Як памёр галоўны саратнік Гітлера: успаміны беларуса, які ахоўваў Геса
12:44 11.03.2023 (абноўлена: 14:36 06.05.2024)
© AP / Eddie Worth
Падпісацца
Эксклюзіў
Нядаўна на вялікі экран выйшаў расійскі мастацкі фільм пра працэс над нацыстамі – "Нюрнберг". Sputnik паразмаўляў з палкоўнікам у адстаўцы Львом Піменавым, які ахоўваў аднаго з галоўных фігурантаў Нюрнбергскага трыбунала – Рудольфа Геса.
Больш за два дзесяткі высокапастаўленых ваенных і чыноўнікаў Трэцяга Рэйха апынуліся ў ліку абвінавачаных па шэрагу ваенных злачынстваў, а таксама злачынстваў супраць міру і чалавечнасці. Іх судзіў аб’яднаны трыбунал ад чатырох краін: СССР, ЗША, Велікабрытаніі і Францыі. Працэс распачалі 20 лістапада 1945 года, а скончылі 1 кастрычніка 1946-га.
Што за працэс
Калі стала зразумела, хто выйграе ў Другой сусветнай вайне, лідары краін-саюзніц сталі весці размову аб будучыні. Адно з галоўных пытанняў: што рабіць з кіраўніцтвам Трэцяга Рэйха і Японіі. У выніку вырашылі стварыць міжнародныя трыбуналы.
Была цэлая серыя працэсаў у розных гарадах. Напрыклад, адным з самых маштабных быў Такійскі трыбунал. 29 абвінавачаных японцаў паўсталі перад суддзямі з 11 краін. Але самым вядомым для нашчадкаў стаў Нюрнбергскі працэс, які асудзіў каля двух дзесяткаў лідараў гітлераўскай Германіі.
Менавіта на гэтым працэсе ўпершыню шырока прадставілі факты масавых забойстваў у канцлагерах, вырабу сумак з чалавечай скуры і іншыя жахлівыя рэчы. На ўвесь свет стаў вядомы абвінаваўца ад СССР Раман Рудэнка. Лічыцца, што ён змог перамагчы галоўнага апанента – рэйхсмаршала авіяцыі Германа Герынга, які ўмела абараняўся, быў датычны практычна да ўсіх злачынстваў нацыстаў і лічыўся афіцыйным пераемнікам Адольфа Гітлера.
Тады многія падсудныя рабілі выгляд, што не памятаюць значнай часткі таго, што адбывалася – практычна ўсім пагражала смяротнае пакаранне. У выніку частку фігурантаў прыгаварылі да вышэйшай меры, астатнія атрымалі турэмныя тэрміны.
Пашанцавала прамыслоўцу Густаву Крупу, які ў ваенны час выкарыстоўваў працу вязняў канцлагераў для вытворчасці танкаў і артылерыі нацысцкай Германіі. Ён упаў у маразм яшчэ пры ўладзе Гітлера, таму старога не сталі караць. Апраўдалі чыноўнікаў Франца фон Папена, які займаў пасаду пасла, і Ялмара Шахта, які адказваў за фінансы. Хаця неўзабаве яны атрымаў тэрміны на іншым судовым працэсе.
Ніхто тады не ведаў, што даўжэй за ўсіх з непакараных падсудных пражыве Рудольф Гес. Менавіта ён калісьці дапамог Гітлеру напісаць кнігу-маніфест нацыстаў, і яго можна лічыць нацы нумар тры пасля фюрара і Герынга.
Герман Герынг, Рудольф Гес і Іаахім фон Рыбентроп падчас Нюрнбергскага працэсу
© AP / Eddie Worth
Чаму не пакаралі смерцю
Гесу пашанцавала, таму што ён мог бы апынуцца на шыбеніцы разам з такімі персанажамі як, напрыклад, галоўны дыпламат нацыстаў фон Рыбентроп і эсэсавец Кальтэнбрунер. Нацы нумар тры не сталі караць смерцю, прызначыўшы пажыццёвы тэрмін.
