— Валянціна Іванаўна, на мінулым тыдні ЗША аб'явілі аб выхадзе з ядзернай здзелкі з Іранам, а на гэтым Вашынгтон абяцае ўвесці супраць Тэгерана санкцыі самага высокага ўзроўню. Што нясе такое рашэнне, на Ваш погляд? Што тут можа зрабіць Расія — як удзельнік ядзернага пагаднення з Іранам? І ці пацерпяць інтарэсы расійскага бізнэсу ў Іране ў выпадку ўвядзення супраць Тэгерана амерыканскіх санкцый?
— Падпісанне сумеснага ўсёабдымнага плана дзеянняў па іранскай ядзернай праграме было і застаецца найвялікшай перамогай міжнароднай дыпламатыі. Гэта пагадненне мае выключна важнае значэнне — у першую чаргу для нераспаўсюджання ядзернай зброі.
Ішла вельмі доўгая, цяжкая праца, быў складаны перамоўны працэс, затрачана шмат намаганняў. Але, галоўнае, быў паспяховы вынік: пагадненне паспяхова працавала. МАГАТЭ вяло жорсткі кантроль за выкананнем Іранам умоў дамоўленасцей, і не было ніводнай заўвагі ні да Ірану, ні да іншых удзельнікаў пагаднення — не было ніякіх парушэнняў ці нават намёкаў на парушэнні.
Тое, што ЗША ў аднабаковым парадку выйшлі з гэтага пагаднення, на думку не толькі Расіі, але і большасці краін, з'яўляецца глыбокай памылкай, якая нясе шмат вынікаў і напружанасць міжнароднай абстаноўкі, што можа вельмі негатыўна паўплываць на рэжым нераспаўсюджвання. Бо на Блізкім Усходзе ёсць цэлы шэраг дзяржаў, якія хацелі б мець ядзерную зброю.
Мы задаемся пытаннем, якая прычына, якая аргумэнтацыя выхаду ЗША з пагаднення? І, акрамя таго, што гэта пагадненне дрэннае і яно падпісана Баракам Абамам, свет не пачуў ніводнага сур'ёзнага аргументу, чаму яго трэба разарваць.
Таксама мы чулі, што трэба новае пагадненне з Іранам. Але нават калі дапусціць, што ў прэзідэнта ЗША ёсць нейкія новыя думкі і ідэі аб заключэнні новай дамовы, то давайце спачатку яе распрацуем, падпішам, але да гэтага моманту не будзем разбураць парадак у гэтай сферы, які ўжо ўсталяваўся. Гэта не проста аднабаковы выхад ЗША са здзелкі. Гаворка ж ідзе аб шматбаковым пагадненні, якое было адобрана рэзалюцыяй Савета Бяспекі ААН, а значыць, набыло статус найважнейшага міжнароднага дакумента. Таму падобны выхад з пагаднення — гэта найгрубейшае парушэнне міжнароднага права. Я лічу, што такімі дзеяннямі Вашынгтон прадэманстраваў жудасную адсутнасць адказнасці. Нельга не разумець, што адбудзецца потым: разбураны давер, з'явіўся фактар непрадказальнасці палітыкі, няўстойлівасці дасягнутых дамоўленасцей.
Які гэта стварае фон, скажам, перад перамовамі з КНДР, калі былі заключаны жалезабетонныя дамоўленасці, якія раптам, па волі адной краіны, могуць быць разбураныя? Злучаныя Штаты, як член Савета бяспекі ААН, нясуць прамую адказнасць за падтрыманне міру, стабільнасці на планеце. Але калі яны дазваляюць сабе такія рэчы, то ў якія дамоўленасці наогул пасля гэтага можна верыць?
Я лічу, што ёсць яшчэ адна небяспека пасля такога роду дзеянняў. Гэта падрыў даверу да міжнародных інстытутаў, такіх як МАГАТЭ. Бо МАГАТЭ самым жорсткім чынам кантралявала выкананне гэтага пагаднення. А зараз пастаўлена пытанне аб тым, ці можна давяраць МАГАТЭ, што абсалютна няправільна. Скажам, Арганізацыя па забароне хімічнай зброі знаходзіцца пад жахлівым прэсам — замест таго каб мець магчымасць весці аб'ектыўнае расследаванне, яна адчувае на сабе велізарны ціск тых, хто хоча пачуць ад яе тое, што ім падабаецца. Гэта вельмі небяспечная тэндэнцыя, таму што гэта разбурэнне светапарадку, міжнароднага права і тых інстытутаў, якія ствараліся на працягу многіх гадоў і з'яўляюцца рэгулятарамі міжнародных адносін у тых ці іншых сферах.
