Міфы і легенды Другой сусветнай вайны
11:07 22.06.2021 (абноўлена: 18:47 05.05.2023)
© Sputnik / Владимир Гребнев
/ Падпісацца
Перамога 1945 года - вялікі подзвіг шматнацыянальнага і адзінага савецкага народа, які немагчыма перакруціць на Захадзе ці расцягнуць па "нацыянальных кватэрах" на постсавецкай прасторы, лічыць ваенны аглядальнік Аляксандр Храленка.
Другая сусветная вайна мела мноства тэатраў ваенных дзеянняў, вялікіх бітваў і выдатных палкаводцаў у розных рэгіёнах планеты, і ўсё ж Чырвоная армія "перамалола" узброеные сілы гітлераўскай Германіі ў тры разы больш, чым усе саюзнікі разам узятыя.
Другая сусветная вайна працягвалася з 1 верасня 1939 года па 2 верасня 1945 года. У ёй бралі ўдзел 57 краін з агульнай колькасцю насельніцтва больш за 1,7 мільярда чалавек. І ўсё ж вынік вайны быў наканаваны 22 чэрвеня 1941 года - у дзень нападзення фашысцкай Германіі на СССР.
Другая сусветная забрала жыцці 55 мільёнаў чалавек у розных краінах. Савецкі Саюз страціў каля 27 мільёнаў чалавек (канчатковыя лічбы гісторыкамі не ўстаноўлены), большасць з якіх - мірныя жыхары. Беззваротныя страты Чырвонай арміі склалі (па дадзеных Генштаба ВС РФ) амаль 12 мільёнаў чалавек, у тым ліку 6 мільёнаў 885 тысяч загінуўшых 4 мільёны 559 тысяч знікшых без вестак і палонных. Гэтыя велізарныя, непараўнальныя са стратамі саюзнікаў ахвяры сведчаць: савецкі народ быў найбольш рашучым і непрымірымым праціўнікам гітлераўскай экспансіі. Усходні фронт стаў галоўнай арэнай Другой сусветнай вайны. Вырашальнымі былі не высадка амерыкана-брытанскіх войск у Нармандыі або Ардэнская аперацыя, а бітвы за Маскву, Сталінград і на Курскай дузе.
Па падліках нямецкіх гісторыкаў, у Другой сусветнай загінулі 5,2 мільёна нямецкіх салдат і 1,2 мільёна мірных жыхароў. Зваротная прапорцыя страт вайскоўцаў і грамадзян тлумачыцца тым, што Чырвоная армія вызваляла Еўропу ад фашызму, а не займалася сістэмным прыгнятаннем і знішчэннем палонных і мірнага насельніцтва Германіі і Японіі (як рабілі немцы ва Усходняй Еўропе і японцы ў Кітаі).
Страты ЗША і Японіі на Ціхаакіянскім тэатры ваенных дзеянняў - несувымерныя. У Другой сусветнай Злучаныя Штаты страцілі забітымі усяго каля 248 тысяч вайскоўцаў - у два разы менш, чым памерла амерыканцаў ад пандэміі каронавіруса ў 2020-2021 гадах. Японцы за некалькі гадоў страцілі 467 тысяч чалавек - лічба супастаўная са стратамі СССР пры вызваленні Польшчы - 477 тысяч вайскоўцаў. Парадаксальным чынам, праз 75 гадоў і ў японцаў з'явілася "свая" гісторыя Другой сусветнай вайны, у якой яны бачаць сябе не агрэсарам, а "ахвярай" абставін і недружалюбнага суседства. Са школьных падручнікаў знікла бітва на Халхін-Голе, Манчжурская наступальная аперацыя трох савецкіх франтоў супраць Квантунскай арміі. Праўда, і з падручнікаў Манголіі гэтая гістарычная інфармацыя таксама знікла.
Карозія прасторы СНД
Некаторыя былыя савецкія рэспублікі - Украіна, Латвія, Літва, Эстонія - пайшлі шляхам махровага нацыяналізму і перапісвання "сваіх" гісторый. На змену сапраўдным героям вайны былі пакліканы калабарацыяністы, бандэраўцы, "лясныя браты" - тыя, хто служылі акупантам, пралівалі кроў свайго народа, спальвалі беларускія, украінскія і польскія вёскі.
У Літве штогод праходзяць урачыстыя мерапрыемствы неанацысцкага толку: у паходзе "Па сцежках Зялёнага Д'ябла", прысвечаным удзельніку Халакосту Йонасу Місюнасу, удзельнічаюць да 2000 чалавек. У Эстоніі штогод ушаноўваюць памяць эстонскіх эсэсаўцаў - легіянераў 20-й грэнадзёрскай дывізіі Waffen SS, знішчаных Чырвонай арміяй у ліпені 1944 года. У Латвіі гэтак жа цынічна гераізуюць легіянераў 15-й і 19-й дывізій Waffen SS, называюць іх "гонарам латышскага народа і дзяржавы" - шэсці ў гонар байцоў латвійскіх дывізій Waffen SS у цэнтры Рыгі сталі часткай грамадска-палітычнага жыцця рэспублікі (насуперак рашэнню Міжнароднага ваеннага трыбунала ў Нюрнбергу, які абвесціў SS* злачыннай арганізацыяй).
