Арол, якога выносяць раз у год, і іншыя напалеонаўскія рарытэты ў Барысаве
19:53 24.11.2023 (абноўлена: 20:32 24.11.2023)
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
Падпісацца
Эксклюзіў
Напалеон на барысаўскай зямлі пакінуў крывавы след. У бітвах з рускай арміяй пры пераправе цераз Бярэзіну імператар страціў каля 50 тысяч еўрапейцаў – палонных, параненых, забітых, патанулых і замёрзлых. Але разам з тым падкінуў працу аматарам гісторыі.
Штогод у лістападзе, напярэдадні гадавіны бітвы на Бярэзіне, у Барысаў прыязджае шмат турыстаў. Яны наведваюць Брылёўскае поле, дзе перапраўляўся Напалеон і ўстаноўлены помнікі рускім і еўрапейскім воінам. У дакавідныя часы тут праходзіў міжнародны фестываль ваенна-гістарычнай рэканструкцыі "Бярэзіна-1812". Апошнія некалькі гадоў маштабы мерапрыемства зменшыліся, яно пераехала на "Чычагаўскія батарэі", дзе збіраюцца рускія і беларускія ўніфармісты.
Ёсць у Барысаве яшчэ адно знакавае месца, якое захоўвае таямніцы таго часу – краязнаўчы музей. Ён размяшчаецца побач з "Батарэямі". Тут можна ўбачыць галаўныя ўборы, мундзіры, халодную і агнястрэльную зброю эпохі напалеонаўскай вайны. Карэспандэнт Sputnik Кацярына Вераб’ёва пабывала ў музеі і даведалася пра лёс самых цікавых экспанатаў.
Навошта конскі волас у касцы кірасіра
Экспазіцыя па гісторыі Айчыннай вайны 1812 года займае дзве невялікія залы і пачынаецца з кабінета барысаўскага мецэната XIX стагоддзя Івана Каладзеева. Ролю гэтага чалавека складана пераацаніць, бо ён сабраў унікальную калекцыю рарытэтаў па эпосе Напалеонаўскай вайны – больш за 11 тысяч тамоў кніг і 7 тысяч прадметаў. Яшчэ пры жыцці Каладзееў перадаў калекцыю ў Расію. У 1926 годзе ўказам БССР 8 тысяч тамоў кніг вярнулі ў Нацыянальную бібліятэку ў Мінску.
У вітрынах музея выстаўлены арыгінальныя ўзоры абмундзіравання і зброі эпохі Напалеона
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
У вітрынах музея выстаўлены арыгінальныя ўзоры абмундзіравання і зброі тых гадоў. Як расійскія, так і французскія. У іх ліку – афіцэрскі мундзір Лейб-гвардыі Паўлаўскага палка, салдацкі мундзір першага ўланскага палка, кіраса і каска кірасіра (ахоўнае ўзбраенне французскага салдата - Sputnik). Напалеон называў сваіх кірасіраў "жалезнымі людзьмі" і таму, што яны былі ўдарнай часткай кавалерыі, увесь час павялічваў колькасць кірасірскіх палкоў.
Каска французскага кірасіра мела плюмаж з конскага воласа ў выглядзе "хваста", які спускаўся на шыю.
"Конскі волас выкарыстоўваўся не для прыгажосці, а для абароны. Калі шабля секла па галаве, то яна трапляла на валасы, пачынала слізгаць і ўдар слабеў. А яшчэ ён прыкрываў пазваночнік, бо калі яго пашкодзіць, то чалавек мог памерці", - расказала дырэктар Барысаўскага краязнаўчага музея Лілія Вязовіч.
У касцы французскага кірасіра выкарыстоўваўся конскі волас для абароны ад шабельных удараў
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
Сярод іншых галаўных убораў ёсць тут і капялюш французскага імператара. Праўда, не сапраўдны, а копія. Адзін з арыгіналаў капелюша Напалеона нядаўна прададзены на аўкцыёне ў Францыі за 1,9 млн еўра.
Сярод узораў зброі знаходзяцца ў музеі пісталеты, шабля і крэмніевая гладкаствольная стрэльба, вырабленая ў Версалі.
Бронзавага арла вылавілі ў рацэ
У музеі захоўваецца сапраўдны рарытэт – бронзавы арол, які выконваў ролю наверша на дрэўку французскага сцяга. Унікальнасць яго ў тым, што па ўказе імператара ён быў адліты ў 1804 годзе, але ніводзін такі арол не вярнуўся назад у Францыю.
Экспанат знайшлі ў рацэ вёскі Лошніца ў 1963 годзе. Дарэчы, на тэрыторыі пазней быў знойдзены яшчэ адзін рарытэт – эмблема імператарскага каранаванага арла на патронную сумку (лядунку) афіцэра каралеўства Італія.
