https://bel.sputnik.by/20211227/30-gado-bez-sssr-yak-raspadasya-sayuz--shto-stalasya-z-ekanomkam-kran-balty-1059054525.html
30 гадоў без СССР: як распадаўся Саюз і што сталася з эканомікамі краін Балтыі?
30 гадоў без СССР: як распадаўся Саюз і што сталася з эканомікамі краін Балтыі?
Sputnik Беларусь
Вынікі трыццацігадовага эканамічнага развіцця дзяржаў, якія ўтварыліся з рэспублік былога СССР. 27.12.2021, Sputnik Беларусь
2021-12-27T15:58+0300
2021-12-27T15:58+0300
2021-12-27T15:58+0300
ссср
саюз
балтыя
савецкі саюз
у свеце
эканоміка
дзяржава
вынік
https://cdnn11.img.sputnik.by/img/07e5/0c/1b/1059050217_0:12:3073:1740_1920x0_80_0_0_58b9ac989c8a0be6aa1f2681cf5639ff.jpg
МІНСК, 27 сне – Sputnik. 30 гадоў таму – 26 снежня 1991 года – Савет Рэспублікі Вярхоўнага Савета СССР прыняў дэкларацыю, якая канстатавала спыненне існавання Савецкага Саюза.З распадам СССР на карце свету з'явілася 15 новых дзяржаў, якім трэба было трансфармаваць сваю эканоміку – здзейсніць пераход ад планавай да рыначнай. Набыўшы самастойнасць, былыя савецкія рэспублікі атрымалі розны стартавы патэнцыял і прайшлі шлях, даўжынёю ў тры дзесяцігоддзі, па-рознаму.Пра тое, як на працягу 30 гадоў развіваліся эканомікі Латвіі, Літвы і Эстоніі, якія фактары паўплывалі на поспехі і няўдачы той ці іншай краіны, і да чаго ім удалося прыйсці сёння, - чытайце ў матэрыяле Sputnik.Эканоміка СССР напярэдадні распадуВасьмідзесятыя гады мінулага стагоддзя, якія сталі, па сутнасці, "сконам" Савецкага Саюза, адзначыліся шэрагам эканамічных праблем, што пасля прывялі да крызісу, з якога краіна выбрацца ўжо не здолее.Да сярэдзіны 1980-х цэны на нафту ў свеце абрынуліся на фоне сур'ёзнага скарачэння попыту і перавытворчасці – калі ў 1980 годзе цана "чорнага золата" на сусветным рынку дасягнула піка ($35 за барэль, з улікам інфляцыі, сёння гэта раўнацэнна прыкладна $118, - Sputnik), то да 1986 яна ўпала да $10 за барэль і ніжэй (прыкладна $25 сёння, - Sputnik). Такое падзенне не магло не адбіцца на савецкай эканоміцы, у якой нафта і нафтапрадукты займалі найважнейшае месца (доля экспарту нафты ў знешнім гандлі СССР складала больш за 50%).У той жа час у краіне праходзіла антыалкагольная кампанія (што пацягнула за сабой зніжэнне паступленняў у бюджэт), сур'ёзным артыкулам выдаткаў з'яўлялася вайна ў Афганістане, эканамічныя рэформы перыяду перабудовы, а таксама шэраг іншых прычын (ад скарачэння прамысловай вытворчасці да увядзення харчовых талонаў упершыню з часоў Вялікай Айчыннай вайны) у выніку прывялі да эканамічнага крызісу 1989-1991 гадоў.Нягледзячы на ўсё гэта, у 1990 годзе эканоміка СССР заставалася другой у свеце, апярэджваючы Германію, Японію, Кітай і іншых, саступаючы толькі эканоміцы ЗША. Па дадзеных Міжнароднага валютнага фонду, ВУП Савецкага Саюза ў 1990 годзе знаходзіўся на ўзроўні $2,66 трлн (доля 12,1% ад сусветнага значэння - Sputnik).