дэмпфера ў Расіі паўплываць на гэтую тэндэнцыю не зможа.
Новая выгада
Асцярожны аптымізм партнёрам Расіі па ЕАЭС павінна выклікаць заява расійскага віцэ-прэм'ера Аляксандра Новака, які не выключыў увядзення забароны на экспарт бензіну ў перыяды пікавага попыту.
"Мы абмяркуем гэтае пытанне ў бліжэйшы час. Паслухаем рэкамендацыі міністэрства энергетыкі, Федэральнай антыманапольнай службы, міністэрства эканамічнага развіцця. Сумесна прымем рашэнні. Бо могуць быць і адмоўныя наступствы - кампаніі могуць знізіць аб'ёмы вытворчасці", - цытуе яго словы агенцтва "Інтэрфакс".
Ці будзе такая забарона распаўсюджвацца на краіны-ўдзельніцы ЕАЭС, віцэ-прэм'ер Расіі не ўдакладніў.
На думку апытаных Sputnik экспертаў, любыя экспартныя абмежаванні, як паказвае практыка апошняга года, не закранаюць дзяржавы, якія ўваходзяць у Мытны саюз.
У такім выпадку пастаўкі бензіну ў Арменію і Кыргызстан не толькі не паменшацца, але могуць і ўзрасці. У сукупнасці з абноўленым дэмпферам гэта дасць двайны станоўчы эфект - паліўны рынак краін насыціцца, што непазбежна адаб'ецца на кошце бензіну для канчатковых спажыўцоў.