Гэты ўнікальны рарытэт – бронзавы арол 1804 года – наведвальнікі могуць бачыць у музеі толькі два разы ў год, у астатні час яны знаёмяцца з гіпсавай копіяй экспаната
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
Спецыялісты не змаглі вызначыць, якому з палкоў арміі Напалеона належаў бронзавы арол. Убачыць яго ў музеі можна толькі два дні ў годзе – у лістападзе, калі ў Барысаве праходзяць памятныя мерапрыемствы з нагоды гадавіны бітвы на Бярэзіне. Увесь астатні час наведвальнікі знаёмяцца з яго гіпсавай копіяй, побач з якой знаходзіцца палотнішча.
"Яго нам вырабіў Барысаўскі камбінат дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва імя А. М. Кішчанкі, прытрымліваючыся дакладных памераў для пяхотных палкоў, трыкалора. Усе гэтыя вышытыя мушкі – гэта пчолы. Напалеон казаў: "Вечная працавітасць". Мы кажам: "Працуем як пчолка", - распавяла Лілія Вязовіч.
Барабаны і палатно на паўсцяны
Яшчэ адзін экспанат, які прыцягвае ўвагу наведвальнікаў – манекен барабаншчыка грэнадзёрскага швейцарскага палка. Адзінаццаць гадоў таму музею яго падарылі ўніфармісты са Швейцарыі. Як кажуць эксперты, у складзе арміі Напалеона дывізіі генерала Мерля корпуса маршала Удзіно было чатыры швейцарскія палкі. Да Бярэзіны падышло 1 300 чалавек, а з Бярэзіны пайшло жывымі не больш за 300 чалавек.
"Таму сёння дзеці ў школах часткі "нямецкафоннай" Швейцарыі вывучаюць песню, якая называецца "Бярэзіна". Сэнс яе слоў такі, "што наша жыццё – блуканне ўночы, і калі мы пераадолеем гэтую раку, лясы, то, магчыма, светлая будучыня для нас усё ж такі наступіць", - паказваючы на ноты ў вітрыне, адзначыла Лілія Вязовіч.
У эпоху вайны Напалеона ў воінскіх падраздзяленнях былі барабаншчыкі
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
Яшчэ адзін барабан заняў пачэснае месца ў калекцыі. Па словах супрацоўніка музея, яго адносяць да рускай арміі.
"Хоць, хутчэй за ўсё, гэта трафейны барабан, таму што ў рускіх войск ён быў іншай расфарбоўкі і формы. Наогул да 35 барабаншчыкаў прызначаліся для аднаго воінскага падраздзялення і выкарыстоўваліся для падачы сігналаў. Адзін барабан не зробіць вялікага шуму, але ўсе разумелі, куды трэба ісці. Ідзем наперад – адзін гук. Можна адпачыць – іншы", - падкрэсліла Лілія Вязовіч.
У адной з зал на паўсцяны раскінулася мастацкае палатно – унікальная панарама польскіх мастакоў Войцэха Косака і Юліяна Фалата "Пераход арміі Напалеона праз раку Бярэзіну ў 1812 годзе пасля адступлення з Масквы".
Мастакі стваралі яго па заказе прускага караля Вільгельма II. Для прэм’ернага паказу яны арандавалі памяшканне ў Берліне. Потым панараму экспанавалі ў Варшаве, Кракаве, Кіеве і Маскве, пасля чаго яна зноў вярнулася ў Кракаў.
У адной з зал захоўваецца ўнікальная панарама польскіх мастакоў Войцэха Косака і Юліяна Фалата
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
У 1907 годзе Косак і Фалат пасварыліся, панарама была разрэзана на часткі, многія з якіх да гэтага часу страчаныя.
"Тады палякі паспелі зрабіць набор паштовак у колькасці дзевяці штук, каб можна было як пазл выкласці гэтую панараму. У калекцыі Каладзеева такіх набораў панарамы было два. Але наша палатно – з Мюнхенскай копіі. Нягледзячы на тое, што яна згарэла ў 1945 годзе, заходні кінарэжысёр Георг Марышак сфатаграфаваў яе да вайны і ў яго захавалася гэтая плёнка. Дзякуючы гэтаму Марышак у 1978 годзе перадаў Барысаўскаму музею фотарэпрадукцыю панарамы", - распавяла дырэктар музея.
"Шый мундзір і будзем выступаць"
У Барысаве нямала людзей, якія збіраюць сваю калекцыю рарытэтаў па вайне Напалеона.
Многія захапляюцца гэтым, калі пачынаюць удзельнічаць у ваенна-гістарычнай рэканструкцыі. Іх настолькі засмоктвае гэтая тэма, што ўвесь вольны час і грошы ідуць на гэтае хобі.
Барысаўскі мастак Міхаіл Сляпуха ў 2005 годзе пабываў на рэканструкцыі на Брылёўскім полі. Мужчына так уразіўся баямі ўніфармістаў, што пасля прапановы сваіх сяброў узяць удзел, не змог адмовіцца.