Цэлы шэраг экспертаў лічыць, і, я думаю, не без падставы, што выхад з гэтай здзелкі — гэта яшчэ спроба ЗША паставіць у залежнасць, падпарадкаваць эканоміку Еўрапейскага саюза Злучаным Штатам, таму што многія еўрапейскія кампаніі працуюць у Іране, пры гэтым нічога не парушаюць, дзейнічаюць у рамках пагаднення. Тое ж самае адносіцца да расійскіх кампаній.
Пазіцыя Расіі нязменная: гэта парушэнне міжнароднага права, гэта падрыў даверу і трэба зрабіць усе намаганні, каб гэтае пагадненне працягвала працаваць. І ўсе краіны-падпісанты, удзельнікі ядзернай здзелкі, уключаючы Іран, павінны па-ранейшаму выконваць пагадненне. Гэтага пункту гледжання на сённяшні дзень прытрымліваюцца ўсе краіны-падпісанты.
У гэтым выпадку дакумент будзе дзейнічаць і будзе знятая пагроза распаўсюджвання ядзернай зброі. Але калі краіны-падпісанты не вытрымаюць пад націскам ЗША, калі яны дазволяць, змірацца з экстэрытарыяльнымі санкцыямі, якія будуць уведзеныя не толькі супраць Ірана, але і супраць кампаній, якія супрацоўнічаюць з Іранам, гэта ўжо будзе катастрофа, будзе рэальная гандлёва-эканамічная вайна. Хочацца верыць, што гэтага не адбудзецца, што ўсе краіны — удзельніцы гэтай здзелкі застануцца адданымі выкананню ўзятых на сябе абавязацельстваў і захаванню сур'ёзнага міжнароднага дакумента, якім з'яўляецца СУПД па іранскай ядзернай праблеме.
— Якая верагоднасць, што еўрапейскія краіны не вытрымаюць, ЗША іх даціснуць?
— Па многіх відавочных прыкметах відаць, што ўсё менш еўрапейскія краіны гараць жаданнем прытрымлівацца непрадказальных дзеянняў Вашынгтона. Паглядзіце, што адбылося ў панядзелак. Якая неабходнасць была тэрмінова, неадкладна пераносіць пасольства ЗША ў Ерусалім? Статус Ерусаліма таксама вызначаны многімі міжнароднымі актамі, рэзалюцыямі Савета Бяспекі ААН, не было ніякіх прычын яго парушаць. Давайце паспрабуем задаць пытанне: перанос пасольства ўмацуе мір і стабільнасць на Блізкім Усходзе? Ён што, дапаможа ў блізкаўсходнім урэгуляванні? Створыць умовы для больш устойлівага міру паміж Ізраілем і Палестынай? Вядома ж, не. Відавочна, што гэта зноў узарвала сітуацыю, прывяло да такой колькасці ахвяр і пацярпелых. Хтосьці павінен несці адказнасць за такога роду дзеянні.
Ёсць цэлы шэраг іншых прыкладаў, калі еўрапейцы ўсё больш асцярожна паводзяць сябе. У адрозненне ад таго, як было раней, калі мы бачылі сляпое прытрымліванне любым указанням з Вашынгтона. Гэта дае надзею і ў дачыненні да ядзернай здзелкі па Іране на тое, што тут і Еўропа будзе стаяць, і Кітай, усе краіны-падпісанты. Гэта вельмі важна для міру і стабільнасці на планеце, без перабольшання.
— Ці будзе Расія працягваць практыку люстраных адказаў, калі ЗША ці іншыя краіны зноў пойдуць на ўзмацненне жорсткасці санкцый супраць нашай краіны?
— Жыццё паказвае, што, як правіла, люстраныя меры з'яўляюцца найбольш адчувальнымі і дзейснымі. Спрацоўвае эфект бумеранга. Закон аб контрсанкцыях у адносінах да ЗША, які неўзабаве выйдзе са сцен Дзяржаўнай думы, рашэнні, якія прыме на яго аснове ўрад, несумненна, дадуць такі эфект. Негатыўныя наступствы адчуюць амерыканскія кампаніі, шэраг галін эканомікі ЗША.
Нагадваю: закон рамачны і ніякіх абмежаванняў, якія так хвалявалі людзей — адносна лекавых сродкаў і медтэхнікі, — у праекце не змяшчаецца, як і мер, якія маглі б нанесці шкоду нашай краіне, грамадству, грамадзянам. Ён не звязвае рукі выканаўчай уладзе, дазваляе ёй дзейнічаць гнутка, з улікам зменлівай абстаноўкі. Не думаю, што перабольшу, калі скажу, што ў вобласці контрсанкцый гэта, бадай, першы наш закон такога маштабу і сілы. Безумоўна, Савет Федэрацыі падтрымае яго.
