"Я помню дзіўнае імгненне…": вершы Пушкіна па-беларуску

6 чэрвеня спаўняецца 225 гадоў з дня нараджэння вялікага рускага і сусветнага класіка Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна. Да юбілею знакамітага творцы Sputnik зрабіў падборку любімых вершаў у перакладзе беларускіх паэтаў.
Sputnik
Да творчасці класіка рускай літаратуры звярталіся і звяртаюцца ў розных краінах свету шматлікія перакладчыкі. Не абмінула перакладчыцкае памкненне і беларускіх паэтаў. Магутны дух Пушкіна, яго прага волі і тонкі лірызм вершаў не толькі натхнялі іх на ўласныя творы, але і пабуджалі перадаць думку паэта ўласнымі моўнымі сродкамі.
Максім Багдановіч, Рыгор Барадулін, Аркадзь Куляшоў – можна працягваць і працягваць спісак аўтараў, якія ў свой час перакладалі творы Аляксандра Сяргеевіча на беларускую мову. Але ж галоўная ўласцівасць гэтах перакладаў – вечны пушкінскі склад, які не пераблытаць ні з якім іншым.
У юбілей вялікага рускага і сусветнага класіка Sputnik сабраў некалькі вершаў і урыўкаў з паэм у перакладзе на родную мову.
Паглыбляемся ў творчасць Пушкіна па-беларуску!
Хацінка на курыных ножках / Без вокан, без дзвярэй стаіць...

Руслан і Людміла

(урывак з паэмы)

Ля лукамор’я дуб зялёны;
На дубе залаты ланцуг:
І днём і ноччу кот вучоны
Па ланцугу вядзе свой круг;
Ідзе направа – спеў заводзіць,
Налева – казку распачне.
Там цуда скрозь: лясун там ходзіць,
Русалка між галін мільгне;
Там на нязведаных дарожках
Звяроў дзівосных след ляжыць;
Хацінка на курыных ножках
Без вокан, без дзвярэй стаіць;
Праяў там повен лес, даліны;
Там на світанні хвалі хлынуць
На прыбярэжныя пяскі,
І трыццаць віцязяў плячыстых
Чаргой выходзяць з хваль празрыстых,
І з імі дзядзька іx марскі;
Там каралевіч мімаходам
Палоніць грознага цара;
Там чараўнік перад народам
Цераз лясы і цераз воды
Нясе асілка са двара;
Ў цямніцы там царэўна тужыць,
Ёй шэры воўк аддана служыць;
Там ступа з Бабаю Ягой
Ідзе, брыдзе сама сабой;
Там цар Кашчэй над скарбам чахне;
Там рускі дух… Там Руссю пахне!

І там я быў, і мёд я піў;
Ля мора бачыў дуб зялёны;
Пад ім сядзеў, і кот вучоны
Свае мне казкі гаварыў.

Пер. Андрэй Александровіч
Якім агнём усмешка апаліла! / Якім агнём абдаў мяне дакор!..

"Абранніца чароўнай даўніны…"

Абранніца чароўнай даўніны,
Друг выдумак, гуллівых і маркотных,
Цябе я знаў у дні маёй вясны,
У дні пацех і сноў першапяшчотных.
Чакаў цябе; ты ў цішы да мяне
З’яўлялася вясёлаю бабулькай
І нада мной сядзела ў шушуне,
У акулярах, з гулкаю бразгулькай
Люляючы калыску, юны слых
Напевам паланіла, забаўляла,
Пакінула ў пялюшках дзён маіх
Жалейку, што сама зачаравала.
Мінула малалецтва, быццам сон.
Падлетка ты любіла ўсей пяшчотай,
Між важных муз цябе і помніў ён,
І ты яго наведала употай;
Але ці той быў вобраз твой і ўбор?
Як хутка ты змянілася і міла!
Якім агнём усмешка апаліла!
Якім агнём абдаў мяне дакор!
Клубіліся нясхібнай хваляй шаты,
Былі з паветра постаць і сама ты;
Ўся ў локанах, спавітая вянком,
Духмяна пахла галава, як далі,
І грудзі белыя пад жамчугом
Ірдзеліся і ціха ажывалі…

Пер. Рыгор Барадулін
І згінуў бедны раб ля ног / Уладара свайго ліхога...