Як адзначаецца ў навуковым артыкуле членаў-карэспандэнтаў РАН, дактароў эканамічных навук Міхася Галаўніна і Руслана Грынберга, практычна ўсе савецкія рэспублікі адчулі ў 1990-1991 гадах эканамічны спад.Маштабы гэтага спаду былі максімальнымі ў закаўказскіх рэспубліках (Арменія – мінус 21,1%, Азербайджан – мінус 22,6%, Грузія – мінус 43,1%) і мінімальнымі ў Туркменістане (–1,3%) і Узбекістане (–2,1%), тады як у Кыргызстане меў месца нават эканамічны рост (1,1%).Адразу пасля распаду СССР узніклыя дзяржавы выбралі розныя стратэгіі эканамічнай трансфармацыі, таму для больш дакладнага супастаўлення развіцця эканомік былых саюзных рэспублік мы падзелім іх на дзве групы – "краіны Балтыі", якія пайшлі па шляху інтэграцыі ў Еўрапейскі саюз, і "астатнія 12 постсавецкіх краін".Балтыйскі шлях у ЕўропуЯк раней заяўляў былы пасол Расіі ў Літве Аляксандр Удальцоў, рэспубліка ўвайшла ў СССР невялікай сельскагаспадарчай краінай, дзе больш як трэць грамадзян былі заняты ў аграрнай сферы, а ўзровень жыцця быў адным з самых нізкіх у Еўропе. Падобная сітуацыя была з Латвіяй і Эстоніяй.Праз крыху больш за 50 гадоў краіны Балтыі выходзілі з СССР прамыслова развітымі дзяржавамі з высокім стартавым патэнцыялам – у "вітрыну Савецкага Саюза" было ўкладзена нямала грошай (больш за $100 млрд) і адкрыта мноства прадпрыемстваў (ад заводаў да АЭС).Аднак пасля атрымання незалежнасці многія мадэрнізаваныя і пабудаваныя пры СССР прадпрыемствы спынілі сваё існаванне, у краіне стала расці беспрацоўе і, адпаведна, пачаўся адток насельніцтва ў еўрапейскія краіны.У цэлым, дэпапуляцыя сёння з'яўляецца адной з найбольш сур'ёзных праблем у рэгіёне – з моманту распаду СССР краіны Балтыі ў суме страцілі амаль 25% насельніцтва. Па паказчыках адтоку грамадзян Літва і Латвія і ўвогуле займаюць першыя два месцы ў Еўрасаюзе.Галоўная прычына дэпапуляцыі крыецца ў эміграцыі – людзі банальна з'язджаюць на заробкі і на ПМЖ у краіны Заходняй Еўропы па лепшае жыццё (цікавы момант: грамадзяне балтыйскіх краін так змагаліся за існаванне сваіх уласных незалежных дзяржаў, што сёння лідзіруюць па "ўцёках" з гэтых самых дзяржаў).Не варта тут таксама забываць і аб тым, што ў 1990-я гады з Латвіі, Літвы і Эстоніі масава з'яжджала рускае насельніцтва.Найгоршыя паказчыкі ўзроўню смяротнасці ў ЕС таксама ў Літвы і Латвіі. Перавышэнне колькасці памерлых над колькасцю народжаных таксама адзначаецца і ў Эстоніі.Як вынік – працаздольнае насельніцтва мігрыруе, у краіне застаюцца пенсіянеры, якіх хутка банальна няма каму будзе ўтрымліваць. Напрыклад, па словах спецыяліста Дзяржаўнага цэнтра стратэгічнага аналізу Літвы Індры Пусевайтэ, у 2050 годзе больш за палову жыхароў Літвы будуць у старэчым узросце.Неўзабаве пасля распаду СССР у структуры эканомікі балтыйскіх краін на дамінантныя пазіцыі замест прамысловасці пачаў выходзіць сектар паслуг.