Дакумент прыняты ў першым чытанні Дзяржаўнай думай, ён ужо змяшчае прапановы, якія былі падрыхтаваны і накіраваны камітэтамі Савета Федэрацыі. Мы працягнем сумесную працу з дэпутатамі Дзярждумы ў рамках падрыхтоўкі законапраекта да другога і трэцяга чытання — так, каб да моманту прыняцця закона і яго паступлення ў Савет Федэрацыі ў сенатараў не засталося да яго пытанняў. Тое ж самае магу сказаць і пра законапраект аб увядзенні адміністрацыйнай і крымінальнай адказнасці за захаванне амерыканскіх санкцый на тэрыторыі Расіі.
Яшчэ раз падкрэслю: палітыка санкцый, якая праводзіцца ЗША, Захадам у цэлым, ідзе насуперак з міжнародным правам, Статутам ААН, іншымі актамі. Яна блакуе магчымасць дыялогу, пошуку кампрамісу па спрэчных пытаннях, спараджае напружанасць у міждзяржаўных адносінах, стварае мноства праблем усёй міжнароднай супольнасці. Сёння ёсць усе падставы сцвярджаць, што гэтая палітыка церпіць крах, паколькі не прынесла яе ініцыятарам ніякіх дывідэндаў — ні палітычных, ні эканамічных, ні маральных. Так, ёсць пэўныя негатыўныя фактары, якія мы не можам не заўважаць, ігнараваць, але спыніць наша развіццё, пахіснуць нашы пазіцыі на міжнароднай арэне, спарадзіць грамадска-палітычную нестабільнасць у Расіі яны відавочна не могуць.
Непрадукцыйнасць, тупіковасць курсу, які праводзіцца ЗША, іх саюзнікамі, цяпер ужо больш чым відавочная. Незадаволенасць ім, асабліва ў дзелавых колах, расце. Разлічваем, што здаровы розум у краінах Захаду ў рэшце рэшт возьме верх. Выйсце адно — поўная адмова Захаду ад палітыкі санкцый у дачыненні да Расіі, палітыкі незаконнай, нелегітымнай. У гэтым выпадку мы адменім контрсанкцыі. Іншага шляху няма.
— Як вы лічыце, ці можна чакаць прарыву ў сітуацыі вакол Карэйскага паўвострава на фоне апошніх паведамленняў пра пацяпленне адносін? І ці не паўплывае выхад ЗША з ядзернай здзелкі з Іранам на перспектывы міжкарэйскага дыялогу?
— Перш за ўсё хачу сказаць, што тыя заявы, якія гучаць і з боку абедзвюх Карэй, і са Злучаных Штатаў, выклікаюць асцярожны аптымізм. Нарэшце атрымалася пераадолець трэнд на дэстабілізацыю, на скочванне ў прорву. Бачу ў гэтым немалую заслугу нашай краіны, КНР, іншых членаў сусветнай супольнасці, якія падштурхоўвалі бакі да адмовы ад палітыкі канфрантацыі, вылучэння ўльтыматумаў, размовы з пазіцыі сілы.
Я вельмі добра памятаю сустрэчы з парламентарыямі КНДР і Паўднёвай Карэі, якія ў мяне адбыліся ў кастрычніку мінулага года ў Пецярбургу, на палях 137-й Асамблеі МПС. Мы размаўлялі адкрыта, казалі пра тое, што іншага шляху да міру, акрамя дыялогу, узаемнага кампрамісу і ўзаемнай адказнасці, не існуе. Тады ўжо мы былі блізкія да таго, каб пасадзіць абодва бакі за круглы стол. Але ў той час гэта аказалася цяжкавыканальным, хоць у кулуарах форуму члены абедзвюх карэйскіх дэлегацый пачалі мець зносіны. Зараз міжкарэйскі дыялог ідзе на ўсіх узроўнях, у тым ліку на вышэйшым, чаму нельга не радавацца. Вельмі спадзяемся, што ён прывядзе да паслядоўнай дээскалацыі і дэнуклеарызацыі карэйскага паўвострава.