Нагадаем, што Гес скончыў Першую сусветную лётчыкам. Маючы такія навыкі, яшчэ да нападзення на СССР у 1941 году ён у адзіночку на самалёце адправіўся ў Брытанію. Нібыта хацеў дамовіцца аб міры з брытанцамі, але там яго арыштавалі.
Гэта стала адным з аргументаў для суддзяў у 1946 годзе: раз Гес не ўдзельнічаў у агрэсіі супраць Саюза, пакараць смерцю яго не трэба. З гэтым не пагадзіўся савецкі суддзя Нікітчанка, выступіўшы з асаблівай думкай. Ён лічыў, што Гес варты толькі вышэйшай меры. Але ў выніку нацыст патрапіў у турму Шпандаў у Берліне.
Сярод персаналу турмы не было ніводнага немца. Маглі быць, напрыклад, палякі, туркі ці харваты. За кадры адказваў савецкі бок, а за фінансы – французскі. Ахоўвалі турму па чарзе, але пра гэта пазней.
Афіцэр з Беларусі
Прыкладна праз год пасля прыгавору Гесу ў адной з вёсак Магілёўскай вобласці ў франтавіка Васіля Піменава нарадзіўся сын Леў. Калі ён падрос, выбраў кар’еру ваеннага, а затым служыў у органах дзяржбяспекі.
У 1975 годзе яго накіравалі ў ГСВГ (Група савецкіх войск у Германіі) у Заходні Берлін. Прызначылі начальнікам службы бяспекі ад Узброеных сіл СССР у турме Шпандаў. Яна знаходзілася ў брытанскім сектары Берліна. Кожны месяц была ратацыя. Па чарзе заступалі савецкая, амерыканская, французская і брытанская вахты. Леў Васільевіч некалькі гадоў быў часткай савецкай каманды.
"Туды ішоў вельмі дбайны адбор... Спачатку трэба было з’ездзіць туды, каб на цябе паглядзела кіраўніцтва ваеннай контрразведкі ГСВГ. Паглядзелі які рост у мяне, якая фотагенічнасць. Наспела меркаванне, што можна накіраваць мяне на самы адказны ўчастак... Не я сябе выбіраў. Мяне прызначылі загадам", - узгадвае Леў Піменаў.
У Берлін Піменаў прыехаў падчас адноснай разрадкі паміж СССР і Захадам. Ужо была Берлінская сцяна, але з іншага боку заходнія краіны нарэшце прызналі ГДР як дзяржаву.
Зняволены №7
Амаль адразу пасля першага прыезду ў турму Леў Піменаў убачыў зняволенага №7 – Рудольфа Геса. Да таго часу іншыя нацысты адбылі свае тэрміны. Нехта з іх памёр. "Сёмы" быў глыбокім старым і заставаўся ў зняволенні адзін.
Маёр Леў Піменаў з маёрам Хвошчай, камандзірам 133 АБМС
© Photo : из личного архива Льва Пименова
Наколькі вядома Льву Васільевічу, першапачаткова Гес не меў нейкіх прывілеяў. Потым, калі ён ужо быў у адзіноце, паставілі яму добры тэлевізар. Дазволілі жыць не ў маленькай камеры, а ў камфортнай зале з бібліятэкай. Плюс асобныя спальня, душ, туалет.
"Ён мог заказваць любую ежу. У яго быў асобны повар… Гес вельмі шмат еў, хоць худы-худы быў", - распавядае Леў Піменаў.
Былы высокапастаўлены нацы хадзіў страявым крокам. Насіў форму 1940-х і доўгі плашч. Жыў ён па выразным распарадку. Пад’ём рана раніцай у адзін і той жа час. Туалет і прагулкі па графіку.
На ўтрыманне як Геса, так і ўсёй турмы ФРГ выдзялялася тады па 1 млн марак. Тады гэта была вельмі вялікая сума. Грошы ішлі на харчаванне аховы, бягучы рамонт і іншыя патрэбы.
У тым ліку, траціліся і на Геса, які, як ужо гаварылася, мог заказаць у повара ўсё, што заўгодна. Адзін раз нават папрасіў піва, з’еўшы індычку ад амерыканцаў. Нацысту адмовілі. Піва і іншыя алкагольныя напоі былі забаронены.
