https://bel.sputnik.by/20210828/shto--pol-rodzts-zhnven-znakhodzts-1055941629.html
Што ў полі родзіць, жнівень знаходзіць
Што ў полі родзіць, жнівень знаходзіць
Sputnik Беларусь
Этнограф Ларыса Мятлеўская распавядае пра традыцыі свята новага ўраджаю і ўзгадвае старадаўнія рэцэпты страў з проса. 28.08.2021, Sputnik Беларусь
2021-08-28T09:25+0300
2021-08-28T09:25+0300
2022-04-14T15:36+0300
ларыса мятлеўская
традыцыі і абрады
жнівень
прыродная сталоўка: гатуем з таго, што пад нагамі
рэцэпты
ураджай
свята
этнограф
стравы
спадчына
https://cdnn11.img.sputnik.by/img/07e5/08/19/1055941600_0:0:3264:1836_1920x0_80_0_0_8f2e7c46cd011d0ff796d546153cda1b.jpg
Жнівень падарыў хлебаробам сухое і цёплае надвор’е, якое паспрыяла жніву. Яшэ ўчора ад работы камбайнаў гуло вясковае наваколле, а сёння палі ўжо залоціць іржышча. Саламяныя "кацёлкі" густа раскіданыя па палях, утвараюць маляўнічы пейзаж і спакушаюць на сэлфі. Адышлі ў нябыт тыя часы, калі кожны вясковец браў у рукі касу, сярпы і прыбіраў са сваіх палеткаў зерневыя культуры. Акуратна складзеныя копы са снапоў цяпер можна сустрэць бадай што толькі ў глухіх вёсках, а сам сноп хутка стане этнаграфічным аб’ектам, прадстаўленым у экспазіцыях адпаведных музеяў. Як даўней так і цяпер, жніво лічылася найважнейшай справай года для аграрыя. Ад плёну яго працы наўпрост залежыў дабрабыт і сытае жыццё сям’і. Можа таму кожны этап гэтага працэсу быў так багата абстаўлены радаснымі ўрачыстасцямі. Пачыналіся яны са свята першага снапа або "Зажынак" і завяршаліся Прачыстай, якую згодна з народным календаром святкуюць 28 жніўня. У гэты дзень Царква адзначае Успенне Прасвятой Багародзіцы.Прыйшла Прачыстая – стала поле чыстаеПершая Прачыстая, Вялікая Прачыстая, Аспажа, Спажа, Вялікая Спажа, Гаспажа, Зялёная, Зельная - усё гэта назвы аднаго свята. Свята, прысвечанае сабранаму ўраджаю, адзначалася вельмі ўрачыста і завяршалася частаваннем жней. Да гэтага часу ўсё прыбіралася з палёў і ў народзе казалі: "Прыйшла Прачыстая – стала поле чыстае". У гэты дзень асвячалі зёлкі, гародніну і снапок з апошніх каласоў. Яго называлі "барадой". Зернем з асвечанай "барады" пасля Прачыстай пачыналі засеўкі.Цудоўная традыцыя адзначаць свята новага ўраджаю засталася і сёння. Амаль не кранутыя часам і ўсё ж прыстасаваныя да сучасных рэалій, у іх працягваюць захоўвацца асноўныя элементы старажытнага абраду. І хоць цяпер гэта не свята кожнай сялянскай сям’і, дух урачыстасці, асаблівай радасці вядомы многім жыхарам нашай краіны.На сучасным свяце, як і даўней, без смачных страў на агульным застоллі не абыходзіцца. Прыгатаваныя з пладоў ад новага ўраджаю, яны ўражваюць сваёй разнастайнасцю. На вясковым стале можна ўбачыць не толькі традыцыйныя стравы са звыклай для беларусаў гародніны, але і новых яе відаў, такіх як перцы, кабачкі, баклажаны і інш. Безумоўна, сучасныя народныя рэцэпты страў з новай гародніны заслугоўваюць пераймання, але яшчэ важней сабраць і захаваць беларускія стравы з тых прадуктаў, якія заўсёды былі побач.