Неанацысцкія настроі падаграваюцца на Украіне. Вярхоўная рада абвясціла святочным дзень нараджэння Сцяпана Бандэры - лідэра ўкраінскага нацыяналістычнага руху (АУН)*. А святам абаронцаў Украіны (14 кастрычніка) прызначаны дзень стварэння Украінскай паўстанцкай арміі (УПА)*. Пад лозунгам "дэкамунізацыі" разгорнута вайна з гераічным мінулым СССР і агульнай гісторыі савецкага народа. Такім чынам, у Кіеве ставяць знак роўнасці паміж вызваліцелямі ад фашызму і памагатымі акупантаў, катамі свайго народа, а далей - поўная каша ў галовах.
Нядаўна прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі зрабіў "гістарычную" заяву: канцлагер у польскім Асвенцыме вызваляла 100-я Львоўская дывізія, гэта значыць "украінцы". І наогул вызвалілі Еўропу ад фашызму "украінскія франты". Да Асвенцыма мы яшчэ вернемся. Раней украінскі прэм'ер-міністр Арсеній Яцанюк заявіў (у інтэрв'ю нямецкаму тэлеканалу ARD), што РФ "спрабуе перапісаць" гісторыю Другой сусветнай вайны: "Расійская агрэсія на Украіне - гэта атака на сусветны парадак і парадак у Еўропе. Мы ўсе добра памятаем уварванне СССР у Германію і на Украіну. Мы не павінны дапусціць гэтага".
На жаль, і ў Беларусі таксама здараюцца выказванні на вышэйшым узроўні аб тым, што Вялікая Айчынная - "не наша" вайна, хоць менавіта гэтая рэспубліка ў складзе СССР аказалася самай гераічнай і партызанскай.
Абараняючы святую памяць народаў, міністр абароны Расіі Сяргей Шайгу раней заклікаў калег з краін СНД супрацьстаяць тым, хто спрабуе перапісаць агульную ваенную гісторыю народаў былога СССР, сказіць падзеі Вялікай Айчыннай вайны, зрабіць так, каб перамогшыя ў ёй выглядалі пераможанымі.
Заходні вектар
Федэральны прэзідэнт Германіі Франк-Вальтэр Штайнмаер на мінулым тыдні выступіў у Берліне з прамовай аб нападзенні Германіі на Савецкі Саюз 80 гадоў таму. Штайнмаер заклікаў Германію памятаць аб злачынствах, учыненых падчас Другой сусветнай вайны на ўсходзе Еўропы. Ён сказаў: "Злачынная агрэсіўная вайна насіла форму вермахта. Салдаты вермахта таксама прымалі ўдзел у зверствы". І пералічыў месцы, якія ўвасабляюць сабой "нямецкае варварства": "Хто ў Германіі ведае Малы Трасцянец, што пад Мінскам, дзе з 1942 па 1944 год было забіта не менш за 60 000 чалавек?" і "падмаскоўны горад Ржэў, дзе Чырвоная Армія налічыла больш за мільён забітых і параненых у бясконцым баі".
Пазіцыя дастойная павагі. Тым больш што на Захадзе часцей распаўсюджваецца гістарычная інфармацыя іншага толку. Да прыкладу, у студзені нямецкі часопіс Der Spiegel апублікаваў дэзінфармацыю аб вызваленні канцлагера "Аўшвіц-Біркенау" (Асвенцым) амерыканцамі. Пасля шквалу крытыкі выданне заявіла, што дапушчана "памылка", публікацыю паправілі, бо канцлагер 27 студзеня 1945 года вызваліла Чырвоная армія.
Можна заўважыць, што падобныя памылкі носяць сістэмны характар. Раней Міністр замежных спраў Польшчы Гжэгаж Схетына ў эфіры польскага радыё заявіў, што найбуйнейшы нацысцкі канцлагер Асвенцым быў вызвалены ўкраінцамі.
На адной з міжнародных канферэнцый гісторыкаў жанчына-прафесар з ЗША распавядала амерыканскую версію фіналу Другой сусветнай вайны: генерал Дуайт Эйзенхаўэр мог узяць Берлін, але не зрабіў гэтага, каб "не сварыцца са Сталіным". І адрэагавала на смех у зале: "Я ведаю гісторыю тых падзей. Але ў нашых падручніках гісторыі гэта запісана менавіта так".
На Захадзе рэгулярна складаюць міфы, новыя трактоўкі падзей і адкрытыя небыліцы пра Другую сусветную, каб прыменшыць вядучую ролю СССР і Чырвонай арміі ў перамозе над германскім нацызмам і японскім мілітарызмам. Спрабуюць нават паставіць Савецкі Саюз у адзін шэраг з Германіяй, але лічбы і факты - упартыя.