Анчар*

Дзе след жыцця ў пустыні знік,
На грунце бедным, амярцвелым,
Анчар, як грозны вартаўнік,
Стаіць адзін на свеце цэлым.

Прырода высахшых пяскоў
Яго ў дзень гневу нарадзіла
І ад карэння да лістоў
Густой атрутай напаіла.

Дыхнуць паўдзённыя вятры –
Атрута капае расіцай,
Пад вечар стыне на кары
Густой, празрыстаю жывіцай.

К яму і птушка не ляціць,
А толькі вецер мімалётны
На дрэва смерці набяжыць –
І прэч імчыцца ўжо смяротны.

Калі ж над спёкаю пяскоў,
Зблукаўшы, хмара тут заплача,
Атрутны дождж з яго лістоў
Сплывае на пясок гарачы.

Ды чалавека князь паслаў
Да дрэва смерці і пакуты.
І той пайшоў, ледзь змрок апаў,
І раніцой прынёс атруты.

Прынёс ён згубную смалу,
Галлё з завяўшымі лістамі,
І пот па бледнаму чалу
Сцякаў халоднымі руччамі;

Прынёс – і аслабеў і лёг
Пад засень будана старога,
І згінуў бедны раб ля ног
Уладара свайго ліхога.

А князь атрутай загадаў
Насыціць стрэлы-бліскавіцы,
І разам з імі смерць паслаў
Ён за суседнія граніцы.

*Анчар – дрэва яду (заўвага А.С. Пушкіна).

Пер. Максім Танк
Бывай, надзея; спі, жаданне; / Мяне ахоўвай, талісман...

"Ахоўвай, талісман, мяне…"

Ахоўвай, талісман, мяне.
У дні ганення і выгнання,
У дні журбы і хвалявання
Хай смутак сэрца не кране.

Калі падыме акіян
Вакол мяне валы глухія
І бурай грымне ў дні цяжкія –
Мяне ахоўвай, талісман.

У цішыні чужых палян,
На ўлонні нуднага спакою,
У палымяным гуле бою
Мяне ахоўвай, талісман.

Свяшчэннай слодычы падман,
Душы чароўнае свяціла…
Яно схавалася, астыла…
Мяне ахоўвай, талісман.

Няхай у век сардэчных ран
Не цвеліць памяць хіжай зданню.
Бывай, надзея; спі, жаданне;
Мяне ахоўвай, талісман.

Пер. Яўген Міклашэўскі
Мы – вольныя птушкі; пара, брат, пара!..

Вязень

Сяджу я ў турме за рашоткай гады.
Узросшы на волі арол малады,
Друг сумны мой, машучы моцным крылом,
Крывавую страву клюе пад акном,

Клюе і кідае, глядзіць ён ў вакно
І нібы задумаў са мною адно;
Завёць мяне крыкам, паглядам сваім
І хоча прамовіць: "Давай уляцім!

Мы – вольныя птушкі; пара, брат, пара!
Туды, дзе за хмарай бялее гара,
Туды, дзе сінеюць марскія края,
Туды, дзе гуляем …сам вецер ды я!.."

Пер. Максім Багдановіч
І на абломках самаўладства / Напішуць нашых рад імён!..