У дасягненні пагаднення велізарную ролю адыгрываюць узаемныя гарантыі, узаемны давер. Пра гэта мы таксама размаўлялі з карэйскімі парламентарыямі ў Санкт-Пецярбургу. У КНДР павінны быць упэўнены, што адмова ад ядзернай праграмы не прывядзе да зніжэння бяспекі краіны. На жаль, і вы правільна гэта адзначылі, аднабаковая адмова ЗША ад ядзернай здзелкі з Іранам — далёка не самы лепшы фон для вырашэння карэйскай ядзернай праблемы. Невыкананне ўзятых на сябе абавязацельстваў у такой важнай сферы нараджае недавер. Што тычыцца кантактаў з парламентарыямі КНДР, то мы выступаем за іх актывізацыю. Я з удзячнасцю прыняла запрашэнне наведаць КНДР і Рэспубліку Карэю. Магчымасці і тэрміны гэтых візітаў прапрацоўваюцца.
— Так званая "справа Скрыпалёў" працягвае заставацца на міжнароднай павестцы дня. Як доўга яшчэ, на вашу думку, яна будзе ўплываць на адносіны Расіі з Вялікабрытаніяй, іншымі дзяржавамі? І ці існуе перспектыва пацяплення адносін з Вялікабрытаніяй у будучыні?
— "Справу Скрыпалёў" Вялікабрытанія, што называецца, упіхнула, ўціснула ў міжнародны парадак. Не маючы ні найменшых доказаў, ніякіх падстаў для абвінавачвання Расіі ў нападзе на Скрыпалёў, яна настойліва прасоўвала гэтую тэму на міжнароднай арэне. Прайшло два месяцы ўжо, але ніякіх новых рэальных доказаў, ніякіх падстаў для абвінавачванняў Расіі не з'явілася, затое з'явілася вельмі шмат фактаў дрэнна злепленай правакацыі. Як па камандзе зладзілі правакацыю, яна спрацавала, а потым, таксама як па камандзе, тэма Скрыпалёў сышла з інфармацыйнага поля. Але мы не дазволім замяць гэтую гісторыю. Мы настойвалі і будзем настойваць на аб'ектыўным расследаванні і знаходжанні рэальных віноўнікаў усёй гэтай гісторыі.
Нягледзячы на ўсе нашы патрабаванні з боку пасольства правесці сустрэчу са Скрыпалямі, з першых рук даведацца, як яны сябе адчуваюць, што думаюць пра здарэнне, як яны да гэтага ставяцца, мы атрымліваем пастаянную адмову. Мы настойвалі і будзем настойваць на абавязковай сустрэчы са Скрыпалямі. Гэта, прабачце, не ветласць Вялікабрытаніі, пра якую мы просім, гэта яе абавязак — даць консульскім работнікам такую магчымасць, арганізаваць з імі сустрэчу. Вялікабрытанія што, іх скрала? Як можна па-іншаму гэта растлумачыць? Гэта нейкае выкраданне расійскіх грамадзян, наогул ужо іншы артыкул. Таму будзем настойваць і далей, дамагацца, мы проста так гэтую гісторыю не пакінем. Яшчэ раз — гэта была правакацыя, прадуманая, спланаваная, але спланаваная дрэнна, таму ўсе наступствы гэтага сёння выходзяць вонкі.
Што датычыцца адносін паміж Расіяй і Вялікабрытаніяй, яны сапраўды знаходзяцца, напэўна, за ўсю гісторыю на найгоршым узроўні. І я лічу, што пакуль ва ўладзе будуць людзі, якія раскручваюць русафобію, якія прасякнуты гэтай антырасійскай палітыкай, разлічваць у бліжэйшы час на паляпшэнне адносін не прыходзіцца. Я маю на ўвазе і Тэрэзу Мэй, і яе кабінет, і іншых людзей, якія спрабуюць устаць у авангардзе русафобскай палітыкі, унесці свой уклад у барацьбу з Расіяй такімі неахайнымі метадамі. Але ў той жа час паміж Расіяй і Вялікабрытаніяй, паміж народамі нашых краін няма нічога такога, што магло б перашкодзіць паляпшэнню нашых адносін. Гэта пытанне палітычнай волі. Мяркую, што такі час прыйдзе, безумоўна.
— Ці спрабуе па-ранейшаму Савет Федэрацыі наладзіць нейкія кантакты з амерыканскімі кангрэсменамі? Ці ідзе гаворка пра сустрэчы і перамовы з імі на якіх-небудзь нейтральных пляцоўках, напрыклад ПА АБСЕ?
