Кухня нашых продкаў: хто такія лашанкі і як іх есці

Этнограф Ларыса Мятлеўская дзеліцца новым беларускім народным рэцэптам. На гэты раз у меню - грыбы.
Sputnik
Нашы продкі у лес за грыбамі ездзілі на кані з возам. Часцей за ўсё грыбныя экспедыцыі ладзілі ў верасні-кастрычніку. У кошык бралі не толькі падасінавікі, баравікі і лісічкі, але апенькі, чорныя грузды, зялёнкі і падзялёнкі.
Мода на "новыя", невядомыя дагэтуль грыбы звычайна прыходзіла ад сваякоў або сяброў з іншых мясцовасцей, дзе традыцыі збіраць грыбы былі іншымі. Людзі бралі адзін аднаго ў лес ці на балота, паказвалі дзе і як растуць незнаёмыя грыбы, распавядалі як іх есці і як нарыхтоўваць на зіму.

Хто такая "лашанка"?

Радоўка бела-рудая або лашанка па-руску гучыць як "рядовка бело-рудая". Дыяметр шапачкі складае ад трох да васьмі сантыметраў. Сама шапачка пляската-пукатая, са згладжаным гарбком і апушчаным краем, слабаслізістая, цёмна-чырвона-рудая. Мякаць тонкая, бежавая, з мучным пахам і смакам. Пласткі вольныя ці прырослыя, густыя, белыя, пазней жаўтлявыя з дробнымі каштанава-рудымі плямачкамі. Ножка цыліндрычная суцэльная, уверсе бялёсая, унізе рудая.
Рядовка
Лашанка або радоўка шэрая
Такі партрэт вельмі важны для таго, хто ў роздуме нахіляецца ў лесе над грыбам. Прынамсі, для мяне верным арыенцірам, што трымаю ў руках менавіта лашанку служыў жаўтаваты колер і дробныя каштанава-рудыя плямачкі на пластках, паколькі часта ў суседстве з радоўкай сустракаецца вельмі падобны да яе па колеры і памерам грыб-павуціннік, у якога пласткі цёмна-рудыя.
Па смаку лашанкі падобныя да апеняк. Растуць яны таксама вялікімі групамі, часам утвараючы рады. Пладаносіць лашанкі пачынаюць у жніўні-верасні, часцей за ўсё іх можна напаткаць у хваёвых лясах.
Ужываць грыбы  можна свежымі, марынаванымі, салёнымі пасля адварвання, але без булёну.
Дарэчы, самае непрыемнае ў справе з гэтымі грыбамі — давесці іх да ладу — перабраць, пачысціць і вымыць — за кароткі час, бо лашанкі хутка псуюцца. Звычайна гэтым займаліся жанчыны. У народзе нават існаваў жарт пра грыбніка, які ажаніўся толькі дзеля таго, каб жонка чысціла і гатавала яму грыбы.

Каля лесу жыць — галодным не быць

Беларускую нацыянальную кухню немагчыма ўявіць без страў з грыбоў, якія заўсёды назапашваліся ў вялікай колькасці. Нашы продкі лічылі, што самыя галодныя часы года можна перажыць у тым выпадку, калі ў запасе хапае сушаных, салёных і марынаваных грыбоў.
Табакерка на абед, або Як гатаваць порхаўкі
Каб засаліць лашанкі, трэба спачатку хутка перабраць грыбы, добра іх вымыць, часта мяняючы ваду. Пасля гэтага грыбы неабходна ўзважыць, каб вызначыць пэўную колькасць солі — на 1 кг грыбоў выкарыстоўваюць 2 сталовыя лыжкі солі.
Грыбы змяшчаюць у каструлю і заліваюць вадой так, каб яна пакрывала лашанкі поўнасцю. Падчас варкі трэба пастаянна здымаць пенку. Лашанкі лічацца гатовымі, калі асядаюць на дно пасудзіны, тады іх трэба адцадзіць і астудзіць.
Да гэтага часу павінна быць падрыхтаваная заправа, у якой на 1 кг звараных грыбоў выкарыстоўваецца 2-3 буйныя зубкі часнаку, дробка кміну і 3-4 лісціка чорных парэчак. Часнок тоэба дробна пакрышыць, кмін крыху пацерці з соллю, а лісцікі чорных парэчак проста памыць.
Грыбы трэба змяшаць з заправай, засцяліць дно драўлянай або паліванай пасудзіны запаранай загадзя аржаной саломай так, каб яна заслала дно.
Грыбы засыпаюць на салому, зверху накрываюць вымытым дубовым лісцем і накрываюць чыстай анучай. На анучку трэба пакласці драўляну круг па дыяметры пасудзіны і гнёт, у якасці якаго нашы продкі выкарыстоўвалі адзін ці некалькі камянёў.
Два або тры дні грыбы павінны пастаяць пры пакаёвай тэмпературы, каб пачалі ўкісаць, пасля іх выносяць на холад.
 Праз 40-45 дзён грыбамі можна ласавацца. Пры ўжыванні можна дадаваць цыбулю, алей і чорны перац.