Амаль палову жніўня святкуюць старажытнае земляробчае свята Іспас, звязанае з выспяваннем пладоў. Па народным календары ўжо адзначылі Першы або "Мядовы" і Другі або "Яблычны" Спасы. Зараз надыйшоў час Малога Спаса, які яшчэ мае назвы "Хлебнага" ці "Арэхавага". Гэтай парой у лесе выспяаюць арэхі. Невялікую іх частку разам з боханам хлеба абавязкова асвячаюць у царкве.
Сімвал плоцкага кахання і пладавітасці
Згодна з міфалагічнымі ўяўленнямі беларусаў, арэх або ляшчына — свяшчэннае дрэва. Па павер'ях, у яго ніколі не б'е маланка, таму менавіта пад арэшнікам нашы продкі хаваліся падчас навальніцы.
Маладыя парасткі ляшчыны звычайна затыкалі за пояс як абярэг, здольны адганяць нячыстую сілу, змей і нават хмары.
Моцны, гнуткі арэхавы куст, які дае адразу шмат пладоў лічыўся сімвалам плоцкага кахання і пладавітасці. Каб мець першым сына, маладая клала пад ложак менавіта арэхі.
Па здвоеных арэхах, якія ў народзе называюц спарышамі, дзяўчаты варажылі аб замужжы. Калі першым падчас збору арэхаў трапляўся спарыш, у якім абодва арэхі былі з паўнаважнымі ядрамі, гэта абацала дзяўчыне быць ў моцнай пары.
Адмысловыя прыкметы былі звязаны і з цвіценнем ляшчыны. Нашы продкі лічылі, што цвіце яна толькі ўначы на Звеставанне ці ў чысты чацвер. Казалі, што той, хто сарве і захавае першую кветку, хутчэй знойдзе скарб у купальскую ноч.
Арэхавае свята на стравы багата
У метэаралагічным кодзе арэху адпавядае вецер. Паводле народных прыкметаў, калі на Раство або Новы год будзе вецер са снегам, варта чакаць вялікага ўраджаю арэхаў.
Лясныя арэхі здаўна былі адным з улюбёных ласункаў беларусаў. Імі не толькі ласаваліся, але і выкарыстоўвалі ў якасці грошай.
Самым распаўсюджаным на Беларусі арэхам лічыцца ляшчына. На пачатку ХХ стагоддзя на Палессі, сярод вясковага насельніцтва існаваў нават цікавы звычай — дзень агульнага збору арэхаў, які называўся "генеральнае арэхаванне". У сярэдзіне жніўня сяляне цэлымі сем'ямі ішлі ў лес па арэхі. Хадзіць у лес паасобку па гэтай важнай справе асцерагаліся, бо тых, хто збірае недаспелыя арэхі, чакала пакаранне.
Вось як гэты грамадскі звычай апісаны ў этнагафічных замалёўках Часлава Пяткевіча: "На досвітку ўжо ўсе ідуць у лес нягледзячы на характар надвор'я. Збіраюць у палатняныя торбы, павешаныя цераз плячо на правы бок; тонкія ствалы прыгінаюць, прытрымліваючы левай рукой, правай шчыплюць арэхі, на таўсцейшыя ўзлазяць дзеці аж да вярхоў і звешваюцца на іх, прыгінаючы да зямлі. Так адны трымаюць нахіленую ляшчыну, а другія абіраюць яе".
Найлепшымі па якасцях лічыліся арэхі, сабраныя падчас агульнага арэхавання. Пасля гэтага надыходзіў час рабіць вядомы ласунак — "арэхі ў мёдзе". Ласунак захоўвалі ў слоіках і даставалі аддуль па патрэбе.
Арэхі ў мёдзе
Інгрыдыенты:
Як гатаваць:
Ядры свежых арэхаў трэба растаўчы і ачысціць ад тонкай верхняй скуркі, а пасля высушыць у негарачай печ або духоўцы амаль да крохкасці.
Гатовя арэхі неабходна змяшаць з падрумяненым мёдам і добра перамяшаць. Маса павінна атрымацца густой. Каб вызначыць, ці гатовы мёд, яго, як падчас варкі варэння, наліваюць на сподачак. Калі ахалоджаны мёд хутка гусцее, то масу трэба здымаць з агню.
Пакуль арэхі гарачыя, іх бяруць з патэльні лыжкай, і крыху пачакаўшы, рукамі раскладваюць на чысты металічны паднос.
Калі рэхі з мёдам засохнуць, іх складваюць у слоікі.
Арэхавы торт
Інгрыдыенты:
Як гатаваць:
Лушчаныя лясныя арэхі неабходна патаўчы разам з цукрам, дадаць 10 узбітых бялкоў і добра ўсё змяшаць. Масу раздзяліць на тры часткі, выкласці ўсё у круглую форму і запекчы.
Калі каржы будуць гатовыя, змазаць іх мармеладам або варэннем і пакласці адзін на аднаго, затым абліць глазурай і падсушыць у духоўцы.