Сёння дадзеная сфера займае больш за 73% у ВУП Латвіі, больш за 60% у ВУП Літвы і каля 70% у ВУП Эстоніі.Каб такая эканамічная мадэль функцыянавала, неабходна пастаянна стымуляваць унутраны попыт на паслугі, што ў сучаснай Балтыі часта робіцца ў тым ліку і нярынкавымі стымуламі – такімі, напрыклад, як датацыі Еўрасаюза і грашовыя пераводы мігрантаў, якія працуюць у Заходняй Еўропе.Тым не менш, эканомікі краін Балтыі сёння з'яўляюцца наймацнейшымі на ўсёй постсавецкай прасторы.Калі зараз паказчыкі Эстоніі і Літвы знаходзяцца прыкладна на адным узроўні (прычым сёння літоўская эканоміка "абганяе" эстонскую), то дастаткова доўгі час Талін лідзіраваў са значным адрывам.Як тлумачыць дырэктар Інстытута сацыяльна-эканамічных даследаванняў, доктар эканамічных навук Аляксей Зубец, такія высокія паказчыкі тлумачацца першапачатковай накіраванасцю балтыйскіх краін на ўступленне ў Еўрасаюз:"Краіны Балтыі, якія першапачаткова нацэліліся на інтэграцыю ў Еўрасаюз, адразу патрапілі "пад крыло" захаду і атрымалі яго падтрымку, пры гэтым практычна не маючы сыравінных рэсурсаў. Выключэннем з'яўлялася Эстонія, якая мае сланцавыя радовішчы. Уласна, сланец і стаў асновай эстонскай эканомікі – краіна літаральна села на сыравінную іголку, за кошт чаго заняла лепшае становішча сярод краін Балтыі. Але ў цэлым патранаж Еўрасаюза, вядома, моцна дапамог балтыйскім краінам устаць на ногі".Латвія, Літва і Эстонія сталі членамі Еўрасаюза ў 2004 годзе. З 2004 па 2020 гады Латвія атрымала ад ЕС у выглядзе датацый больш за 15 млрд еўра, Літва – больш за 19 млрд еўра, а Эстонія – больш за 10 млрд еўра.Іншым важным фактарам росту эканомікі краін Балтыі з'яўляецца выгаднае эканоміка-геаграфічнае становішча, лічыць начальнік аддзела аналітыкі Даследчага цэнтра Міжнароднага гандлю і інтэграцыі (ITI) Вячаслаў Каломін:"Краіны Балтыі сёння, зразумелая справа, па паказчыку ВУП (па ППС) на душу насельніцтва пераўзыходзяць Расію, але трэба разумець, што гэтыя рэспублікі на працягу многіх гадоў атрымлівалі датацыі ад ЕС. Аднак ужо зараз зразумела, што гэтыя датацыі будуць "згортвацца", і ўзровень жыцця ў Балтыі пачне паступова зніжацца", - сцвярджае Аляксей Зубец.Сапраўды, у Еўрасаюзе зараз усё часцей гавораць аб зніжэнні расходаў на так званую "палітыку згуртавання" (меры, накіраваныя на змяншэнне эканамічнага разрыву паміж больш і менш паспяховымі краінамі ЕС). Ад гэтага ў большай ступені пацерпяць краіны Балтыі, якія пазбавяцца значнай часткі паступленняў у бюджэт."Мне здаецца, пасля распаду СССР краіны Балтыі па-ранейшаму не знайшлі свайго месца ў ЕС. Па сутнасці, сёння яны з'яўляюцца проста пастаўшчыком працоўнай сілы для Еўрасаюза. За кошт "палітыкі згуртавання" яны дасягнулі пэўных вынікаў, узровень жыцця падрос, але гісторыяй поспеху гэта наўрад ці назавеш", - сказаў на заканчэнне Вячаслаў Каломін.
