Беларускі дзяржаўны цырк святкуе сёння шасцідзесяцігоддзе. У савецкі час ён быў адной з любімых пляцовак для выступаў Юрыя Нікуліна і дынастыі Запашных, у цыркавым аркестры рабіў сваю кар'еру дырыжор Міхаіл Фінберг. Але пачаць, мабыць, варта з таго, што ў цэнтры Мінска купала цырка магло і не быць. Гарадскія ўлады хацелі ўзвесці будынак у іншым месцы, але штосьці ім перашкодзіла.
Саюз савецкіх цыркаў
У музеі айчыннага цырка захоўваецца шмат архіўных дакументаў, якія апавядаюць аб багатым мінулым цыркавога мастацтва Беларусі: загад аб ўзвядзенні цырка братоў Нікіціных каля гарадской ратушы ад 1884 года, рашэнне аб пераносе манежа ў цяперашні парк Горкага і многае іншае. Дарэчы, на старых фота летні цырк у парку называецца "Гладзільшчыкаў", такім было прозвішча першага рускага дрэсіроўшчыка змяшанай групы жывёл, дрэсіраваных мядзведзяў, сабак і нават тыграў. Той драўляны цырк разбамбілі фашысты падчас вайны, і да 1954 года мінчане не ведалі, ці з'явіцца нешта падобнае ў сталіцы. У гэты ж час у Маскве дзеячы культуры выношвалі планы па цыркавы экспансіі ва ўсе сталіцы савецкага саюза.
"Не ведаю, колькі дабудавалі, але прымалі праект 20 стацыянарных цыркаў ў сталіцах і буйных гарадах СССР. Усё ж такі 1950-ыя - самы росквіт Саюза, а цырк быў зразумелым простым людзям, таму мастацтва вырашылі падтрымліваць. У выніку братом-блізняткам мінскага манежа апынуўся кіеўскі цырк, падобныя рысы таксама прыкметныя ў цыркаў у Алма-Аце, Кішынёве", - распавядае захавальніца музея Анастасія Туманава.
Атрымаўшы дабро на будаўніцтва цырка, мінскія ўлады вызначылі пляцоўку - раён цяперашняга метро "Магілёўская" на Партызанскім праспекце. Але прыма тэатра оперы і балета, дэпутат Ларыса Александроўская настаяла, на тым, што будынак павінен быць у цэнтры... У выніку ў 1954 годзе знакамітыя гараджане, уключаючы Аляксандраўскую, прысутнічалі на закладцы першага каменя ў будаўніцтва мінскага цырка на праспекце Сталіна. Праз 5 гадоў, 31 студзеня 1959 году будынак дабудавалі, а ўжо 11 лютага мінскія гледачы прыйшлі на прэм'еру.
Пляцоўка на пракат?
Першы дырэктар Барыс Яфімавіч Кабішчар так і не дачакаўся адкрыцця цырка - памёр ад інфаркту ў канцы 1958 года. Але паспеў стварыць цыркавы калектыў, які выступіў на родным манежы... ўсяго некалькі разоў і з'ехаў на гастролі.
"Трэба разумець спецыфіку савецкага цырка: 15 саюзных рэспублік утваралі цэлую сістэму Саюздзяржцырк з галоўнакамандуючы ў Маскве, дзе і былі сканцэнтраваны ўсе артысты", - тлумачыць Анастасія Туманава.
З Масквы артысты накіроўваліся на гастролі па ўсіх цырках Саюза нібы на канвеер. Вось і мінскі цырк служыў проста пляцоўкай для гастроляў, а беларускі калектыў здзіўляў чужую публіку. Мінчанам, вядома не было на што скардзіцца. У цыркавых праграмах "Дзень добры, Мінск!", "Бывайце здаровы", "Партызанская балада", "Хатабыч у цырку" выступалі лепшыя артысты СССР.
"Уся дынастыя Запашных - бацькі і дзеці, не толькі выступалі, але і ставілі ў нашым цырку нумары. Радавалі публіку клоуны Карандаш, Алег Папоў, вельмі любіў мінскі манеж Нікулін", - адзначае Туманава.
Дарэчы, мінскі цырк быў у ліку любімых у артыстаў. Чаму? Акрамя спагадлівасці публікі яны шанавалі ўмовы пражывання. А беларускі цырк адпавядаў усім: быў у цэнтры горада, плюс знаходзіўся недалёка ад Масквы. Таму выступаць тут лічылася чымсьці элітным нароўні з Масквой, Кіевам і Пецярбургам.
Дарэчы, у познім СССР цырк працягваў працаваць у якасці пракатнай пляцоўкі. Чарговы віток папулярнасці ён атрымаў дзякуючы дырыжору Міхаілу Фінбергу, які за кароткі час працы ў цырку паспеў праславіцца і запісаць з аркестрам эстрадную пласцінку. А потым здарыўся развал СССР.