Вандруючы сёлета па Палессю, звярнула ўвагу на стравы з проса, якое ў рацыёне беларусаў займала значнае месца. З яго гатавалі кашы, запяканкі, катлеты, крупнікі, дадавалі ў іншыя супы, выпякалі пірагі і хлеб. Аб такіх пірагах калісьці спявалася ў жніўных песнях. Так, Спажа на Прачыстую ходзіць па зжатых нівах. У правай руцэ яна трымае залаты серп, а ў левай - "пшонны пірог". На жаль, дакладная рэцэптура гэтага пірага пакуль не знойдзена. І ўсё ж апісанне падобнай стравы пад назвай "Каржы" пакінуў вядомы беларускі этнограф Чэслаў Пяткевіч у кнізе "Рэчыцкае Палессе". Апісваючы побытавую культуру палешукоў Рэчыцкага Палесся ў другой палове ХІХ стагоддзя, Чэслаў Пяткевіч адзначаў, што стравы з проса найбольш улюбёныя сярод іншых. Асабліва гэта тычылася густой ("сыпкай") прасянай кашы, запраўленай рассквараным салам, або алеем з цыбуляй: "Такая густая каша, што аж рассыпаецца, калі да таго ж шчодра здобрана, вельмі смачная. Таму паляшук вельмі яе любіць і не задавальняецца спажываннем дома, а гатуе яе на вогнішчы ў лесе, працуючы доўгі час воддаль ад дому на выкарчоўцы сасновых пнёў для смалярні... Тут, не маючы патэльні, на закрасу ўжываецца алей, а замест печы – гарачы попел...". Прыгатаваную такім спосабам прасяную кашу, у свой час на Палессе прынеслі мужыкі з-за Дняпра, якія прыходзілі туды на заробкі. Таму часта яе называлі "магілёўская каша", што сведчыць аб папулярнасці страў з проса не толькі на Палессі. Дарэчы, кашы звычайна падавалі гасцям. Прасяной кашай, зваранай на малацэ ў гліняным гаршчочку, мяне частавалі ў в Цераблічы, што ў Столінскім раёне Брэсцкай вобласці. Такую кашу можна было рэзаць нажом.З гісторыі просаУ Беларусі, як і ў Еўропе, проса вырошчваюць і спажываюць з глыбокай старажытнасці, аб гэтым сведчаць археалагічныя раскопкі. Спосаб апрацоўкі проса механізаваны, а калісьці гэта быў даволі працаёмкі працэс. Жаць яго пачыналі не дапускаючы поўнага выспявання, каб не страціць высыпання спелага зерня з верхніх частак сцяблін. Пасля жніва адразу ж шчыльна складалі ў копы, а на трэці дзень, моцна ўгрэтае, "запрэўшае" зерне цёрлі рукамі ці босымі нагамі на льняных посцілках. Затым тое, што заставалася - "акалот" сушылі на паветры і канчаткова дасушаны, малацілі на таку цапамі, атрымваючы яшчэ частку зерня ("паслед"). Далей проса таўклі ў драўляных ступах і веялі ў начоўках. Гэта называлася "палаць проса".Проса багата бялком, утрымвае тлушчы, вялікую колькасць вугляводаў, якіх значна больш, чым у бульбе, і мала клятчаткі. Апошняя акалічнасць робіць стравы з проса лекавымі для гіпертонікаў і сардэчнікаў. У просе багата вітаміна РР, ёсць мікраэлементы, якія ўплываюць на крыватвор - медзь, нікель, марганец, цынк. Дзякуючы наяўнасці цынку, проса спрыяе ўтварэнню інсуліна і карысна дыябетыкам. У народнай медыцыне яго выкарыстоўваюць і ў барацьбе з ракавымі пухлінамі.Прапаную паспытаць катлеты з проса, якія гатуюць непадалёк ад старажытнага Турава, і прасяную кашу.Прасяная кашаЗ чаго гатаваць:Як гатаваць. У малако дадаць соль і цукар, закіпяціць і ўсыпаць прамытае проса, часта мяшаючы, варыць на павольным агні 30 хвілін. Дадаць масла, перамяшаць і паставіць у духоўку на 15-20 хвілін, каб упрэла.Катлеты з просаЗ чаго гатаваць:Як гатаваць. Зварыць прасяную кашу і паставіць яе на 15-20 хвілін, каб упрэла. Гатовую кашу астудзіць і дадаць яйкі, размяшаць і зрабіць катлеткі. Абваляць у муцэ або сухарах, падсмажыць на разагрэтай патэльні ў масле.Падаць са смятанай, растопленым маслам або з фруктовым кісялём.Калі кашу зварыць на вадзе, то ў гатовую кашу можна дадаць пакрышаную зеляніну сніткі, лебяды або шпінату, пасаліць і абсмажыць да залатой скарынкі. У смятану дадаць расціснуты часнок і гэтым соусам паліць такія катлеткі з пустазеллем.Смачна есці!