— Нягледзячы на напружанасць у адносінах са Злучанымі Штатамі, мы пакідаем адкрытымі ўсе магчымыя каналы камунікацыі. У тым ліку канал дыялогу заканадаўцаў абедзвюх краін. Я ўжо казала аб тым, што часам ён найбольш зручны і дзейсны, бо валодае высокай ступенню аўтаномнасці. Парламентарыі, якія прадстаўляюць мільёны сваіх выбаршчыкаў, могуць і павінны слухаць і чуць адзін аднаго, працаваць як у двухбаковым фармаце, так і на міжнародных парламенцкіх пляцоўках, выкарыстоўваць усе існуючыя магчымасці для дыялогу.
Мы не раз і не два запрашалі да яго нашых амерыканскіх калегаў. На жаль, рэакцыі ў адказ — прынамсі на ўзроўні кіраўніцтва кангрэса, яго камітэтаў — пакуль не адчуваем. Аднак гэта акно для дыялогу з нашага боку застаецца адкрытым. Мы добра ўсведамляем, наколькі важныя для ўсяго свету нармальныя адносіны, канструктыўнае ўзаемадзеянне ЗША і Расіі. І таму гатовыя выкарыстоўваць любую магчымасць для яго аднаўлення. Дарэчы, мець зносіны і ўзаемадзейнічаць мы можам не толькі на фармальных пляцоўках. У верасні гэтага года ў Санкт-Пецярбургу адбудзецца другі Еўразійскі жаночы форум. Мы чакаем гасцей, якія складаюць сусветную жаночую эліту: палітыкаў, навукоўцаў, прадпрымальнікаў, дзеячаў мастацтва. Запрасілі і амерыканскіх калегаў — грамадскіх дзеячаў, прадстаўнікоў бізнесу, палітыкаў, парламентарыяў — прыняць у форуме самы актыўны ўдзел.
— У Дзярждуму ўнеслі праект федэральнага закона аб адказнасці за ўцягванне непаўналетніх у несанкцыянаваныя акцыі. Як вы ставіцеся да гэтай ініцыятывы, ці падтрымае яе Савет Федэрацыі?
— Натуральна, ініцыятыву падтрымліваю. Кажу "натуральна", паколькі год таму выказвала думку аб неабходнасці распрацоўкі і прыняцця такога закона. Дзяржаўнай думай ён яшчэ не прыняты, афіцыйна ў Савет Федэрацыі не паступаў. Але з яго канцэпцыяй знаёмая, лічу яе прадуманай і ўзважанай. Ведаю, што гэтак жа яе ацэньваюць многія мае калегі. Не думаю, што яго адабрэнне ў нашай палаце будзесуправаджацца якімі-небудзь сур'ёзнымі праблемамі.
Пры правядзенні несанкцыянаваных публічных акцый магчымыя розныя сцэнары развіцця падзей, у тым ліку спалучаныя з рызыкай для здароўя дзяцей. Але нават калі такой прамой пагрозы няма, хіба невыкананне закона, парушэнне грамадскага парадку — гэта той вопыт, які патрэбны чалавеку, які рыхтуецца да дарослага жыцця? З улікам псіхалогіі падлеткаў высокая рызыка таго, што яны могуць стаць аб'ектам маніпуляцыі з боку дэструктыўных сіл.
Дзеці могуць спрабаваць удзельнічаць у несанкцыянаваных акцыях — з тым, каб бравіраваць перад аднагодкамі сваёй адвагай, самастойнасцю. Але іх бацькі, школьныя настаўнікі, іншыя дарослыя людзі не маюць права спакойна глядзець на гэта. Яны абавязаны зрабіць усё, каб патлумачыць ім, да чаго могуць прывесці падобныя паводзіны. Зразумела, павінна быць дакладна вызначана адказнасць тых людзей, якія мэтанакіравана залучаюць непаўналетніх у такія мерапрыемствы. Як толькі закон уступіць у дзеянне, яны будуць ведаць, што за падобныя дзеянні будуць расплачвацца — грашовым штрафам, абавязковымі працамі, адміністрацыйным арыштам.
Лічу важным падкрэсліць: гаворка не ідзе пра забарону на ўдзел непаўналетніх у грамадска-палітычных мерапрыемствах наогул, а толькі пра несанкцыянаваныя публічныя мерапрыемствы. У цэлым, насупраць, падлеткі, юнакі і дзяўчаты павінны мець усе магчымасці для ўдзелу ў грамадскім жыцці краіны. Гэта вопыт, неабходны для грамадзянскага і палітычнага сталення асобы. Трэба памятаць, што залог развіцця нашага грамадства — выхаванне неабыякавых грамадзян, якія ўсведамляюць сваю адказнасць за лёс краіны, яе сённяшні і заўтрашні дзень. Узгадайце, як прыемна было бачыць калону юнаармейцаў 9 Мая на парадзе на Краснай плошчы. Усё больш дзяцей уключаюцца ў валанцёрскі рух, у дабрачынную дзейнасць. Велізарнае выхаваўчае значэнне мае спорт. Варта больш актыўна аднаўляць, развіваць выхаваўчую працу ў школах, у сістэме дадатковай адукацыі. Звяртаюся да бацькоў, настаўнікаў, усіх настаўнікаў моладзі з просьбай накіроўваць актыўнасць непаўналетніх у канструктыўнае рэчышча.