Да Чаадаева

Надзей, кахання, ціхай славы
Нядоўга песціў нас падман,
Расталі юныя забавы,
Як сон, як ранішні туман;
Але кіпяць яшчэ жаданні,
І пад ярмом улады злой
Мы нецярпліваю душой
Айчыны чуем закліканні.
Чакаем з мукай спадзявання
Хвіліны вольнасці святой,
Як малады каханак той
Чакае вернага спаткання.
Пакуль свабодаю гарым,
Пакуль у сэрцах ёсць сумленне,
Мой друг, айчыне аддадзім
Душы прыгожыя імкненні!
Таварыш, вер: настане ён,
Шчаслівы дзень вясны і брацтва,
Расія скіне цяжкі сон,
І на абломках самаўладства
Напішуць нашых рад імён!

Пер. Пятро Глебка
Колькі мне гуляць па свеце / То на брычцы закладной, / То ў кібітцы, то ў карэце...

Дарожныя скаргі

Колькі мне гуляць па свеце
То на брычцы закладной,
То ў кібітцы, то ў карэце,
Конна, бегма, пехатой?

І не ў спадчыннай бярлозе,
Сярод могілак бацькоў,
Па вялікай, бач, дарозе
Бог забраць мяне гатоў!

На гары пад колам збітым,
У жарстве, пад капытом,
Ці на дне, вадой размытым,
Пад раскіданым мастом.

Ці чума мяне падчэпіць,
Ці ў мароз свой скон знайду,
Ці калека ў лоб улепіць
Мне шлагбаум на хаду.

Можа ў лапы ліхадзею
Траплю недзе ў гушчары.
Ці з нуды навек здранцвею
Ў каранціне, на двары.

Колькі мне ў тузе галоднай
Пост нявольны адбываць,
І цяляцінай халоднай
Труфлі Яра ўспамінаць?

Ці ж не лепей быць на месцы,
Па Мясніцкай раз’язджаць.
І аб вёсцы, аб нявесце,
Часам, марыць, разважаць!

Ці ж не лепей чарка рому,
Ноччу сон, а зранку чай;
Ці не лепш, браточкі, дома!..
Ну, паехаў, паганяй!..

Пер. Эдзі Агняцвет
На волю птушку выпускаю / Пры свяце радасным вясны...

Птушка

І на чужой зямлі вітаю
Я звычай роднай стараны:
На волю птушку выпускаю
Пры свяце радасным вясны.

Я стаў даступны суцяшэнню;
За што на Бога наракаць,
Калі хоць аднаму стварэнню
Я волю змог падараваць!

Пер. Янка Сіпакоў
Ды голас боскі загадаў: / "Устань, прарок, як у дазоры..."

Прарок

Духоўна стомлены зусім,
З дарогі я ў пустыні збіўся, –
І шасцікрылы серафім
На раздарожжы мне з’явіўся.
Нячутным дотыкам, як сон,
Павекаў ледзь крануўся ён.
Адкрыліся мае зяніцы,
Як у спалоханай арліцы.
Маіх вушэй крануўся ён, –
І іх напоўніў шум і звон:
Пачуў я неба хваляванне,
Завоблачных анёлаў лёт,
І гадаў пад вадою ход,
Лазы ў даліне прарастанне.
І каля вуснаў ён узнік,
І вырваў грэшны мой язык,
І пустасловы, і каравы,
І джала мудрае змяі
У вусны ўклаў і загаіў
Сваёй дзясніцаю крывавай.
І грудзі мне рассек мячом,
І сэрца трапяткое выняў,
І жар, палаючы агнём,
Ён назаўжды ў грудзях пакінуў.
Як труп, ў пустыні я ляжаў,
Ды голас боскі загадаў:
"Устань, прарок, як у дазоры,
І словам з іскрамі надзей,
Абходзячы зямлю і моры,
Запальвай сэрцы у людзей".

Пер. Сяргей Грахоўскі
...І захапленне, і натхненне, / Жыццё, і слёзы, і любоў.

Да *** (Керн)

Я помню дзіўнае імгненне:
Перада мной паўстала ты,
Як пралятаючае сненне,
Як геній чыстай пекнаты.

