"Калі хочаш – гавей, а назаўтра – Макавей", або Свята маку і мёду

Этнограф Ларыса Мятлеўская раскрывае нацыянальныя таямніцы Мядовага Спаса і раіць прыгледзецца да макавай кухні.
Sputnik
Згодна з народнымі традыцыямі Спас святкуюць тройчы, пачынаючы з 14 жніўня.
Першы – Мядовы Спас або Макавей (14 жніўня); другі – Вялікі ці Яблычны Спас, свята Праабражэння Гасподняга (19 жніўня); трэці – Малы, або Хлебны ці Арэхавы Спас (29 жніўня).
Сёння ж – сапраўды салодкая нядзелька з нагоды пачатку старажытнага земляробчага свята, звязанага з выспяваннем пладоў. Гэтае свята здаўна было прынята адзначаць смачна ў коле сям’і і сяброў, а таму прапаную далучыцца да даўніх традыцый.

Магія "макавых традыцый"

Як і большасць значных свят, Макавей пачынаўся са святочнага набажэнства ў царкве, дзе ў гэты дзень асвячалі мёд, ваду, садовыя кветкі, моркву, сланечнік.
У гэты дзень было прынята есці пірагі з мёдам, морквай і макам. Таксама ў народзе захавалася памяць пра "макавыя традыцыі", калі імкнуліся не толькі ўволю наесціся маку але і правесці з ім пэўныя абрады.
У любоўнай магіі мак не на апошнім месцы. З-за вялікай колькасці зярнятак у макаўцы мак быў сімвалам урадлівасці. Таму, каб у маладых было шмат дзетак, існавала традыцыя ўпрыгожваць вясельны стол букетамі з кветак маку.
Квітнеючы мак
Аднойчы чула гісторыю, як жанчына, пакрыўджаная на дзяўчыну, якая адмовіла яе сыну, падсыпала зерне маку да яе парогу, жадаючы, каб тая ніколі не мела пары.
Аб замужжы ў ноч на Макавей дзяўчаты варажылі:

"Макавею, Макавею,
Я на цябе канапелькі сею!
Скажы мне, Макавею, дзе мая пара,
Каб я з ім у гэту ноч канапельку брала?
"

Выкарыстоўвалі мак і ў якасці зачура:
сыпалі ў чаравікі нявесце,
абсыпалі навокал сябе, калі ішлі на суд,
сыпалі ў калодзеж, каб выклікаць дождж падчас засухі,
макам, асвечаным у царкве, абсыпалі на Макавей хату і хлявы ад нябожчыкаў (на Тураўшчыне).
Карысталіся макавым зернем і ў народнай медыцыне. Макавае малачко давалі дзецям, каб лепей спалі і як супрацьгельмінтны сродак. "Як маладая была, то многа маку ела, то саліцёр вышаў" (Браслаўшчына).

Народная мова і мак

Першы Спас лічыўся провадамі лета. У гэты дзень назіралі за надвор’ем і верылі, што калі на Макавей ідзе дождж, то будзе шмат грыбоў. Калі ж суха, то трэба асцерагацца пажараў. Прыкмячалі, што ад Першага Спаса халодныя росы і хутка надыдзе восень. Радаваліся першаму ўраджаю гародніны, неслі яе асвячаць у царкву і пачыналі ласавацца "маладой" бульбай, прыгаворваючы: "Святы Макавей бульбы накапаў, рабят накарміў".
Дарэчы, макавыя завядзёнкі глыбока ўвайшлі ў побыт беларусаў, што стала асобнай культурнай і моўнай з’явай.

Так, таму, каму трэба было сцішыцца, не капрызіць, прапанавалі "сядзець макам". А пра таго, хто занадта засядзеўся, казалі: "Пайшоў і макам сеў там".

Калі хлопец дужа заляцаўся да кагосьці, пра яго можна было пачуць: "Сцелецца перад ёй макам".
У выпадку, калі было вельмі мала ежы, заўважалі: "Хоць бы макава зярно з’есці, капялётачку".
І нават, прадчуваючы сваю пагібель, продкі прамаўлялі: "Ну, гэта ўжо дык макам" ці "Загінуў я макам".

Смак макавай кухні

Не было той гаспадыні, якая б не сеяла мак на сваім агародзе. Ён здаўна выкарыстоўваецца ў кулінарыі і асабліва ў кандытарскіх вырабах у многіх народаў свету. Спелы мак зразалі і сушылі ў пучках, пасля чаго старанна вытрасалі і ссыпалі для захоўвання ў палатняныя мяшочкі бліжэй да печы. Калі ж мак не ўдаваўся, то моцна не гаравалі: "Не ўрадзіў мак, перабудзем так". Галоўнае, каб маку хапіла для Велікоднай выпечкі!
Наперадзе двухтыднёвы пост, празваны ў народзе "спасаўкай-ласаўкай", а напярэдадні яго казалі: "Калі хочаш – гавей, а назаўтра – Макавей".
Што ж гатавалі продкі на Макавей? Пірагі з начынкай з гародніны, варэнікі, кашы з макам, стравы, ў якія можна было макаць, і шмат чаго яшчэ.
Бульбяны пірог з макам па-семежаўску

Бульбяная каша з макам па-семежаўску

З чаго гатаваць:
1 кг бульбы,
200 г маку,
соль.
Як гатаваць. Абабраць і зварыць бульбу, добра адцадзіць, стаўчы. Асобна сцерці мак. У форму пакласці бульбы (2 часткі), затым слой маку (1 частку), накрыць бульбай. Даць астыць і нарэзаўшы на кавалкі падаць да стала.
Заўвага: як церці мак? Прамыць мак у цёплай вадзе, затым двойчы абліць крутым варам. Першы раз кіпень хутка зліць, другі раз – патрымаць не болей за 1 хвіліну, каб не страціць алей. Потым мак адціснуць праз марлю, складзеную ўдвая, і, перамяшаўшы з цукрам (або без яго), перацерці ў ступцы або ў адмысловым гліняным посудзе "макацёры". Калі макам хочуць пасыпаць выпечку, то дадаюць у яго крыху сіропу або варэння, каб ён пасля не асыпаўся.
Макотра - старажытны керамічны посуд

Ігрушы з мёдам

З чаго гатаваць:
ігрушы (па патрэбе),
мёд (па смаку).
Як гатаваць. Салодкія, але не пераспелыя ігрушы нарэзаць, як вам хочацца. Мне падабаецца кружочкамі. Цяпер паліце іх мёдам і ў хуткім часе падавайце на стол.
Для гэтага ласунка лепш браць сакавітыя летнія (раннія) ігрушы. Але скурка ў іх вельмі далікатная, таму і падаваць на стол іх трэба амаль толькі зрабіўшы.

Аладкі з морквы

З чаго гатаваць:
125 г морквы,
15 г масла,
1 яйцо,
1/3 шк. мукі,
соль.
Як гатаваць. Памыць і абабраць моркву, дробна натаркаваць. У маркоўную масу дадаць яйцо, муку, соль, перамяшаць і выпякаць на масле або сланечнікавым алеі.
Падаваць са смятанай або мёдам.
Смачна есці!
Таксама на Sputnik:
Стаміліся ад мядовікаў? Арыгінальныя рэцэпты страў з мёдам
Сёння праваслаўныя адзначаюць Мядовы Спас
Фотафакт: паломніцтва на Макавей да Блакітнай крыніцы