Забіты кожны другі жыхар: як Лёзненскі раён перажыў жахі акупацыі
12:24 11.10.2023 (абноўлена: 14:52 06.05.2024)
© Sputnik / Павел Вур
Падпісацца
Эксклюзіў
На тэрыторыі раёна пошукавікі да гэтага часу знаходзяць целы загінулых салдат – падчас вайны тут дзевяць месяцаў стаяў фронт.
У гэтым годзе спаўняецца 80 гадоў з Дня вызвалення Віцебскай вобласці ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Першым у 1943 годзе быў вызвалены Лёзненскі раён.
Sputnik высветліў, наколькі важна для жыхароў раёна памяць аб мінулай вайне і як зямля Лёзненшчыны дагэтуль нагадвае пра фронт, які стаяў тут дзевяць месяцаў.
Гета, канцлагер і спаленыя вёскі
Намеснік старшыні Лёзненскага райвыканкама Ірына Дзерваед з гонарам кажа, што насельніцтва раёна свята шануе памяць аб вайне.
"Думаю, варта было б пачаць з гісторыі, якая шмат у чым растлумачыць такое трапяткое стаўленне. Лёзна было акупіравана 17 ліпеня 1941 года, акупацыя доўжылася 822 дні. За гэты час фашысты спалілі 196 вёсак, знішчылі 7 628 дамоў і расстралялі 7 070 жыхароў. Цяпер у нас у раёне знаходзіцца 98 воінскіх пахаванняў, дзе больш за 33 тысячы абаронцаў Айчыны, гэта вельмі шмат для такога маленькага раёна", - адзначыла Sputnik Дзерваед.
Яна падкрэсліла, што ў раёне быў забіты кожны другі жыхар. Да вайны насельніцтва Лёзненшчыны складала каля 56 тысяч чалавек, зараз жа толькі крыху больш за 15 – раён так і не змог аднавіцца ад страт.
"У нас амаль кожная сям’я пацярпела ад вайны, таму пытанне захавання гісторыі для раёна і яго жыхароў актуальнае", - адзначыла Дзерваед.
Штогод у Лёзненскім раёне вядзецца работа па аднаўленні імёнаў загінулых салдат. Напрыклад, у 2023 годзе былі ўстаноўлены 354 новыя прозвішчы, і яшчэ каля 6 000 невядомых салдат. Вызначыць імёны ўсіх загінулых – гэта самае меншае, што можна сёння зрабіць для герояў, сказала намеснік старшыні.
© Sputnik / Павел Вур
Яна нагадала, што на тэрыторыі Лёзненскага раёна ў гады ВАВ гітлераўскія захопнікі стварылі яўрэйскае гета, там было расстраляна 1 717 чалавек, і канцэнтрацыйны лагер, у якім знаходзілася каля 12 тысяч зняволеных.
"Лагер немцы стварылі ў 1943 годзе. Зняволеных, у асноўным старых, жанчын і дзяцей, гітлераўцы планавалі выкарыстоўваць, як жывы шчыт, пры адступленні. Побач знаходзіліся балоты, дзе фашысты тапілі целы расстраляных палонных, таму магіл, натуральна, не засталося. Лагер гэты знайшлі разведчыкі, дзякуючы чаму ўдалося выратаваць амаль восем тысяч вязняў", - расказала субяседніца.
Паводле яе слоў, былыя малалетнія вязні перыядычна прыязджаюць у Лёзненскі раён і расказваюць школьнікам аб жахах, праз якія ім давялося прайсці.
Прасякнуты гісторыяй
Яна звярнула ўвагу на тое, што ў кожнай школе Лёзненшчыны ёсць куток, прысвечаны ВАВ, ветэраны расказваюць у школах пра перажытае, і, вядома ж, круглы год мясцовыя жыхары даглядаюць магілы, прычым дарослым ахвотна дапамагаюць дзеці.
"Відаць, таму, што раён столькі перажыў, у людзей ніколі не ўзнікае пытанне, ці варта берагчы памяць аб вайне. І калі праходзіць акцыя "Беларусь памятае", выстройваецца сапраўдны жывы калідор з мясцовых жыхароў... І рабяты з самага дзяцінства прасякнуты гісторыяй свайго краю, ім гэта цікава", - падкрэсліла субяседніца.
Алея Славы ў цэнтры Лёзна
© Sputnik / Павел Вур
У памятных месцах, як правіла, праводзяцца найбольш урачыстыя мерапрыемствы: у піянеры прымаюць на Алеі Славы, а навабранцы перад адпраўкай да месцаў службы абавязкова наведваюць раённы музей, дзе будучым салдатам расказваюць аб гераізме іх продкаў.
У Лёзненскім раёне, адзначыла Ірына Дзерваед, засталося зараз толькі два ветэраны: аднаму з іх 103 гады, а другому – 97. Прычым 97-гадовы ветэран, які вярнуўся з вайны на мыліцах, да гэтага часу працуе ў сябе ў агародзе.