Праз боль і смутак невымоўны
За безразважнай мітуснёй
Мне чуўся голас твой чароўны
І мілы воблік сніўся твой.

Гады міналі. Шквал бунтоўны
Развеяў мар даўнейшых рой,
Забыў я голас твой чароўны,
Забыў я твар нябесны твой.

Ў глушы, у змроку зневальнення
Самотна дні мае плылі
Без захаплення, без натхнення
Без слёз, жыцця і без любві.

Душа зазнала абуджэнне:
І вось ізноў паўстала ты,
Як пралятаючае сненне,
Як геній чыстай пекнаты.

І сэрца ў радасным імкненні,
І для яго ўваскрэслі зноў
І захапленне, і натхненне,
Жыццё, і слёзы, і любоў.

Пер. Максім Лужанін
Дзе і якой цвіла вясною? / Ці дацвіла? і хто сарваў...

Кветка

Яе засохлай, не духмянай,
Забытай бачу ў кнізе я;
І тут жа мараю жаданай
Душа напоўнена мая:

Дзе і якой цвіла вясною?
Ці дацвіла? і хто сарваў,
Знаёмай ці чужой рукою?
Нашто яе сюды паклаў?

На памяць першага спаткання,
Альбо разлукі векавой,
Ці адзінокага гуляння
У полі, ці ў цішы лясной?

Дзе той ці тая, што кахалі?
Жывуць яшчэ і ў нашы дні?
Ці і яны ужо завялі,
Як гэта кветка ў цішыні?

Пер. Юрась Свірка
Якімі б ні ішлі шляхамі, / Чытач, з табою мы ў жыцці, / Бывай. Разыйдземся сябрамі...

Еўгеній Онегін

(урывак з рамана)

XLIX

Якімі б ні ішлі шляхамі,
Чытач, з табою мы ў жыцці,
Бывай. Разыйдземся сябрамі.
Што б ні шукаў ты, каб знайсці,
Тут у радках маіх нядбалых,
Ці згадкі з дзён сваіх нясталых,
Ці адпачынку пасля спраў,
Ці трапных выразаў шукаў,
Альбо памылак граматычных,
У гэтай кніжцы, дай жа бог,
Каб ты для весялосці змог,
Для мар, артыкулаў крытычных,
Знайсці шуканае. Шукай.
Час развітацца нам, бывай!

L

Бывай і ты, мой друг вандроўны,
І ты, мой верны ідэал,
І ты, плён працы нешматслоўны,
Я з вамі творчасці запал
Зазнаў, каштоўны для паэта,
І забыццё ў віхурах cвета,
Гаворку шчырую сяброў.
Мінула шмат ужо гадоў
З тых дзён, як юная Тацяна,
Онегін з ёй, у цьмяным сне
З’явіліся аднойчы мне –
І далеч вольнага рамана
Я праз крышталь магічны свой
Няясна бачыў хвіляй той.

LI

Аднак сябры, каму бывала
Я строфы першыя чытаў…
Адных няма, другіх не стала,
Як Садзі некалі сказаў.
Без іх дамаляваў героя,
А тая, любая, з якое
Тацяны я пісаў партрэт…
О, многіх, многіх знік і след!
Шчаслівы той, жыццё хто рана
Пакінуў, не дапіў да дна
Кілішка поўнага віна,
Не дачытаў яго рамана
І раптам развітаўся з ім,
Як я з Онегіным маім.

Пер. Аркадзь Куляшоў
Чытайце таксама:
"Каб мудры лёс набыць, спатрэбіцца нямала…": вершы Амара Хаяма ў беларускім гучанні
"Каб спыніць на свеце войны…": дзіцячыя творы беларускіх паэтаў
Высокая паэзія жыцця Уладзіміра Жылкі: "Люблю, не знаючы пуціны..."
Адам Русак: "I ў сэрцы песні не стрымаць…"
"Радзіму не пакіну я без песень…": сум і лірыка ў вершах Язэпа Пушчы