Барысаўчанін Міхаіл Сляпуха спачатку захапіўся рэканструкцыяй, а затым пачаў збіраць рарытэты па гэтай эпосе
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
"Сябры мне тады сказалі: "Давай, шый мундзір і будзем выступаць". Пачаў шукаць лекала, схемы, тканіны, скуру. Ды і саму швачку ў тыя гады было складана знайсці. У мяне сышло дзесьці паўгода на тое, каб пашыцца. Плюс вялікія грошы", - успамінае Міхаіл Сляпуха.
Удзел у рэканструкцыі даў яму магчымасць убачыць свет і, як ён гаворыць, пабываць там, дзе ступаў Напалеон. Польшча, Чэхія, Італія, Літва, Латвія, Расія – гэта няпоўны спісак краін, дзе Міхаіл удзельнічаў у ваенна-гістарычных рэканструкцыях. Неўзабаве ў яго з’явілася яшчэ адна цікавасць – калекцыяніраванне рарытэтных рэчаў па эпосе французскага імператара.
400 гузікаў і 100-гадовыя значкі
Сёння ў калекцыі барысаўчаніна знаходзіцца каля 400 гузікаў. І ніводнага аднолькавага! Па словах Міхаіла, гузікі рускай пяхоты гладкія і аднастайныя, а вось у французаў яны рознай формы і маюць нумар.
Калекцыяніраваць гузікі Міхаіл Сляпуха пачаў з выпадковай знаходкі
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
Гэтая калекцыя пачалася з польскага гузіка, які Міхаіл выпадкова знайшоў сам. Усе астатнія экспанаты – падораныя або набытыя на аўкцыёнах і міні-базарах падчас рэканструкцый. Кошт гузікаў вар’іруецца ў межах 10-500 еўра – усё залежыць ад таго, з мундзіра менавіта якога палка.
Таксама Міхаіл Сляпуха збірае памятныя знакі ўдзельнікаў рэканструкцыі. Самы "дарослы" датуецца 1903 годам, ён часткова выкананы ў срэбры і каштаваў калекцыянеру 400 долараў. На знаку выява пышнай кароны.
Барысаўчанін Міхаіл Сляпуха сабраў калекцыю памятных знакаў удзельнікаў рэканструкцыі, самаму "даросламу" значку – больш за 100 гадоў
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
"Гэта афіцыйны знак Капорскага палка, пазней ён атрымаў назву Віцебскі пяхотны полк. Ён уваходзіў у падраздзяленне Расійскай імператарскай арміі і прымаў непасрэдны ўдзел у вайне 1812 года на Бярэзіне. У Барысаве дзейнічае клуб ваенна-гістарычнай рэканструкцыі "Віцебскі пяхотны полк", які быў створаны у лістападзе 2002 года", - распавёў субяседнік.
Таксама ў калекцыі Міхаіла ёсць знакі ўдзельнікаў першай ваенна-гістарычнай рэканструкцыі, якая адбылася ў Барысаве ў 1988 годзе.
"Сам паход пачаўся ў Маскве і праходзіў па гарадах вайсковай славы. 23-24 ліпеня 1988 года яны прыбылі ў Барысаў. Па сутнасці, тут было ваенна-гістарычнае свята. Тады на "Батарэях", у тым ліку на гарадскім стадыёне, барысаўчане ўпершыню сталі сведкамі ваенна-гістарычнай рэканструкцыі. Удзельнікі паходу, а іх было каля 100 чалавек, паказалі на "Батарэях" элемент бою. І ўсе ўдзельнікі паходу атрымалі такі памятны знак", - распавёў Сляпуха.
Элементы абмундзіравання і рыштунку рускай арміі
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
Дарэчы, барысаўскія рэканструктары, у тым ліку і Міхаіл, зняліся ў фільме "1812: Уланская баллада", які быў выпушчаны да 200-гадовага юбілею Айчыннай вайны 1812 года.
Частка калекцыі Міхаіла захоўваецца ў цэнтральнай раённай бібліятэцы. Акрамя памятных знакаў там можна ўбачыць цясак, штык-нож, а таксама лічбы, якія размяшчаліся на падсумках у французскай арміі.
Частку калекцыі Міхаіла Сляпухі можна ўбачыць у цэнтральнай раённай бібліятэцы ў Барысаве
© Photo : из архива Борисовского краеведческого музея
Дакрануцца да гісторыі і пагрузіцца ў эпоху Напалеона можна 25 лістапада на перадмаставых умацаваннях "Батарэі", дзе ў 13:00 адбудзецца міні-рэканструкцыя бітвы рускай і французскай армій.
>>> Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"
Таксама на Sputnik:
А дзе Напалеон? Як рускае войска білася з французскім пад Барысавам
Бітва за Мір: рэканструкцыя бою 1812 года прайшла ля сцен замка
Археолагі знайшлі ў цэнтры Смаленска астанкі бліжэйшага паплечніка Напалеона