Лёзненскі ваенна-гістарычны музей
© Sputnik / Павел Вур
Цесныя сувязі
Намеснік старшыні расказала, што раён падтрымлівае цесныя сувязі з Расіяй. Школьнікі з Лёзна пастаянна ездзяць у Маскву і наведваюць дывізіі, якія вызвалялі Лёзненшчыну ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
Многім школам раёна прысвоены імёны Герояў Савецкага Саюза, але, каб удастоіцца гэтага, навучэнцы павінны сабраць для школьнага музея максімум інфармацыі аб іх і знайсці сваякоў. А гэта патрабуе сур’ёзнай даследчай працы. Пасля таго, як імя героя прысвоена школе, хлопчыкі і дзяўчынкі адшукваюць беларускія і расійскія школы, якія носяць імя гэтага ж героя, і наладжваюць з імі цесныя сяброўскія кантакты.
У воінскіх пахаваннях Лёзненскага раёна ляжыць больш за 33 тысячы абаронцаў Айчыны
© Sputnik / Павел Вур
Часам пахаваныя на Лёзненшчыне салдаты аказваюцца з вельмі далёкіх мясцін, але школьнікаў гэта не бянтэжыць: яны робяць усё магчымае, каб адшукаць іх нашчадкаў. Цяперашняй вясной, напрыклад, раён наведала дэлегацыя з Новасібірска. Як высветлілася, у аднаго з кіраўнікоў гарадской адміністрацыі дзядуля загінуў на беларускай зямлі і пахаваны ў Лёзненскім раёне.
"А летам да нас прыязджаў мужчына з Казахстана: аказалася, у яго таксама тут пахаваны дзядуля, якога доўга шукала сям'я. Ніколі не забуду, як малады чалавек стаяў на каленях перад магілай і плакаў", - падзялілася ўспамінамі Ірына Дзерваед.
© Sputnik / Павел Вур
Нярэдка сваякі загінулых дапамагаюць рэканструяваць пахаванні. Напрыклад, мемарыяльны комплекс Адаменская горка – знакавае месца на Лёзненшчыне, дзе пахаваны расстраляныя яўрэі з гета і савецкія салдаты. У адной з дэлегацый з Масквы прыехала жанчына, у якой там пахаваны дзядзька. Пасля размовы з кіраўніцтвам раёна расіянка выклікалася дапамагчы ў рэканструкцыі комплексу, і праз месяц у раён прыбыла брыгада будаўнікоў, якія зрабілі там капітальны рамонт.
Памяць зямлі
Па словах Ірыны Дзерваед, памяць аб вайне захоўваюць не толькі людзі, але і зямля.
"У 80-я гады я была маладой настаўніцай. Прыходжу, неяк у клас, гляджу, дзеці з нечым гуляюць… Падышла бліжэй: аказалася, патрон, прычым, як потым высветлілася, баявы. З таго часу перад кожным урокам я "пускала" па класе скрыначку са словамі, што пара раззбройвацца", - усміхаецца субяседніца.
Але бывалі на Лёзненшчыне і трагічныя выпадкі. Гадоў 12 таму да жыхароў адной з вёсак прыехала сям’я сваякоў з Урала. Трое дзяцей знайшлі нейкую жалязяку, дашлі да маці (тата тым часам дапамагаў сваякам) і спыталі: што гэта? Жанчына сказала, што не ведае, і загадала выкінуць незразумелую жалязяку. Замест гэтага рабяты выйшлі на сярэдзіну вуліцы і сталі па ёй стукаць... Раздаўся выбух... Старэйшае дзіця, якому было шэсць гадоў, загінула на месцы, малодшыя атрымалі асколачныя раненні.
© Sputnik / Павел Вур
"Машыны размініравання з Віцебска ездзяць да нас пастаянна. Зямля да гэтага часу "аддае" жыхарам снарады і іншыя "нагадванні" аб вайне, паколькі фронт стаяў на Лёзненшчыне дзевяць месяцаў. Літаральна на мінулым тыдні зноў прыязджалі сапёры", - уздыхнула субяседніца.
Паводле яе слоў, падчас уборачнай і пасяўной вяскоўцы працуюць на полі вельмі асцярожна і акуратна, і ўсе праінструктаваны аб мерах бяспекі.
Не толькі зброю аддае зямля, але і астанкі байцоў – у раёне пастаянна праводзяцца перапахаванне, адзначыла Ірына Дзерваед. Яна падкрэсліла, што павінен быць знойдзены кожны загінулы за Радзіму, павінна быць названа яго імя, і жыхары Лёзненшчыны гэта разумеюць і свята захоўваюць памяць аб трагедыі, якая здарылася на іх зямлі больш за 80 гадоў таму.
>>> Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"
Таксама на Sputnik:
Урон ад нямецкай акупацыі БССР: хто і як ацаніў
Ліквідацыя гаўляйтара Вільгельма Кубэ – рэканструкцыя падзей у відэа
Хацелася, каб у жудаснай цішыні Хатыні прагучаў звон – архітэктар мемарыяла