План нападзення Германіі на СССР, зацверджаны дырэктывай Гітлера №21 у снежні 1940 года, абнародаваны адразу ж пасля заканчэння вайны, і яго сапраўднасць ні ў каго не выклікае сумненняў. Вераломнае нападзенне Гітлера, як нейкі "прэвентыўны ўдар па рыхтуемай агрэсіі СССР", не пацвярджаецца ніводным гістарычным дакументам.
Гітлер у 1941 годзе быў крайне адкрыты ў сваіх планах і намерах: "Поўны разгром ўсёй дзяржавы", "вайна на знішчэнне". Ён бачыў у Савецкім Саюзе "прыроднага ворага" і разлічваў яго знішчыць, захапіць велізарныя эканамічныя рэсурсы, заняволіць насельніцтва. Больш за 3,5 мільёна салдат з Германіі і саюзных войск у чэрвені 1941 года атакавалі на фронце працягласцю 2900 км. На ўсходзе было засяроджана каля 80% нямецкай арміі, уключаючы 3400 танкаў і 2700 самалётаў. І ўсё ж "усходняя кампанія" вызначыла нечаканы для Германіі зыход Другой сусветнай. Многія нямецкія салдаты і афіцэры ўжо ў 1941 годзе ўсвядомілі непазбежнасць паражэння ў вайне з Савецкім Саюзам. І "вырашальная дапамога" саюзнікаў СССР тут не пры чым.
На працягу ўсёй вайны галоўныя сілы Германіі і яе саюзнікаў былі сканцэнтраваны на ўсходнім фронце: супраць савецкіх войск дзейнічалі ад 190 да 286 найбольш баяздольных фашысцкіх дывізій з Фінляндыі, Венгрыі, Румыніі, Італіі, Славакіі і Іспаніі. Для параўнання: англа-амерыканскім войскам супрацьстаялі ў Паўночнай Афрыцы ад 9 да 20 дывізій, у Італіі - ад 7 да 26, у Заходняй Еўропе (з пачаткам высадкі ў Нармандыі) - ад 56 да 75 дывізій. Пры гэтым Чырвоная армія вызваліла поўнасцю або часткова тэрыторыі Румыніі, Польшчы, Балгарыі, Югаславіі, Чэхаславакіі, Венгрыі, Аўстрыі, Германіі - з насельніцтвам больш 113 мільёнаў чалавек.
Яшчэ адзін заходні міф - пра "выратавальны" ленд-ліз - распавядае аб немагчымасці перамогі СССР над Германіяй без дапамогі ЗША і Вялікабрытаніі зброяй і тэхнікай. Аднак па выніках вайны імпартным у Чырвонай арміі апынуўся толькі кожны дзесяты танк (усяго атрымалі з ЗША - каля 7000, з Вялікабрытаніі - 5100 танкаў). Прычым у самыя цяжкія месяцы 1941 года саюзнікі абавязаліся паставіць Савецкаму Саюзу 4500 танкаў, а даслалі толькі 466 машын. Знішчальнікаў "Аэракобра" у 1941 годзе СССР атрымаў з Англіі толькі 11 штук. Для параўнання: савецкая прамысловасць з 22 чэрвеня да 31 снежня 1941 году дала Чырвонай арміі 5400 танкаў і 8200 баявых самалётаў. Падобныя прыклады можна прывесці і па іншых пазіцыях.
Не варта забываць, што закон аб ленд-лізе ў ЗША прынялі ў 1941-м у якасці адной з мер забеспячэння ўласнай нацыянальнай бяспекі. Усім удзельнікам праграмы, акрамя Савецкага Саюза, амерыканцы і англічане даўгі даравалі. СССР і РФ аплачвалі пастаўкі па ленд-лізу - на сумму 1,3 мільярда долараў з 2,3% гадавых - дзесяцігоддзямі пасля вайны, крэдыт канчаткова пагашаны ў 2006 годзе.
Зразумела, сэнс гістарычнай памяці - не ў абцяжараннях цяперашніх і будучых пакаленняў "чужой віной" і чужымі крэдытамі, а ў разуменні, як гэта мінулае працягвае працаваць у сучаснасці і будучыні. Вяртаючыся да Штайнмайера: "Толькі тыя, хто навучыцца чытаць сляды мінулага ў сучаснасці, змогуць унесці свой уклад у будучыню, якая пазбягае войнаў, адхіляе тыранію і забяспечвае мірнае суіснаванне".
Меркаванне аўтара можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі
*Арганізацыі, забароныныя у РФ і многіх краінах свету
Чытайце таксама:
- Гісторыя, насычаная крывёй: партызанская вайна ля мяжы з Польшчай
- Сцяг Перамогі над Рэйхстагам: VR-рэканструкцыя ў Брэсце
- Для мяне ўся вайна - бой: гісторыя хлопца, якому вайна не дала пастарэць