https://bel.sputnik.by/20211208/raspad-sssr-vytok--sens-galonay-geapaltychnay-katastrofy-khkh-stagoddzya-1058548992.html
балтыя
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2021
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Навіны
ru_BY
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Беларусь
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
ссср, саюз, балтыя, савецкі саюз, у свеце, эканоміка, дзяржава, вынік
ссср, саюз, балтыя, савецкі саюз, у свеце, эканоміка, дзяржава, вынік
МІНСК, 27 сне – Sputnik. 30 гадоў таму – 26 снежня 1991 года – Савет Рэспублікі Вярхоўнага Савета СССР прыняў дэкларацыю, якая канстатавала спыненне існавання Савецкага Саюза.
З распадам СССР на карце свету з'явілася 15 новых дзяржаў, якім трэба было трансфармаваць сваю эканоміку – здзейсніць пераход ад планавай да рыначнай. Набыўшы самастойнасць, былыя савецкія рэспублікі атрымалі розны стартавы патэнцыял і прайшлі шлях, даўжынёю ў тры дзесяцігоддзі, па-рознаму.
Пра тое, як на працягу 30 гадоў развіваліся эканомікі Латвіі, Літвы і Эстоніі, якія фактары паўплывалі на поспехі і няўдачы той ці іншай краіны, і да чаго ім удалося прыйсці сёння, - чытайце ў матэрыяле Sputnik.
Эканоміка СССР напярэдадні распаду
Васьмідзесятыя гады мінулага стагоддзя, якія сталі, па сутнасці, "сконам" Савецкага Саюза, адзначыліся шэрагам эканамічных праблем, што пасля прывялі да крызісу, з якога краіна выбрацца ўжо не здолее.
Да сярэдзіны 1980-х цэны на нафту ў свеце абрынуліся на фоне сур'ёзнага скарачэння попыту і перавытворчасці – калі ў 1980 годзе цана "чорнага золата" на сусветным рынку дасягнула піка ($35 за барэль, з улікам інфляцыі, сёння гэта раўнацэнна прыкладна $118, - Sputnik), то да 1986 яна ўпала да $10 за барэль і ніжэй (прыкладна $25 сёння, - Sputnik). Такое падзенне не магло не адбіцца на савецкай эканоміцы, у якой нафта і нафтапрадукты займалі найважнейшае месца (доля экспарту нафты ў знешнім гандлі СССР складала больш за 50%).
У той жа час у краіне праходзіла антыалкагольная кампанія (што пацягнула за сабой зніжэнне паступленняў у бюджэт), сур'ёзным артыкулам выдаткаў з'яўлялася вайна ў Афганістане, эканамічныя рэформы перыяду перабудовы, а таксама шэраг іншых прычын (ад скарачэння прамысловай вытворчасці да увядзення харчовых талонаў упершыню з часоў Вялікай Айчыннай вайны) у выніку прывялі да эканамічнага крызісу 1989-1991 гадоў.
Нягледзячы на ўсё гэта, у 1990 годзе эканоміка СССР заставалася другой у свеце, апярэджваючы Германію, Японію, Кітай і іншых, саступаючы толькі эканоміцы ЗША. Па дадзеных Міжнароднага валютнага фонду, ВУП Савецкага Саюза ў 1990 годзе знаходзіўся на ўзроўні $2,66 трлн (доля 12,1% ад сусветнага значэння - Sputnik).
Як адзначаецца ў навуковым артыкуле членаў-карэспандэнтаў РАН, дактароў эканамічных навук Міхася Галаўніна і Руслана Грынберга, практычна ўсе савецкія рэспублікі адчулі ў 1990-1991 гадах эканамічны спад.
Маштабы гэтага спаду былі максімальнымі ў закаўказскіх рэспубліках (Арменія – мінус 21,1%, Азербайджан – мінус 22,6%, Грузія – мінус 43,1%) і мінімальнымі ў Туркменістане (–1,3%) і Узбекістане (–2,1%), тады як у Кыргызстане меў месца нават эканамічны рост (1,1%).