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2021
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Навіны
ru_BY
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
ларыса мятлеўская, традыцыі і абрады, жнівень, прыродная сталоўка: гатуем з таго, што пад нагамі, рэцэпты, ураджай, свята, этнограф, стравы, спадчына
ларыса мятлеўская, традыцыі і абрады, жнівень, прыродная сталоўка: гатуем з таго, што пад нагамі, рэцэпты, ураджай, свята, этнограф, стравы, спадчына
Што ў полі родзіць, жнівень знаходзіць
09:25 28.08.2021 (абноўлена: 15:36 14.04.2022) Этнограф Ларыса Мятлеўская распавядае пра традыцыі свята новага ўраджаю і ўзгадвае старадаўнія рэцэпты страў з проса.
Жнівень падарыў хлебаробам сухое і цёплае надвор’е, якое паспрыяла жніву. Яшэ ўчора ад работы камбайнаў гуло вясковае наваколле, а сёння палі ўжо залоціць іржышча. Саламяныя "кацёлкі" густа раскіданыя па палях, утвараюць маляўнічы пейзаж і спакушаюць на сэлфі. Адышлі ў нябыт тыя часы, калі кожны вясковец браў у рукі касу, сярпы і прыбіраў са сваіх палеткаў зерневыя культуры. Акуратна складзеныя копы са снапоў цяпер можна сустрэць бадай што толькі ў глухіх вёсках, а сам сноп хутка стане этнаграфічным аб’ектам, прадстаўленым у экспазіцыях адпаведных музеяў.
Як даўней так і цяпер, жніво лічылася найважнейшай справай года для аграрыя. Ад плёну яго працы наўпрост залежыў дабрабыт і сытае жыццё сям’і. Можа таму кожны этап гэтага працэсу быў так багата абстаўлены радаснымі ўрачыстасцямі. Пачыналіся яны са свята першага снапа або "Зажынак" і завяршаліся Прачыстай, якую згодна з народным календаром святкуюць 28 жніўня. У гэты дзень Царква адзначае Успенне Прасвятой Багародзіцы.
Прыйшла Прачыстая – стала поле чыстае
Першая Прачыстая, Вялікая Прачыстая, Аспажа, Спажа, Вялікая Спажа, Гаспажа, Зялёная, Зельная - усё гэта назвы аднаго свята. Свята, прысвечанае сабранаму ўраджаю, адзначалася вельмі ўрачыста і завяршалася частаваннем жней. Да гэтага часу ўсё прыбіралася з палёў і ў народзе казалі: "Прыйшла Прачыстая – стала поле чыстае". У гэты дзень асвячалі зёлкі, гародніну і снапок з апошніх каласоў. Яго называлі "барадой". Зернем з асвечанай "барады" пасля Прачыстай пачыналі засеўкі.
Цудоўная традыцыя адзначаць свята новага ўраджаю засталася і сёння. Амаль не кранутыя часам і ўсё ж прыстасаваныя да сучасных рэалій, у іх працягваюць захоўвацца асноўныя элементы старажытнага абраду. І хоць цяпер гэта не свята кожнай сялянскай сям’і, дух урачыстасці, асаблівай радасці вядомы многім жыхарам нашай краіны.
На сучасным свяце, як і даўней, без смачных страў на агульным застоллі не абыходзіцца. Прыгатаваныя з пладоў ад новага ўраджаю, яны ўражваюць сваёй разнастайнасцю. На вясковым стале можна ўбачыць не толькі традыцыйныя стравы са звыклай для беларусаў гародніны, але і новых яе відаў, такіх як перцы, кабачкі, баклажаны і інш.
Безумоўна, сучасныя народныя рэцэпты страў з новай гародніны заслугоўваюць пераймання, але яшчэ важней сабраць і захаваць беларускія стравы з тых прадуктаў, якія заўсёды былі побач.
Вандруючы сёлета па Палессю, звярнула ўвагу на стравы з проса, якое ў рацыёне беларусаў займала значнае месца. З яго гатавалі кашы, запяканкі, катлеты, крупнікі, дадавалі ў іншыя супы, выпякалі пірагі і хлеб. Аб такіх пірагах калісьці спявалася ў жніўных песнях. Так, Спажа на Прачыстую ходзіць па зжатых нівах. У правай руцэ яна трымае залаты серп, а ў левай - "пшонны пірог". На жаль, дакладная рэцэптура гэтага пірага пакуль не знойдзена. І ўсё ж апісанне падобнай стравы пад назвай "Каржы" пакінуў вядомы беларускі этнограф Чэслаў Пяткевіч у кнізе "Рэчыцкае Палессе".