— Ці ёсць зараз неабходнасць унясення новых змяненняў у выбарчае заканадаўства? І ці не наспела патрэба ў пераносе адзінага дня галасавання на пазнейшыя тэрміны? Бо верасень — яшчэ і сезон адпачынкаў. Гэта можа быць адной з прычын нізкай яўкі ў многіх рэгіёнах.
— Шэраг навацый, унесеных у выбарчае заканадаўства на працягу апошніх гадоў, былі паспяхова апрабаваныя, у тым ліку ў ходзе прэзідэнцкіх выбараў. Гэта нормы, накіраваныя на ўзмацненне кантролю структур грамадзянскай супольнасці над ходам галасавання, прадастаўленне Грамадскай палаце Расіі, рэгіянальным грамадскім палатам права накіроўваць на выбары назіральнікаў, прымяненне сродкаў відэаназірання, у тым ліку ў памяшканнях выбарчых камісій пры падвядзенні вынікаў галасавання, і некаторыя іншыя. Сёння можна цвёрда сказаць, што названыя меры цалкам апраўдалі сябе. Яны зрабілі выбары больш празрыстымі, стымулявалі яўку выбаршчыкаў. Істотна знізілі колькасць і маштабы парушэнняў заканадаўства аб выбарах.
Савет Федэрацыі лічыць, што дадзеныя нормы варта распаўсюдзіць на рэгіянальныя і муніцыпальныя выбары. Выступаем за тое, каб органы заканадаўчай улады суб'ектаў Расійскай Федэрацыі правялі такую працу аператыўна, без затрымак. Грамадзяне станоўча ўспрынялі адмену на прэзідэнцкіх выбарах адмацавальных пасведчанняў, замену іх падачай заяў аб абраным месцы галасавання праз МФЦ, тэрытарыяльныя і ўчастковыя выбарчыя камісіі, на партале дзяржаўных паслуг. У Дзярждуме ўжо разглядаецца законапраект, які прадугледжвае ўвядзенне гэтай працэдуры на парламенцкіх выбарах. Мяркую, падчас наступных парламенцкіх выбараў ужо будзе працаваць механізм "Мабільны выбаршчык".
Што тычыцца зруху даты адзінага дня галасавання на больш позні тэрмін. Гэта той выпадак, калі колькі людзей, столькі і меркаванняў. Вельмі складана абраць час, які ўсіх бы задаволіў. Але абмяркоўваць трэба. У далейшым, калі экспертамі будуць прадстаўлены неабходныя абгрунтаванні, якія ўлічваюць кліматычныя і іншыя асаблівасці рэгіёнаў нашай велізарнай краіны, могуць быць прыняты іншыя рашэнні. Напэўна, няма такой выбарчай сістэмы, якая не мела б патрэбы ва ўдасканаленні. Таму будзем і далей аналізаваць назапашаны вопыт з тым, каб паляпшаць выбарчае заканадаўства. Думаю, адным з асноўных напрамкаў гэтай дзейнасці стане вывучэнне тых магчымасцяў, якія адкрывае развіццё інфармацыйных тэхналогій. Што для гэтага спатрэбіцца — сур'ёзныя навацыі ці "касметычны рамонт" заканадаўства — пакажа жыццё.
— Як вы лічыце, ці можна чакаць запаўнення прэзідэнцкай квоты ў Савеце Федэрацыі зараз, пасля выбараў прэзідэнта Расіі?
— Квота — прэзідэнцкая. Усе пытанні па яе запаўненні вырашае прэзідэнт — і толькі прэзідэнт. Нагадаю, квота складае дзесяць адсоткаў ад агульнай колькасці сенатараў, якія прадстаўляюць рэгіёны, то бок прэзідэнт можа накіраваць у палату 17 федэральных сенатараў. Ведаючы патрабавальнасць і адказнасць кіраўніка расійскай дзяржавы, можна быць упэўненымі, што на гэтыя месцы прыйдуць вядомыя, аўтарытэтныя людзі з багатым вопытам дзяржаўнай, палітычнай, грамадскай дзейнасці.
