Піліпаўка на парозе: прыкметы і традыцыі
© Sputnik / Максим Блинов
/ Падпісацца
Этнограф Ларыса Мятлеўская распавядае гісторыю апостала Піліпа і вучыць рабіць "мяртвяцкую ліхтарню".
У народным календары з Піліпаўкай звязана шмат розных прыкмет і традыцый. Перш за ўсё, лічылася, што ў гэты люты час ваўкі і сабакі пачынаюць ладзіць вяселлі. Сяляне на гэты конт звычайна казалі: "Разгуляцца, як ваўкі на Піліпаўку", або "Танцаваць, як стары воўк на Піліпаўку".
Менавіта таму не рэкамендавалася хадзіць у лес гэтай парой, тым больш што у сялян хапала сельскагаспадарчай працы.
Да Піліпавага посту сяляне павінны былі паспець "зрабіць свежыну". Гэта значыць закалоць кабанчыка і нарабіць усялякіх мясных прысмакаў.
Стравы са свініны былі асаблівым гонарам гаспадароў
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Вось толькі пачаставацца імі можна было толькі да 28 лістапада, паколькі далей пачынаўся пост.
Жанчыны выкарыстоўвалі гэты час для прадзіва нітак з лёну і воўны. Трэба было спяшацца, бо лічылася:
"Што ў Піліпаўку спрадзеш, то ў Вялікі пост сатчэш".
Беларускі лён
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Стойкасць апостала Піліпа
Піліпаўка – зімовы перадкалядны пост – у праваслаўнай царкве папярэднічае Раству Хрыстову. Традыцыя гэтага посту была вядома з раннехрысціянскіх часоў.
Доўжыцца Піліпаўскі пост 6 тыдняў з 28 лістапада па 6 студзеня ўключна: ён усталяваны праваслаўнай царквой дзеля духоўнай падрыхтоўкі да сустрэчы свята Раства Хрыстова.
Прыхаджанка ў храме
© Sputnik / Tolochko Victor
Назва посту звязана з тым, што загавіны прыпадаюць на дзень памяці апостала Піліпа, аднаго з 12 апосталаў, які паходзіў з горада Віфсаіда ў Галілеі.
Пасля Узнясення Хрыста на неба, Піліп разам са сваёй сястрой Марыяй шмат падарожнічалі па свеце з пропаведзямі. Былі ў Галілеі, Грэцыі, Сірыі і Малой Азіі, паўсюль здзяйсняючы вялікія цуды. Іх закідвалі камянямі, садзілі за краты, выганялі з населеных месцаў і аднойчы, за прапаведванне слова Божага ў Фрыгіі, святога апостала Піліпа схапілі і ўкрыжавалі ўніз галавой, праз што ён загінуў.
Стойкасць духа і веры гэтага святога — прыклад адпаведных паводзін падчас посту для вернікаў.
Вячоркі, "мяртвяцкія ліхтарні" і танцы да поўначы
Перад Піліпаўкай заканчваліся вяселлі, таму дзяўчаты спявалі:
"Была восень, цяпер зіма,
Былі хлопцы, цяпер няма".
Але для моладзі гэта не было падставай перастаць знаёміцца на попрадках або вячорках, паколькі ў Мясаед на Масленіцу планаваліся бліжэйшыя вяселлі.
Звычайна дзяўчаты наймалі сабе хату на ўсю восень і зіму, да вясны у якой-небудзь удавы або адзінокай жанчыны. Плацілі ў складчыну лёнам па вазе, мераю канаплянага семя або круп, а таксама бульбаю.
Дзяўчаты звычайна наймалі сабе хату на ўсю восень да вясны
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Вячэраць прыносілі ўсё сваё, клапаціліся і аб асвятленні. У хаце збіралася не больш за 15 дзяўчат, якія заставаліся начаваць на вячорках, а не дома.
Падчас прадзіва дзяўчаты шчыра спявалі, паколькі паслухаць і паглядзець на іх прыходзілі звычайна хлопцы з чужых вёсак. На такіх вячорках не было сумна.
Хлопцы нават з чужых вёсак прыходзілі паглядзець на дзяўчат
© Sputnik / Альфрэд Мікус
На працягу зімы дзяўчаты рабілі тры-чатыры вечарынкі. Наймалі музыкаў са скрыпкай і бубнам і плацілі ім ў складчыну. Прыносілі сваю правізію і гарэлку. Пры гэтым кішэні хлопцаў распірала ад пачастункаў для дзяўчат. Бралі з сабой пернікі, арэхі, сушаныя яблыкі ды ігрушы, гарбузовыя семкі, часам цукеркі.
Вечарынкі пачыналіся звычайна з раніцы і працягваліся да позняй ночы. Жадаючых паскакаць у малой хаце было зашмат, таму танцавалі па чарзе.
Вячоркі працягваліся да позняй ночы
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Падлеткі збіраліся асобна. Нават самыя малыя дзяўчаткі выбіралі якую-небудзь хату, дзе пад кіраўніцтвам бабулі або маці старанна вучыліся прасці. Хлопчыкі рабілі "мяртвяцкую ліхтарню" з гарбуза, каб падурыцца падчас цемных восеньскіх вечароў.
Мяртвяцкая ліхтарня
Вось як апісваецца стварэнне гарбузовай ліхтарні ў кнізе Чэслава Пяткевіча "Грамадская культура Рэчыцкага Палесся":
"У гарбузе праразаюць дзіркі нібы вочы, нос і губы з зубамі. У ніжнюю дзірку гарбуза ўстаўляюць драўлянае дэнца з запаленай васковай свечкай. Полымя свечкі слаба асвятляе ўсю тонкую шкарлупіну, і на гэтым фоне яскрава выдзяляюцца ўсе адтуліны, робячыся падобнымі да галавы мерцвяка. Шалапут носіць яе з запаленай свечкай пад крысом, каб неспадзявана паказаць спатканаму, які заўсёды мусіць сплюнуць і прабурчэць: "Згінь ты, прападзі, нячыстая сіла!". Паказваюць яе, таксама знянацку і праз вакно, сабраным у хаце на вечарынцы".
Паказвалі такую ліхтарню знянацку праз вакно хаты, дзе ішлі вячоркі
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Пакуль гаспадыня і дзяўчаты пралі, хто-небудзь са старых апавядаў розныя гісторыі і казкі. Часам гаспадыня наўмысна запрашала казачніка, дзеля прыняцця якога яна збірала падатак з прысутных.
Народныя прыкметы: што будзе з надвор'ем
Па надвор’і, якое трымалася на працягу Піліпаўкі, прадказвалі прагноз на будучае лета:
калі непагадзь суправаджае калядныя запусты, то лета будзе ўраджайным;
на Піліпаўку пагода хмарная або снежная – май будзе мокры;
калі струны на скрыпцы вельмі апускаюцца, то на адлігу ці на дождж;
на добрае надвор’е або на мароз шкура на бубне сама напружаецца;
калі на саланіне, павешанай сушыцца, з’яўляюцца кроплі расы, то будзе дождж;
калі кот скача на прыпек, то будзе мароз;
калі свойская гусь стаіць на адной назе і дзюбу хавае пад крыло, то будзе холад;
калі надвор’е на Піліпаўку добрае, то добрае будзе і на Пятроўку;
калі дрова ў печы весела гараць, то будзе мароз.
Чытайце таксама:
Вясельныя настроі на Пакровы: "аплакванне касы" і спевы для дарослых
Беражы вяночак замалада: як у Беларусі замуж выдавалі
Масленічныя гульні моладзі або самы час для вяселляў