Паміж мінулым і будучыняй
Успомнілі пра цырк ў суверэннай Беларусі не адразу. У 90-ыя на манежы ўсё так жа паказвалі праграмы, але будынак паволі прыходзіў ў заняпад. У двухтысячных прынялі рашэнне аб рэканструкцыі, а цырк на некалькі гадоў пераехаў да станцыі метро "Усход". Там ўсталявалі намёт, а ў гэты час у будынку на галоўным праспекце краіны кіпела праца. Каласальных прац гэта каштавала дырэктару цырка Таццяне Бандарчук, пры гэтым яна ўмела рэкламавала і праграмы ў шапіто.
Вярнуўшыся ў адрэстаўрыраваны будынак, артысты ахнулі. У цырку з'явіўся сучасны гук і святло, чатыры зменных манежы, лепшыя грымёркі і нават салярый для коней. Далей ўстанову ўзначаліў Уладзімір Шабан. У цырку загаварылі аб стварэнні беларускай праграмы, запрасілі ў штат новых артыстаў і правялі першы мінскі міжнародны фестываль цыркавога мастацтва.
"Як ўстанова культуры наш цырк ўжо адбыўся - яго ведаюць, любяць не толькі мінчане, але і жыхары ўсёй рэспублікі. Складаней казаць аб нейкім самабытным беларускім цыркавым мастацтве, таму што, пабываўшы і Паўночнай Карэі, і ў Монтэ-Карла я пераканаўся, што ўсе жанры ўсюды аднолькавыя. У нас, як і ва ўсім свеце, папулярныя дрэсура, жангліраванне, клаунада, эквілібрыстыка, гімнастыка, акрабатыка", - тлумачыць дырэктар Белдзяржцырка Уладзімір Шабан.
Паводле яго слоў, беларускі цырк ужо паказаў свае ўменні і каларыт на першым мінскім фестывалі, у гэтым годзе адбудзецца другі сусветны форум. Але спачатку летам падтрымаць Другія Еўрапейскія гульні на мінскім манежы прыедуць артысты з дружалюбнага маскоўскага цырка на Каляровым бульвары.
"Нам важна радаваць беларускага гледача, не забываючы рыхтаваць артыстаў і адпраўляць іх на гастролі. Акрамя асобных нумароў вядзем перамовы пра пракат паўнавартаснай праграмы ў Кітаі", - падзяліўся апошнімі навінамі кіраўнік.
Паляцелі пад купал
Дарэчы, сярод маладых беларускіх артыстаў ярка вылучаецца паветраны дуэт Веранікі Рыбчонок і Максіма Вінаградава. Яны ўжо прадстаўлялі Беларусь на прэстыжных цыркавых фестывалях у Рызе, Астане і Іспаніі, а цяпер працуюць у праграме "Цудоўны дом", прысвечанай юбілею мінскага манежа.
"У цырк мы прыйшлі тры гады таму. Да гэтага я займаўся прафесійна акрабатыкай, стаў кандыдатам у майстры спорту, але потым палаяўся з трэнерам. Мне надакучыла, і я сышоў", - без шкадавання успамінае Максім.
Пазней будучы артыст запісаўся ў цыркавую студыю, дзе і пазнаёміўся з Веранікай. Яны вырашылі разам лётаць пад купалам, сталі рэпетаваць. Аднойчы ў студыю прыйшла галоўны рэжысёр цырка і прапанавала Максіму асобна выступіць у дабрачыннай праграме. Пазней і Вераніка выступіла перад мінскай публікай, працавала некалькі месяцаў, але таксама адна. Паралельна рабяты адточвалі сумеснае майстэрства на палотнах у рэпетыцыйнай манежы.
"Калі патрапілі ў штат цырка, нас успрымалі як дзяцей. Але праз тры тыдні пасля ўступлення ў калектыў нам раптам прапанавалі з'ездзіць на фестываль у Рыгу. Мы за тыдзень паставілі тры нумары! Гэта было цяжка, асабліва ў плане акцёрскага майстэрства, трэба было рухаць і рукамі і нагамі", - успамінаюць рабяты.
У Рызе дуэт узяў золата і прыехалі ў Мінск амаль героямі. Калегі ў цырку сталі паважаць, моладзь запрасілі паўдзельнічаць у конкурсе ў Астане. І зноў - поспех. Затым быў выступ на мінскім фестывалі цыркавога мастацтва, пасля чаго рабят афіцыйна паклікалі ў Іспанію. На жаль, там запала не хапіла, і артысты вярнуліся ў родныя пенаты без узнагарод. Кіраўніцтва цырка, дарэчы, ўпэўнена, што ў рабят вялікая будучыня на самых вядомых пляцоўках свету. Але малады дуэт, пералічваючы гастролі, акцэнтуюць увагу на мінскі манеж.
"Мінскі цырк - проста адзін з самых стромкіх цыркаў ў Еўропе, ён сучасны, гэта тычыцца абсталявання, усе тэхнічна вельмі прадумана, крутое святло, роўны манеж, выдатны гук. Не верыце? Вы проста не выступалі ў іншых цырках і шапіто Еўропы", - засмяяліся рабяты.