Кола зносін былога нацы нумар тры было абмежавана. З ахоўнікамі можна было размаўляць крыху і толькі на пэўныя "службовыя" тэмы. Ён мог выказаць ім нейкія свае скаргі, калі яны былі. Адзін амерыканскі наглядчык занадта шмат стаў размаўляць з "сёмым", таму яго адхілілі.
Прыхільнікі Геса
Часам Гесу ладзілі спатканні з жонкай і сынам.
"Сын у яго быў такі высокі здаровы хлопец. На яго зусім непадобны... Казалі, што ў жонкі быў раман з Борманам", - растлумачыў Леў Васільевіч.
Хадзілі чуткі, што сын быў ад іншага боса нацыстаў Марціна Бормана, які лічыўся правай рукой Гітлера, усюды суправаджаў яго, меў доступ да перапісак і нават быў сведкам на вяселлі фюрара. Але бацькам Геса-малодшага лічыўся Гес-старэйшы. Малодшы Гес займаўся будаўніцтвам аэрапортаў. Свайго бацьку ён пазіцыянаваў як міратворца і нават заснаваў арганізацыю, якая выступала за вызваленне саратніка Гітлера.
Невядома, ці звязана гэта з акцыямі неанацыстаў каля турмы Шпандаў, але такія акцыі былі. Леў Піменаў узгадвае, што некалькі разоў прыбягалі нейкія людзі і выкрыквалі лозунгі ў абарону Геса. Ахова адразу ж выклікала мясцовую нямецкую паліцыю, якая выязджала затрымліваць удзельнікаў акцый.
Прадстаўнікі службаў СССР, ЗША, Вялікабрытаніі і Францыі ва ўнутраным дворыку турмы
© Photo : из личного архива Льва Пименова
Дагэтуль ва ўльтраправых колах Геса лічаць міратворцам і мучанікам, які адсядзеў дзесяткі гадоў у турме. Магчыма, калі б Шпандаў не знеслі, комплекс будынкаў мог стаць месцам іх паломніцтва. Адзін з ідэолагаў генацыду яўрэяў і масавага знішчэння людзей па іншых прыкметах застаецца кумірам для некаторых неанацыстаў і на постсавецкай прасторы.
У Беларусі ў 2010 годзе на футбольным матчы "Дынама" (Мінск) – "Віцебск" фанаты нават разгортвалі банер з надпісам: "Тваё жыццё для нас – гэта вернасці прыклад", датамі нараджэння і смерці Геса, а таксама яго партрэтам. Больш такое не паўтаралася.
На акцыі неанацыстаў, якія праходзяць у Берліне ў дзень смерці Геса, прыязджаюць і прыхільнікі ўкраінскіх нацыяналістычных падраздзяленняў.
Акцыя неанацыстаў у Берліне ў гадавіну смерці Рудольфа Геса ў 2017 годзе
© Sputnik / Алексей Витвицкий
/ Усім прыхільнікам Геса, вядома, варта разумець, што ён фактычна выступаў, калі не за ліквідацыю дзядуль і бабуль шматлікіх тых, хто цяпер жыве, то мінімум за іх прыгнятанне.
Леў Васільевіч узгадвае, што ў вязня быў шанс выйсці на волю. Была адна ўмова – афіцыйна адрачыся ад ідэалогіі нацыянал-сацыялізму, ад фашызму. Гес катэгарычна адмовіўся. Гэта значыць, еўшы індычку і іншыя стравы ад краін-пераможцаў, ён па-ранейшаму лічыў большасць расава-непаўнавартаснымі.
Здароўе і смерць Геса
За фізічным станам зняволенага старанна сачылі. Леў Васільевіч узгадвае, што кожную суботу дактары праводзілі агляд. Калі гэта была савецкая змена, то прыязджалі ўрачы з СССР, у амерыканскую вахту – амерыканскія і гэтак далей.
Калі патрэбна была нейкая дадатковая дыягностыка, аналізы, то гэта абавязкова рабілі. Аднойчы ён паскардзіўся на праблемы са страўнікам. Зняволенага №7 вывезлі ў брытанскі шпіталь, дзе абследавалі. Аказалася, што гэта звычайны гастрыт, а жыццю Геса нічога не пагражае.