— У майскім указе прэзідэнта Расіі "Аб нацыянальных мэтах і стратэгічных задачах развіцця Расійскай Федэрацыі на перыяд да 2024 года" не толькі вызначаныя самі мэты і задачы, але і прадметна сфармуляваная праграма дзеянняў федэральнага ўрада па ажыццяўленні намечанага. Ці спатрэбіцца стварэнне новых міністэрстваў або зліццё ўжо існуючых? Ці запатрабуе, на вашу думку, гэтая праца абнаўлення федэральнага заканадаўства?
— Указ прэзідэнта ад 7 мая аб нацыянальных мэтах, стратэгічных задачах развіцця Расіі да 2024 года — гэта, вядома, аб'ектыўна наймаштабнейшы дакумент, які вызначае сутнасць нашага развіцця. Ён працяглы час рыхтаваўся, пралічваўся, і для таго, каб рэалізаваць тыя маштабныя задачы, якія ў ім зафіксаваныя, вядома, патрэбныя будуць і новыя падыходы, і новыя погляды, і новыя рашэнні. Гэта не значыць, што курс будзе змяняцца — курс сябе апраўдаў, ён даказаў сваю жыццяздольнасць. Але гэта не значыць, што ён механістычна павінен працягвацца. Галоўнае, што мне падабаецца ў гэтым дакуменце, — ён вельмі канкрэтны. Ён з канкрэтнымі паказчыкамі: наколькі вырасце працягласць жыцця, што мы павінны ў якіх сферах і якіх паказчыкаў дасягнуць. Гэта вельмі адказны ўчынак прэзідэнта, таму што такім чынам цяпер і інстытуты грамадзянскай супольнасці, і самі грамадзяне могуць кантраляваць, як улада канкрэтна выконвае ўзятыя на сябе абавязкі ў найважнейшым стратэгічным дакуменце. Другое — пастаўлена галоўная задача: увайсці за гэтыя гады ў лік пяці найбольш эканамічна развітых дзяржаў. Гэта вельмі няпростая задача, бо тыя, хто цяпер у пяцёрцы, таксама рухаюцца, развіваюцца, а для рэалізацыі такой амбіцыйнай задачы неабходна вельмі шмат сур'ёзных намаганняў. Таму гэта запатрабуе ад урада і працы ў фарсіраваным рэжыме — без разварушвання, без адкладвання на заўтра прыняцця рашэнняў, але і наватарскіх падыходаў і рашэнняў.
Што тычыцца структуры кабінета міністраў — вось, шчыра кажучы, ад структуры кабінета не так шмат залежыць. Думаю, ніякіх кардынальных зменаў у ёй не адбудзецца. Магчыма, будуць нейкая данастройка, удакладненні. Вось, на мой погляд, вельмі шмат віцэ-прэм'ераў — залішне. Але гэта вырашаць прэм'ер-міністру, паколькі на ім ляжыць адказнасьць і за фарміраванне кабінета, яму, напэўна, лепш відаць. Структура новага ўрада будзе нармальная, рабочая, я ўпэўненая. Яна не будзе кагосьці здзіўляць — нармальная, рабочая структура ўрада.
Больш важна іншае. Шмат у чым трэба змяніць стыль працы. Я маю на ўвазе, многія рэчы ў нас залішне забюракратызаваныя. Трэба пастарацца гэтага пазбегнуць. Трэба змяніць сістэму ўзгадненняў ва ўрадзе, асабліва з улікам лічбавых тэхналогій. Цяпер сістэма прыняцця рашэнняў вельмі доўгая. Гэта не азначае, што якасць павінна быць прынесена ў ахвяру хуткасці. Але неабходна карэнным чынам змяніць гэта, каб павысіць аператыўнасць у прыняцці рашэнняў і адказнасць усіх, хто рыхтуе і прымае іх. Трэба як мага хутчэй пераходзіць на праектнае фінансаванне, а не проста фінансаваць агульным катлом галіну, гэта мала што дае. У гэтым сэнсе ўраду ёсць над чым працаваць.
Вельмі важна, каб урад быў камандай аднадумцаў. Аднадумцаў не ў сэнсе "ёсць, выканаем, зробім" — безумоўна, ураду патрэбна пастаянная дыскусія. Больш за тое, трэба пашырыць экспертны патэнцыял, каб можна было чуць розныя эканамічныя і сацыяльныя школы. Я маю на ўвазе каманду аднадумцаў у плане дасягнення мэтаў і задач майскага ўказа прэзідэнта. Вось у гэтым яны павінны працаваць як зладжаны механізм, як добры швейцарскі гадзіннік. Узаемадапамога, падтрымка, сумесная працы, узгадненне, не перасоўванне адзін на аднаго — вось у гэтым сэнсе важная псіхалагічная сумяшчальнасць кабінета міністраў. Тады справа будзе спорыцца і пойдзе хутчэй. Прэм'ер-міністр даўно працуе над структурай кабінета, вёў шырокія кансультацыі, абмяркоўваў з прэзідэнтам. Прыйшоў час апублікаваць структуру ўрада і пачынаць дзейнічаць.