Адразу пасля распаду СССР узніклыя дзяржавы выбралі розныя стратэгіі эканамічнай трансфармацыі, таму для больш дакладнага супастаўлення развіцця эканомік былых саюзных рэспублік мы падзелім іх на дзве групы – "краіны Балтыі", якія пайшлі па шляху інтэграцыі ў Еўрапейскі саюз, і "астатнія 12 постсавецкіх краін".
Як раней заяўляў былы пасол Расіі ў Літве Аляксандр Удальцоў, рэспубліка ўвайшла ў СССР невялікай сельскагаспадарчай краінай, дзе больш як трэць грамадзян былі заняты ў аграрнай сферы, а ўзровень жыцця быў адным з самых нізкіх у Еўропе. Падобная сітуацыя была з Латвіяй і Эстоніяй.
Праз крыху больш за 50 гадоў краіны Балтыі выходзілі з СССР прамыслова развітымі дзяржавамі з высокім стартавым патэнцыялам – у "вітрыну Савецкага Саюза" было ўкладзена нямала грошай (больш за $100 млрд) і адкрыта мноства прадпрыемстваў (ад заводаў да АЭС).
Аднак пасля атрымання незалежнасці многія мадэрнізаваныя і пабудаваныя пры СССР прадпрыемствы спынілі сваё існаванне, у краіне стала расці беспрацоўе і, адпаведна, пачаўся адток насельніцтва ў еўрапейскія краіны.
У цэлым, дэпапуляцыя сёння з'яўляецца адной з найбольш сур'ёзных праблем у рэгіёне – з моманту распаду СССР краіны Балтыі ў суме страцілі амаль 25% насельніцтва. Па паказчыках адтоку грамадзян Літва і Латвія і ўвогуле займаюць першыя два месцы ў Еўрасаюзе.
Галоўная прычына дэпапуляцыі крыецца ў эміграцыі – людзі банальна з'язджаюць на заробкі і на ПМЖ у краіны Заходняй Еўропы па лепшае жыццё (цікавы момант: грамадзяне балтыйскіх краін так змагаліся за існаванне сваіх уласных незалежных дзяржаў, што сёння лідзіруюць па "ўцёках" з гэтых самых дзяржаў).
Не варта тут таксама забываць і аб тым, што ў 1990-я гады з Латвіі, Літвы і Эстоніі масава з'яжджала рускае насельніцтва.
Найгоршыя паказчыкі ўзроўню смяротнасці ў ЕС таксама ў Літвы і Латвіі. Перавышэнне колькасці памерлых над колькасцю народжаных таксама адзначаецца і ў Эстоніі.
Як вынік – працаздольнае насельніцтва мігрыруе, у краіне застаюцца пенсіянеры, якіх хутка банальна няма каму будзе ўтрымліваць. Напрыклад, па словах спецыяліста Дзяржаўнага цэнтра стратэгічнага аналізу Літвы Індры Пусевайтэ, у 2050 годзе больш за палову жыхароў Літвы будуць у старэчым узросце.
Неўзабаве пасля распаду СССР у структуры эканомікі балтыйскіх краін на дамінантныя пазіцыі замест прамысловасці пачаў выходзіць сектар паслуг.
Сёння дадзеная сфера займае больш за 73% у ВУП Латвіі, больш за 60% у ВУП Літвы і каля 70% у ВУП Эстоніі.
Каб такая эканамічная мадэль функцыянавала, неабходна пастаянна стымуляваць унутраны попыт на паслугі, што ў сучаснай Балтыі часта робіцца ў тым ліку і нярынкавымі стымуламі – такімі, напрыклад, як датацыі Еўрасаюза і грашовыя пераводы мігрантаў, якія працуюць у Заходняй Еўропе.
Тым не менш, эканомікі краін Балтыі сёння з'яўляюцца наймацнейшымі на ўсёй постсавецкай прасторы.