Цырымонія змены варты ў турме Шпандаў
© Photo : из личного архива Льва Пименова
Спаў Гес даволі чула. Уначы яго будзілі воклічы аднаго з ахоўнікаў. У савецкай вахце быў радавы, які гучна дакладваў пры змене варты. Нацыст скардзіўся на гэта. Казаў, што яму гэты голас не дае спакойна адпачываць.
Далёка не ўсе вераць у версію аб тым, што ў 1987 ён здзейсніў самагубства. Леў Васільевіч звяртае ўвагу, што Гес па афіцыйнай версіі павесіўся на электрычным шнуры ў садовым доміку падчас брытанскай вахты. Там ён мог знікнуць з поля зроку наглядчыка прыкладна на адну хвіліну. Складана ўявіць, што за гэты час ён змог змайстраваць пятлю, улезці ў яе і памерці.
Адносіны з калегамі
Нягледзячы на тое, што частка службы Льва Піменава ў Германіі прыйшлася на пачатак баявых дзеянняў Савецкай арміі ў Афганістане, канфліктаў паміж зменамі з заходніх краін і СССР не было. Хаця ў цэлым адносіны з Захадам тады пагоршыліся.
Пры здачы кожнай вахты было добрае застолле для кіраўніцтва. Кожная вахта па чарзе частавала калег. Ад СССР звычайна былі ікра, белыя грыбы, добрая гарэлка "Московская премиум", армянскі каньяк, адборнае мяса. Амерыканцы ставілі на стол віскі. Былі нефармальныя зносіны.
Ваеннаслужачыя Савецкай арміі здаюць варту амерыканскім калегам
© Photo : из личного архива Льва Пименова
Французы, падтрымліваючы імідж гурманаў, імкнуліся прыгатаваць нешта гэтакае. Але на Льва Васільевіча асаблівага ўражання гэта не зрабіла.
"Добрая ежа. Але ўсё гэта нейкае не наша", - успамінае ён.
Піменаў адзначыў, што заходнія калегі паводзілі сябе карэктна, сур’ёзных канфліктаў паміж служачымі розных краін не ўзнікала. Адзін з прадстаўнікоў амерыканскіх сілавых структур падкрэсліваў, што ў Шпандаў ёсць агульная задача – ахова зняволенага, ідэолага нацыстаў.
Былі і спробы вярбовак. Часткай службы Льва Піменава было спыненне такіх рэчаў, што ён і рабіў. У цэлым жа былыя саюзнікі па Другой сусветнай паважалі калег з СССР. Бо быў магутны аргумент на карысць такіх паводзін – вялікая група савецкіх войск у Еўропе.
Паліцыя Заходняга Берліна ўвогуле не чапала ваенных з іншых краін. Калі Леў Васільевіч ехаў у Шпандаў на працу праз некалькі заходніх сектараў Берліна, яго ніхто не спыняў. Дарэчы, у афіцэра тады была службовая "Волга" са спецнумарам 0001 СА.
Маёр Леў Піменаў размаўляе з шэфам амерыканскай ваеннай разведкі падпалкоўнікам Сінотай у Заходнім Берліне
© Photo : из личного архива Льва Пименова
Калі раптам здараліся нейкія ДТЗ з удзелам замежных сілавікоў, на месца выклікалася вайсковая паліцыя той краіны, якая кантралявала гэты сектар. У цэлым, паводле слоў Піменава, адносіны былі нармальныя. Заходнія вайскоўцы заўсёды памяталі, што ў 1940-х яны былі саюзнікамі СССР.
Пытанняў аб тым, хто падняў сцяг над рэйхстагам, не ўзнікала. Усе прызнавалі ролю Саюза.
>>> Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь
Таксама на Sputnik:
Без тэрміну даўнасці: дакументы Нюрнбергскага працэсу даставілі ў Мінск
РІА "Новости" запусціла мультымедыйны праект пра Нюрнбергскі працэс
Нюрнбергскі працэс: 75 гадоў таму пачаўся суд над нацыстамі