— Ці сочыць кіраўніцтва Савета Федэрацыі і вы асабіста за падзеямі вакол сенатара Сулеймана Керымава? І ці застанецца ён і ў далейшым сенатарам, бо ён не наведвае паседжанні Савета Федэрацыі і не выконвае свае службовыя абавязкі?
— Мы ў Савеце Федэрацыі за сітуацыяй вакол Сулеймана Керымава сочым, валодаем усёй неабходнай інфармацыяй. Праца па лініі МЗС і Генпракуратуры Расіі працягваецца. Непасрэдна асабіста з Сулейманам Абусаідавічам мы размаўлялі ў мінулым годзе. Што тычыцца яго статусу сенатара, то дзеючае заканадаўства дакладна вызначае, пры якіх умовах магчыма датэрміновае спыненне паўнамоцтваў члена Савета Федэрацыі. Сітуацыя, у якой знаходзіцца сенатар Керымаў, у гэты пералік не ўваходзіць.
— З-за напружанасці ў адносінах Расіі і Захаду шэраг дзяржаўных дзеячаў, вядучых палітыкаў могуць не прыехаць у нашу краіну на чэмпіянат свету па футболе. Што можна сказаць з нагоды такіх намераў? Ці збіраецеся вы самі пабываць на адкрыцці чэмпіянату свету па футболе ці на адным з матчаў?
— Хачу з гонарам гэта сказаць — думаю, як і ўсе грамадзяне Расіі, — што наша краіна зрабіла каласальную працу па падрыхтоўцы чэмпіянату свету па футболе. Гэта новыя стадыёны, новыя спартыўныя аб'екты, добраўпарадкаванне гарадоў. Вядома, першапачаткова гэта было зроблена для чэмпіянату, але галоўнае — гэта зроблена для нашых грамадзян: каб яны жылі ў камфортным асяроддзі, каб у нас з'явіліся новыя спартыўныя аб'екты, каб у нас развіваўся спорт і прапагандаваўся здаровы лад жыцця. І ў нас гэта атрымалася. Мы атрымалі найвышэйшыя адзнакі FIFA і тых, хто да нас прыязджае, знаёміцца з гатоўнасцю да правядзення чэмпіянату, самых захопленых водгукаў.
Мы чакаем прыезду на чэмпіянат свету мільёна балельшчыкаў і робім усё для таго, каб яны сябе тут адчувалі камфортна, каб для іх былі створаны ўсе ўмовы. Вядома, мы будзем рады і палітыкам, і грамадскім, дзяржаўным дзеячам, якія прыедуць на чэмпіянат. Гэта іх выбар. Калі яны любяць футбол, спорт, калі яны адданыя яго каштоўнасцям, калі яны прыедуць падтрымаць свае каманды — гэта ж выдатна.
Я лічу, што ні ў якой меры нельга палітыку прыўносіць у спорт. Гэта несумленна, гэта не па-спартыўнаму. А тыя, хто лічыць па-іншаму, хай яны лепш застаюцца дома. Я ўпэўнена, што чэмпіянат стане ўзрушаючым святам спорту. Мы ўсе з нецярпеннем, вядома, чакаем яго. Што тычыцца мяне асабіста, то, вядома, я хачу абавязкова наведаць матчы чэмпіянату. Я буду на адкрыцці, наведаю адзін з паўфіналаў у маім любімым горадзе — Пецярбургу — на "Зеніт-арэне". Паспрабую, калі дазволіць працоўны графік, схадзіць і на фінальны матч. Не магу сказаць, што я такі ўжо фанат футбола, але перыядычна бываю на стадыёнах і вельмі эмацыйна хварэю, калі бачу як перамогі, так і пройгрышы нашых каманд. Асабліва заўсёды заўзею за "Зеніт" — калі не атрымліваецца на стадыён патрапіць, то па тэлевізары. Мне вельмі хочацца пажадаць нашай камандзе перамогі, мне хочацца пажадаць усім выдатных новых рэкордаў, выдатных галоў і ўсім добрага настрою.
Тэкст інтэрв'ю на рускай мове чытайце на сайце РІА "Новости"