Калі зараз паказчыкі Эстоніі і Літвы знаходзяцца прыкладна на адным узроўні (прычым сёння літоўская эканоміка "абганяе" эстонскую), то дастаткова доўгі час Талін лідзіраваў са значным адрывам.
Як тлумачыць дырэктар Інстытута сацыяльна-эканамічных даследаванняў, доктар эканамічных навук Аляксей Зубец, такія высокія паказчыкі тлумачацца першапачатковай накіраванасцю балтыйскіх краін на ўступленне ў Еўрасаюз:
"Краіны Балтыі, якія першапачаткова нацэліліся на інтэграцыю ў Еўрасаюз, адразу патрапілі "пад крыло" захаду і атрымалі яго падтрымку, пры гэтым практычна не маючы сыравінных рэсурсаў. Выключэннем з'яўлялася Эстонія, якая мае сланцавыя радовішчы. Уласна, сланец і стаў асновай эстонскай эканомікі – краіна літаральна села на сыравінную іголку, за кошт чаго заняла лепшае становішча сярод краін Балтыі. Але ў цэлым патранаж Еўрасаюза, вядома, моцна дапамог балтыйскім краінам устаць на ногі".
Латвія, Літва і Эстонія сталі членамі Еўрасаюза ў 2004 годзе. З 2004 па 2020 гады Латвія атрымала ад ЕС у выглядзе датацый больш за 15 млрд еўра, Літва – больш за 19 млрд еўра, а Эстонія – больш за 10 млрд еўра.
Іншым важным фактарам росту эканомікі краін Балтыі з'яўляецца выгаднае эканоміка-геаграфічнае становішча, лічыць начальнік аддзела аналітыкі Даследчага цэнтра Міжнароднага гандлю і інтэграцыі (ITI) Вячаслаў Каломін:
"Яшчэ з савецкіх часоў балтыйскія рэспублікі славіліся сваёй транспартнай даступнасцю. Вельмі многія транспартныя патокі былі нацэлены на балтыйскія парты – тут і Клайпеда, і Рыга, і Талін. Па сутнасці, эканоміка-геаграфічнае становішча адыграла сваю ролю тады і працягвае адыгрываць сёння – тая ж Беларусь па-ранейшаму свой калій пастаўляе праз Балтыю, нягледзячы на пераарыентацыю значнай часткі грузапатокаў у расійскія парты. Расія, дарэчы, таксама да апошняга адпраўляла кантэйнерныя цягнікі ў гэтым напрамку".
"Краіны Балтыі сёння, зразумелая справа, па паказчыку ВУП (па ППС) на душу насельніцтва пераўзыходзяць Расію, але трэба разумець, што гэтыя рэспублікі на працягу многіх гадоў атрымлівалі датацыі ад ЕС. Аднак ужо зараз зразумела, што гэтыя датацыі будуць "згортвацца", і ўзровень жыцця ў Балтыі пачне паступова зніжацца", - сцвярджае Аляксей Зубец.
Сапраўды, у Еўрасаюзе зараз усё часцей гавораць аб зніжэнні расходаў на так званую "палітыку згуртавання" (меры, накіраваныя на змяншэнне эканамічнага разрыву паміж больш і менш паспяховымі краінамі ЕС). Ад гэтага ў большай ступені пацерпяць краіны Балтыі, якія пазбавяцца значнай часткі паступленняў у бюджэт.
"Мне здаецца, пасля распаду СССР краіны Балтыі па-ранейшаму не знайшлі свайго месца ў ЕС. Па сутнасці, сёння яны з'яўляюцца проста пастаўшчыком працоўнай сілы для Еўрасаюза. За кошт "палітыкі згуртавання" яны дасягнулі пэўных вынікаў, узровень жыцця падрос, але гісторыяй поспеху гэта наўрад ці назавеш", - сказаў на заканчэнне Вячаслаў Каломін.