"Цеста загадзя замешанае ў начовачках ці на стале з мяшанай мукі (жытняй з грэцкай альбо пшоннай мукі), а ў каго ёсць мажлівасць то з прасяной мукі з дадаткам адвольнай колькасці яек (колькі хто мае і як хто любіць), раскатваюць таўшчынёй да 2 см і саджаюць у печ, адпаведна напаленую, на хлебнай лапаце, адкуль праз паўгадзіны вымаюць. Ядуць паламанымі на дробныя кавалачкі, аблітымі тоўчаным макам, расцёртым з мёдам пад назвай "крышанцы". Гэта патрава лічыцца абрадавай".
Апісваючы побытавую культуру палешукоў Рэчыцкага Палесся ў другой палове ХІХ стагоддзя, Чэслаў Пяткевіч адзначаў, што стравы з проса найбольш улюбёныя сярод іншых. Асабліва гэта тычылася густой ("сыпкай") прасянай кашы, запраўленай рассквараным салам, або алеем з цыбуляй: "Такая густая каша, што аж рассыпаецца, калі да таго ж шчодра здобрана, вельмі смачная. Таму паляшук вельмі яе любіць і не задавальняецца спажываннем дома, а гатуе яе на вогнішчы ў лесе, працуючы доўгі час воддаль ад дому на выкарчоўцы сасновых пнёў для смалярні... Тут, не маючы патэльні, на закрасу ўжываецца алей, а замест печы – гарачы попел...".
Прыгатаваную такім спосабам прасяную кашу, у свой час на Палессе прынеслі мужыкі з-за Дняпра, якія прыходзілі туды на заробкі. Таму часта яе называлі "магілёўская каша", што сведчыць аб папулярнасці страў з проса не толькі на Палессі. Дарэчы, кашы звычайна падавалі гасцям. Прасяной кашай, зваранай на малацэ ў гліняным гаршчочку, мяне частавалі ў в Цераблічы, што ў Столінскім раёне Брэсцкай вобласці. Такую кашу можна было рэзаць нажом.
У Беларусі, як і ў Еўропе, проса вырошчваюць і спажываюць з глыбокай старажытнасці, аб гэтым сведчаць археалагічныя раскопкі. Спосаб апрацоўкі проса механізаваны, а калісьці гэта быў даволі працаёмкі працэс. Жаць яго пачыналі не дапускаючы поўнага выспявання, каб не страціць высыпання спелага зерня з верхніх частак сцяблін. Пасля жніва адразу ж шчыльна складалі ў копы, а на трэці дзень, моцна ўгрэтае, "запрэўшае" зерне цёрлі рукамі ці босымі нагамі на льняных посцілках. Затым тое, што заставалася - "акалот" сушылі на паветры і канчаткова дасушаны, малацілі на таку цапамі, атрымваючы яшчэ частку зерня ("паслед"). Далей проса таўклі ў драўляных ступах і веялі ў начоўках. Гэта называлася "палаць проса".
Проса багата бялком, утрымвае тлушчы, вялікую колькасць вугляводаў, якіх значна больш, чым у бульбе, і мала клятчаткі. Апошняя акалічнасць робіць стравы з проса лекавымі для гіпертонікаў і сардэчнікаў. У просе багата вітаміна РР, ёсць мікраэлементы, якія ўплываюць на крыватвор - медзь, нікель, марганец, цынк. Дзякуючы наяўнасці цынку, проса спрыяе ўтварэнню інсуліна і карысна дыябетыкам. У народнай медыцыне яго выкарыстоўваюць і ў барацьбе з ракавымі пухлінамі.
Прапаную паспытаць катлеты з проса, якія гатуюць непадалёк ад старажытнага Турава, і прасяную кашу.
15-20 г масла вяршковага, Як гатаваць. У малако дадаць соль і цукар, закіпяціць і ўсыпаць прамытае проса, часта мяшаючы, варыць на павольным агні 30 хвілін. Дадаць масла, перамяшаць і паставіць у духоўку на 15-20 хвілін, каб упрэла.
Як гатаваць. Зварыць прасяную кашу і паставіць яе на 15-20 хвілін, каб упрэла. Гатовую кашу астудзіць і дадаць яйкі, размяшаць і зрабіць катлеткі. Абваляць у муцэ або сухарах, падсмажыць на разагрэтай патэльні ў масле.
Падаць са смятанай, растопленым маслам або з фруктовым кісялём.
Калі кашу зварыць на вадзе, то ў гатовую кашу можна дадаць пакрышаную зеляніну сніткі, лебяды або шпінату, пасаліць і абсмажыць да залатой скарынкі. У смятану дадаць расціснуты часнок і гэтым соусам паліць такія катлеткі з пустазеллем.
